Руанда

Рэспубліка Руанда
Republika y'u Rwanda
République du Rwanda
Republic of Rwanda

Сцяг Руанды Герб Руанды
Гімн: «Rwanda Nziza»
Дата незалежнасці	1 ліпеня 1962 (ад Бельгіі)
Афіцыйная мова	французская, руанда, англійская
Сталіца	Кігалі
Найбуйнейшы горад	Кігалі
Форма кіравання	Рэспубліка
Прэзідэнт Прэм'ер-міністр	Поль Кагамэ П'ер Дамьен Хабумурэм'і
Плошча • Усяго • % воднай паверхні	144-я ў свеце 26 338 км² 5,3
Насельніцтва • Ацэнка (2010) • Шчыльнасць	10 746 311 чал. (91-я) 421 чал./км²
ІРЧП (2007)	▼ 0.460 (нізкі) (167-ы)
Валюта	Руандыйскі франк
Інтэрнэт-дамен	.rw
Код ISO (Alpha-2)	RW
Код ISO (Alpha-3)	RWA
Код МАК	RWA
Тэлефонны код	+250
Часавыя паясы	+2

Руанда, Рэспубліка Руанда — краіна ў Цэнтральнай Афрыцы. Сталіца — Кігалі. Кіраўнік дзяржавы — Поль Кагамэ. Плошча=26,338 тыс. км.кв. Насельніцтва=9,038 млн чал. (2005 г.). Грашовая адзінка — Руандыйскі франк.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Руанды

Старажытнымі насельнікамі тэрыторыя Руанды былі пігмеі-тва. Не пазней за 1 тысячагоддзе н. э. тут пасяліліся банту, якія стварылі культуру Урэвэ, носьбіты якой займаліся земляробствам, былі добра знаёмы з металургіяй і вырабам керамікі. У XVI ст. узнікла дзяржава тутсі на чале з манархам-мвамі. Яе пашырэнне суправаджалася складваннем эліты з ліку тутсі, што займаліся жывёлагадоўляй, і падпарадкаваннем земляробчага насельніцтва хуту.

У 1898 г. Руанда анексіравана Германіяй і далучана да германскай Усходняй Афрыкі. У 1916 г. Руанду акупіравала Бельгія, якая пасля Першай сусветнай вайны атрымала мандат Лігі Нацый на кіраванне Руандай. З 1946 г. Руанда — падапечная тэрыторыя ААН пад кіраваннем Бельгіі. У 1959 г. прадстаўнікі хуту заснавалі Рух за эмансіпацыю (з 1960 г. Рэспубліканска-дэмакратычны рух Пармехуту, РДР Пармехуту) на чале з Г.Кайібандам. На першых усеагульных выбарах 1961 г. перамог РДР Пармехуту. У верасні 1961 г. скасавана манархія, што суправаджалася сутыкненнямі паміж хуту і тутсі, у выніку чаго каля 200 тысяч тутсі знайшлі прытулак ва Угандзе.

1 ліпеня 1962 г. абвешчана незалежнасць Руанды, першым прэзідэнтам стаў Г.Кайібанда. У снежні 1963 г. адбыліся новыя сутыкненні паміж хуту і тутсі, пачалося выцясненне тутсі з дзяржаўнага апарату. У ліпені 1973 г. ваенныя на чале з генералам Ж.Хаб’ярыманам здзейснілі дзяржаўны пераварот. У снежні 1978 г. прынята новая канстытуцыя Руанды, Хаб'ярымана абраны прэзідэнтам краіны. Адзінай дазволенай палітычнай партыяй абвешчаны Нацыянальны рух за развіццё (заснаваны ў 1975 г.). У кастрычніку 1990 г. з тэрыторыі Уганды ў Руанду ўварваліся ўзброеныя атрады Патрыятычнага руандыйскага фронту (ПРФ), створанага эмігрантамі-тутсі. 4 жніўня 1993 г. паміж ПРФ і ўрадам Руанды падпісана пагадненне аб спыненні агню і стварэнні кааліцыйнага ўрада. 6 красавіка 1994 г. быў збіты самалёт, на якім ляцнў Хаб'ярымана, і ён загінуў, у чым абвінавацілі тутсі. Міліцыя хуту пачала масавае фізічнае знішчэнне тутсі; у выніку генацыду загінулі да 1 млн чалавек. У адказ ПРФ разгарнуў наступленне і авалодаў усёй тэрыторыяй Руанды. Больш за 2 млн хуту ўцяклі ў суседнія краіны. У ліпені 1994 г. прэзідэнтам Руанды абвешчаны выхадзец з хуту П.Бізімунгу, віцэ-прэзідэнтам — выхадзец з тутсі П.Кагаме. У 1997 г. войскі Руанды дапамаглі скінуць рэжым Мабуту Сесе Сека ў Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга, а з верасня 1998 г. удзельнічаюць ва ўзброеным канфлікце ў гэтай краіне. У красавіку 2000 г. новым прэзідэнтам Руанды абраны П.Кагаме.

У лютым 2019 г. Руанда зачыніла мяжу з Угандай, пасля таго, як П. Кагаме абвінаваціў Ё. Мусевені у падтрымцы груп, якія спрабуюць звергнуць яго і адвольна затрымоўваць грамадзян Руанды.

Палітыка

Асноўны артыкул: Дзяржаўны лад і палітыка Руанды

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Асноўны артыкул: Адміністрацыйны падзел Руанды

Геаграфія

Асноўны артыкул: Геаграфія Руанды

Карта

Эканоміка

Асноўны артыкул: Эканоміка Руанды

Насельніцтва

Асноўны артыкул: Насельніцтва Руанды

Культура

Асноўны артыкул: Культура Руанды

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).