Уганда: Розніца паміж версіямі

Сцяг Уганды	Герб Уганды
	Гімн: ««Oh Uganda, Land of Beauty»»
Дата незалежнасці	9 кастрычніка 1962 (ад Вялікабрытаніі)
Афіцыйная мова	англійская і суахілі
Сталіца	Кампала
Форма кіравання	Рэспубліка
Прэзідэнт; Віцэ-прэзідэнт; Прэм'ер-міністр	Ёверы Мусевені; Эдвард Секандзі; Амама Мбабазі
Плошча; • Усяго; • % воднай паверхні	81-я ў свеце; 236 040 км²; 15,39
Насельніцтва; • Ацэнка (2012); • Шчыльнасць	; 35 620 977 чал. (35-я); 119 чал./км²
ІРЧП	▼ 0.514 (157-ы)
Валюта	Угандыйскі шылінг
Інтэрнэт-дамен	.ug
Код ISO (Alpha-2)	UG
Код ISO (Alpha-3)	UGA
Код МАК	UGA
Тэлефонны код	+256 (+006 з Кеніі і Танзаніі)
Часавыя паясы	+3

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 14:44, 6 ліпеня 2019

Уга́нда (англ.: Uganda) — краіна ва Усходняй Афрыцы. На поўначы мяжуе з Паўднёвым Суданам, на ўсходзе — з Кеніяй, на поўдні — з Танзаніяй і Руандай, на захадзе — з Дэмакратычнай Рэспублікай Конга. Выхаду да мора не мае. Дзяржаўная мова — англійская; выкарыстоўваюцца суахілі, луганда. Сталіца — Кампала. Нацыянальнае свята — Дзень незалежнасці (9 кастрычніка)

Геаграфія Уганды

Уганда размешчана ў межах Усходне-Афрыканскага пласкагор'я. На поўначы пашыраны плоскія раўніны (вышынёй да 1000—1500 м) з астанцовымі гарамі, на поўдні — спадзіста-хвалевы рэльеф. На захадзе — глыбокая тэктанічная даліна, або грабен (заходняе адгалінаванне Усходне-Афрыканскай рыфтавай сістэмы), занятая азёрамі Мабуту-Сесе-Сека і Эдуард, паміж якімі ўзвышаецца горны масіў Рувензоры (вышынёй да 5109 м, Пік Маргерыта), на паўднёвым захадзе — вулканы групы Вірунга, на ўсходзе — патухлы вулкан Элган (вышынёй да 4322 м). Карысныя выкапні: медныя, кобальтавыя, вальфрамавыя, жалезныя, калумбіта-танталавыя руды, апатыты, золата, берылы, сера, вапнякі. Клімат субэкватарыяльны мусонны. Сярэднія месячныя тэмпературы ад 18 да 25 °C. Ападкаў ад 750 да 1500 мм і больш за год. Рэкі належаць да басейна ракі Ніл. Буйныя азёры: Вікторыя, Мабуту-Сесе-Сека, К'ёга, Эдуард. Глебы чырвоныя фералітавыя, у засушлівых раёнах чырвона-бурыя ажалезненыя. Пераважаюць другасныя высакатраўныя саванны, ёсць масівы лістападна-вечназялёных лясоў (пад лесам 28 % тэрыторыі). Характэрна вышынная пояснасць ландшафтаў. У складзе фаўны антылопы, жырафы, гіены, леапарды, малпы, трапляюцца сланы, ільвы, насарогі. Нацыянальныя паркі: Рувензоры, Кабарэга, Кідэпа; некалькі фаўністычных рэзерватаў.

Гісторыя

Барацьба за кантроль над Угандай працягвалася нават пасля таго, як на Берлінскай канферэнцыі 1884—1885 гг. былі афіцыйна зацверджаны правілы каланіяльнага падзелу Афрыкі і прызнаныя межы каланіяльных уладанняў, якія тады існавалі. Пасля заключэння Гельголандского дагавора 1890 г. Германская імперыя адмовілася ад сваіх прэтэнзіяў на Уганду, падаўшы свабоду дзеянняў у Бугандзе і ўсёй Угандзе Вялікабрытаніі ў асобе Імперскай брытанскай ўсходнеафрыканскай кампаніі. Прадстаўнік кампаніі капітан Фрэдэрык Лугард сфарміраваў узброены атрад з мясцовых жыхароў і ў 1892 ўмяшаўся ва ўнутрыпалітычную барацьбу на баку пратэстанцкай групоўкі. З тых часоў пратэстанты аказваюць найбольшы ўплыў на палітычнае жыццё Уганды. Скарыстаўшыся гэтай перамогай, Лугард ў 1893 г. навязаў кабаке Буганды Мвангу II дагавор аб заступніцтве брытанскай кампаніі.

Пратэктарат Уганда (1894—1962)

Неўзабаве Імперская брытанская ўсходнеафрыканская кампанія збанкрутавала, і ў 1894 г. урад Вялікабрытаніі абвясціў аб усталяванні пратэктарата над Угандай. Новая брытанская адміністрацыя неадкладна прыступіла да пашырэння тэрыторыі пратэктарата. У 1894 г. з дапамогай арміі Буганды было нанесена паражэнне кіраўніку Буньоро Кабареге. За ваенную дапамогу ў вайне з суседам Буганда атрымала права ўключыць у свае ўладанні часткe тэрыторыі Буньоро. Гэтыя «страчаныя акругі» заставаліся сур'ёзнай ўнутрыпалітычнай праблемай аж да 1964 г., калі частка з іх была «вернутая» Буньоро. У 1897 г. Мванга II падняў паўстанне супраць каланізатараў, але пацярпеў няўдачу і быў адхілены ад ўлады. Кабакай стаў яго малалетні сын Дауд Чва II. Збегшы з-за кратаў, Мванга II аб'яднаў сілы са сваім былым праціўнікам Кабарегай і працягнуў барацьбу. У 1899 абодва яны былі захопленыя ў палон і адпраўленыя ў выгнанне за межы Уганды.

Бугандскае пагадненне 1900 г. паміж кіраўнікамі Буганды і брытанскай адміністрацыяй паставіла адносіны паміж бакамі на дагаворную аснову і вызначыла іх узаемныя правы і абавязкі. У далейшым умовы пагаднення аказвалі істотны ўплыў на ўнутрыпалітычную абстаноўку. На менш выгадных для мясцовых кіраўнікоў умовах былі заключаны дамовы з Тора (1900 г.), Анколе (1901 г.) і Буньоро (1933 г.). Бугандзійская знаць беспаспяхова змагалася супраць стварэння ў 1921 г. Заканадаўчага савета пратэктарата, сцвярджаючы, што гэты крок парушае асаблівы характар брытанска-бугандзійскіх адносін, замацаваных пагадненнем 1900 г.

Да Першай сусветнай вайны брытанская адміністрацыя прызначала лаяльных правадыроў з Буганды кіраўнікамі уключаных у склад пратэктарата небугандзійскіх тэрыторый. Брытанская адміністрацыя пратэктарата была вымушаная ў 1927 г. абмежаваць правы правадыроў.

Перыяд незалежнасці

Праўленне М. Аботэ ()

Дыктатура Ідзі Аміна

Грамадзянскае праўленне

Уганда ў XXI ст.

Дзяржаўны лад

Уганда — рэспубліка. Дзейнічае канстытуцыя 1995 года. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, які выбіраецца на 5 гадоў. Заканадаўчую ўладу ажыццяўляе — парламент Уганды. Выканаўчую ўладу ажыццяўляе ўрад, які ўзначальвае прэзідэнт.

Гл. таксама

Ідзі Амін

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.16: Трыпалі - Хвіліна / Рэдкал.: Г.П.Пашкоў і інш. - Мн.: БелЭн, 2003. - 576 с.: іл.

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Уганда

↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2020f/africa

[_b993ed24de0aa626-1] ttps://data.iana.org/time-zones/tzdb-2020f/africa

@@ Радок 59: / Радок 59: @@
 }}
 '''Уга́нда''' ({{lang-en|Uganda}}) — краіна ва [[Усходняя Афрыка|Усходняй Афрыцы]]. На поўначы мяжуе з [[Паўднёвы Судан|Паўднёвым Суданам]], на ўсходзе — з [[Кенія]]й, на поўдні — з [[Танзанія]]й і [[Руанда]]й, на захадзе — з [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга|Дэмакратычнай Рэспублікай Конга]]. [[Дзяржавы, якія не маюць выхаду да мора|Выхаду да мора не мае]]. Дзяржаўная мова — [[англійская мова|англійская]]; выкарыстоўваюцца [[суахілі]], [[луганда]]. Сталіца — [[Горад Кампала|Кампала]]. Нацыянальнае свята — Дзень незалежнасці (9 кастрычніка)
-== Дзяржаўны лад ==
-Уганда — [[рэспубліка]]. Дзейнічае канстытуцыя 1995 года. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, які выбіраецца на 5 гадоў. [[заканадаўчая ўлада|Заканадаўчую ўладу]] ажыццяўляе — [[парламент Уганды]]. [[выканаўчая ўлада|Выканаўчую ўладу]] ажыццяўляе ўрад, які ўзначальвае прэзідэнт.
 == Геаграфія Уганды ==
@@ Радок 67: / Радок 64: @@
 [[Файл:Ruwenpflanzen.jpg|thumb|left|Унікальны краявід [[Рувензоры]]]]
 Уганда размешчана ў межах Усходне-Афрыканскага пласкагор'я. На поўначы пашыраны плоскія раўніны (вышынёй да 1000—1500 м) з астанцовымі гарамі, на поўдні — спадзіста-хвалевы рэльеф. На захадзе — глыбокая тэктанічная даліна, або грабен (заходняе адгалінаванне [[Вялікая рыфтавая даліна|Усходне-Афрыканскай рыфтавай сістэмы]]), занятая азёрамі [[Мабуту-Сесе-Сека]] і Эдуард, паміж якімі ўзвышаецца горны масіў [[Рувензоры]] (вышынёй да 5109 м, [[Пік Маргерыта]]), на паўднёвым захадзе — вулканы групы Вірунга, на ўсходзе — патухлы вулкан [[Элган]] (вышынёй да 4322 м). [[Карысныя выкапні]]: медныя, кобальтавыя, вальфрамавыя, жалезныя, калумбіта-танталавыя руды, апатыты, золата, берылы, сера, вапнякі. Клімат субэкватарыяльны мусонны. Сярэднія месячныя тэмпературы ад 18 да 25 °C. Ападкаў ад 750 да 1500 мм і больш за год. Рэкі належаць да басейна ракі Ніл. Буйныя азёры: [[возера Вікторыя|Вікторыя]], [[Мабуту-Сесе-Сека]], [[возера К'ёга|К'ёга]], [[возера Эдуард|Эдуард]]. Глебы чырвоныя фералітавыя, у засушлівых раёнах чырвона-бурыя ажалезненыя. Пераважаюць другасныя высакатраўныя саванны, ёсць масівы лістападна-вечназялёных лясоў (пад лесам 28 % тэрыторыі). Характэрна вышынная пояснасць ландшафтаў. У складзе фаўны антылопы, жырафы, гіены, леапарды, малпы, трапляюцца сланы, ільвы, насарогі. Нацыянальныя паркі: Рувензоры, Кабарэга, Кідэпа; некалькі фаўністычных рэзерватаў.
+== Гісторыя ==
+{{main|Гісторыя Уганды}}
+Барацьба за кантроль над Угандай працягвалася нават пасля таго, як на [[Берлінская канферэнцыя (1884)|Берлінскай канферэнцыі 1884—1885 гг.]] былі афіцыйна зацверджаны правілы каланіяльнага падзелу Афрыкі і прызнаныя межы каланіяльных уладанняў, якія тады існавалі. Пасля заключэння Гельголандского дагавора 1890 г. Германская імперыя адмовілася ад сваіх прэтэнзіяў на Уганду, падаўшы свабоду дзеянняў у Бугандзе і ўсёй Угандзе [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] ў асобе [[Імперская брытанская Усходнеафрыканская кампанія|Імперскай брытанскай ўсходнеафрыканскай кампаніі]]. Прадстаўнік кампаніі капітан [[Фрэдэрык Лугард]] сфарміраваў узброены атрад з мясцовых жыхароў і ў [[1892]] ўмяшаўся ва ўнутрыпалітычную барацьбу на баку пратэстанцкай групоўкі. З тых часоў пратэстанты аказваюць найбольшы ўплыў на палітычнае жыццё Уганды. Скарыстаўшыся гэтай перамогай, Лугард ў [[1893]] г. навязаў кабаке Буганды [[Мванга II|Мвангу II]] дагавор аб заступніцтве брытанскай кампаніі.
+=== Пратэктарат Уганда (1894—1962) ===
+{{main|Уганда (пратэктарат)}}
+Неўзабаве Імперская брытанская ўсходнеафрыканская кампанія збанкрутавала, і ў [[1894]] г. урад Вялікабрытаніі абвясціў аб усталяванні пратэктарата над Угандай. Новая брытанская адміністрацыя неадкладна прыступіла да пашырэння тэрыторыі пратэктарата. У [[1894]] г. з дапамогай арміі Буганды было нанесена паражэнне кіраўніку [[Буньоро]] Кабареге. За ваенную дапамогу ў вайне з суседам Буганда атрымала права ўключыць у свае ўладанні часткe тэрыторыі Буньоро. Гэтыя «страчаныя акругі» заставаліся сур'ёзнай ўнутрыпалітычнай праблемай аж да [[1964]] г., калі частка з іх была «вернутая» Буньоро. У [[1897]] г. Мванга II падняў паўстанне супраць каланізатараў, але пацярпеў няўдачу і быў адхілены ад ўлады. Кабакай стаў яго малалетні сын [[Дауд Чва II]]. Збегшы з-за кратаў, Мванга II аб'яднаў сілы са сваім былым праціўнікам Кабарегай і працягнуў барацьбу. У [[1899]] абодва яны былі захопленыя ў палон і адпраўленыя ў выгнанне за межы Уганды.
+[[Бугандскае пагадненне 1900 г.]] паміж кіраўнікамі Буганды і брытанскай адміністрацыяй паставіла адносіны паміж бакамі на дагаворную аснову і вызначыла іх узаемныя правы і абавязкі. У далейшым умовы пагаднення аказвалі істотны ўплыў на ўнутрыпалітычную абстаноўку. На менш выгадных для мясцовых кіраўнікоў умовах былі заключаны дамовы з Тора ([[1900]] г.), Анколе ([[1901]] г.) і Буньоро ([[1933]] г.). Бугандзійская знаць беспаспяхова змагалася супраць стварэння ў [[1921]] г. Заканадаўчага савета пратэктарата, сцвярджаючы, што гэты крок парушае асаблівы характар брытанска-бугандзійскіх адносін, замацаваных пагадненнем 1900 г.
+Да [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] брытанская адміністрацыя прызначала лаяльных правадыроў з Буганды кіраўнікамі уключаных у склад пратэктарата небугандзійскіх тэрыторый. Брытанская адміністрацыя пратэктарата была вымушаная ў [[1927]] г. абмежаваць правы правадыроў.
+=== Перыяд незалежнасці ===
+==== Праўленне М. Аботэ () ====
+==== Дыктатура Ідзі Аміна ====
+==== Грамадзянскае праўленне ====
+=== Уганда ў XXI ст. ===
+== Дзяржаўны лад ==
+Уганда — [[рэспубліка]]. Дзейнічае канстытуцыя 1995 года. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, які выбіраецца на 5 гадоў. [[заканадаўчая ўлада|Заканадаўчую ўладу]] ажыццяўляе — [[парламент Уганды]]. [[выканаўчая ўлада|Выканаўчую ўладу]] ажыццяўляе ўрад, які ўзначальвае прэзідэнт.
 == Гл. таксама ==