Перайсці да зместу

Талін

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Горад Талін)
Талін
эст.: Tallinn
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна
Каардынаты
Кіраўнік
Заснаваны
невядома
Першая згадка
1154
Плошча
  • 159,37 км² (31 снежня 2017)[2]
Вышыня цэнтра
28 м[3]
Водныя аб’екты
Насельніцтва
  • 457 572 чал. (1 студзеня 2024)[4]
Часавы пояс
Тэлефонны код
64
Паштовыя індэксы
10111[5]
Аўтамабільны код
A-B
Афіцыйны сайт
Талін на карце Эстоніі
Талін (Эстонія)
Талін
Талін (Эстонія)
Талін

Та́лін[6] (эст.: Tallinn; у 12191917: шведск.: , ням.: Reval) — горад, сталіца Эстоніі. Буйны пасажырскі і грузавы марскі порт у Фінскім заліве Балтыйскага мора, вузел чыгунак і аўтамабільных дарог. Міжнародны аэрапорт. Галоўны прамысловы і культурны цэнтр краіны.

Верагодна, назва «Tallinn(a)» у эстонскай мове паходзіць ад слоў «taani linn» («дацкі горад»)[7]:15 або «tali linn» («зімовы горад»)[крыніца?].

Горад быў вядомы ў старажытнарускіх крыніцах пад назвай Калывань (магчыма, ад слова Kalevan; гл. Калеў) або Лядзяш, у скандынаўскіх — Лінданісэ (дацк.: Lyndanisse), Лінда. Пазней скандынавы і немцы звалі яго Рэваль (Reval), магчыма, ад эстонскай назвы мааконда Равала, у рускім ужыванні — Рэвель (афіцыйная назва ў Расійскай імперыі да 1917 года).

У X—XI стагоддзях на месцы Таліна было паселішча старажытных эстаў Лінданісе. Упершыню пад назваю Калываю ўпамінаецца ў 1154 годзе арабскім географам Ідрысі і ў старажытнарускіх летапісах. У 1219 годзе захоплены Даніяй, названы Рэвель (афіцыйна назва горада да 1917 года). У 1230 годзе ўведзена любекскае гарадское права. З 1285 года член Ганзы. У 1346—1561 гадах уладанне Тэўтонскага, потым — Лівонскага ордэнаў. Гандляваў з Ноўгарадам, Псковам, Гданьскам, Любекам, Антверпенам і інш. У 1524 годзе праведзена Рэфармацыя. У 1561—1710 гадах пад уладай Швецыі. У 1569 годзе горад бамбардзіраваны любекска-дацкім флотам. У 1570—1571 і 1577 годзе расійскія войскі беспаспяхова імкнуліся захапіць горад у ходзе Лівонскай вайны 1558—1583 гадоў. У 1591—1592 гадах большая частка насельніцтва памерла ад чумы і голаду (1602). У 1634 годзе пачалася мануфактурная вытворчасць. У Паўночную вайну 1700—1721 гадоў адышоў да Расіі (1710), цэнтр Эстляндскай губерні, пабудавана ваенная гавань. Пасля злучэння чыгункай з Санкт-Пецярбургам (1870) — важны партовы горад і прамысловы цэнтр. У 1918—1940 гадах сталіца Эстоніі.

Адміністрацыйны падзел

[правіць | правіць зыходнік]

Талін уваходзіць у склад павета Хар’ю, утвараючы гарадскі муніцыпалітэт Талін. У савецкі час горад уключаў чатыры раёны: Калінінскі (былы Копліскі), Ленінскі, Марскі, Кастрычніцкі. Падчас рэформаў мясцовага самакіравання 4 сакавіка 1993 года былі ўтвораны 8 гарадскіх раёнаў (эст.: linnaosad): Кесклін (Цэнтр), Крыстыйне, Ласнамяэ, Мустамяэ, Нымэ (да 1940 года асобны горад), Пірыта, Пых’я-Талін (Паўночны Талін) і Хааберсці.

Кожнай раённай управай кіруе старэйшына (эст.: linnaosavanem). Ён прызначаецца гарадской управай па паданні мэра пасля кансультацый з адміністрацыйнымі радамі частак горада. Функцыя адміністрацыйных рад — падрыхтоўка рэкамендацый гарадскому ўраду і камісіям муніцыпалітэта наконт кіравання раёнамі.

Талін знаходзіцца ў Паўночнай Еўропе, на паўднёвым беразе Фінскага заліва, за 80 кіламетраў ад Хельсінкі. Самае вялікае возера Таліна — Юлемістэ (плошча 9,6 км²). Гэта галоўная крыніца пітной вады горада. Возера Харку — другое па велічыні (плошча 1,6 км²). У адрозненне ад многіх вялікіх гарадоў, адзіная значная рака ў Таліне — Пірыта — размешчаная далёка ад цэнтра горада (цяпер гарадскі раён Пірыта). Басейн ракі маляўнічы, знаходзіцца пад аховай.

Па тэрыторыі горада праходзіць вапняковы ўступ (Глінт, або Балтыйска-Ладажскі ўступ). Ён выразна прасочваецца на Таампеа і ў Ласнамяэ.

Найвышэйшы пункт Таліна (64 метры над узроўнем мора) знаходзіцца на паўднёвым захадзе горада ў раёне Ныме.

Даўжыня берагавой лініі — 46 кіламетраў. У межах горада яна ўтварае тры вялікія паўвостравы: Коплі, Пальясаары і Какумяэ.

Год Колькасць
1941 176 000 [8]
1959 282 000 [8]
1970 363 000 [8]
1975 399 000 [8]
1979 442 960 [9]
Год Колькасць
1987 478 000
1996 434 800
1999 435 000 [10]
2011 393 222 [11]
2014 411 063 [12]
Год Колькасць
2015 413 782 [13]
2016 423 420 [14]
2017 446 055 [15][16]
2018 430 805 [17]
2019 434 562 [18]
Год Колькасць
2020 437 619 [19]
2021 438 341 [20]
2023 453 864 [21]
2024 457 572 [4]

Памятныя мясціны

[правіць | правіць зыходнік]

Да грамадскага транспарта ў Таліне адносяцца аўтобус, трамвай, тралейбус, прыгарадныя цягнікі і паром. У горадзе дзейнічаюць 72 аўтобусныя маршруты, чатыры маршруты трамвая і чатыры тралейбусныя маршруты.

Вядомыя асобы

[правіць | правіць зыходнік]

Гарады-пабрацімы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. а б в archINFORM — 1994. Праверана 9 мая 2019.
  2. а б Land Board — 1990. Праверана 11 сакавіка 2018.
  3. а б https://it-ch.topographic-map.com/map-g52fnx/Tallinn/?zoom=19&center=59.43692%2C24.74537&popup=59.43701%2C24.74532
  4. а б Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 27 мая 2024.
  5. https://est.postcodebase.com/node/491
  6. БелЭн 2002.
  7. Мейнандэр Х. Гісторыя Фінляндыі: Лініі, структуры, пераломныя моманты; пер. са шведскай Вольгі Рызмаковай. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2017. — ISBN 978-985-02-1748-6.
  8. а б в г Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 25. — С. 233–235.
  9. 1979 Soviet census
  10. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — ТрыоМн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2002. — С. 402–404. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
  11. 2011 Population and Housing Census Праверана 14 ліпеня 2014.
  12. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 30 жніўня 2014.
  13. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 27 мая 2015.
  14. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 29 мая 2016.
  15. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 30 мая 2017.
  16. Большая российская энциклопедияМ.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 21 красавіка 2024.
  17. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 17 мая 2018.
  18. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 7 чэрвеня 2019.
  19. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 10 лістапада 2020.
  20. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 9 чэрвеня 2021.
  21. Дэпартамент статыстыкі Эстоніі — 1991. Праверана 24 ліпеня 2023.
  22. https://omr.gov.ua/ua/international/goroda-partneri/tallinn-estoniya/
  23. а б в г д е ё ж з і к л м н о п Tallinna suhted teiste linnadegaТалін, 2020. Праверана 14 кастрычніка 2020.
  24. https://www.tallinn.ee/est/valissuhted/VILNIUS
  25. http://stolitsa.ee/101070
  26. http://www.kotka.fi/tietoa_kotkasta/kansainvalinen_toiminta
  27. https://old.kyivcity.gov.ua/files/2018/2/15/Mista-pobratymy.pdf
  28. https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/
  29. https://www.tallinn.ee/est/valissuhted/Kiel
  30. http://malmo.se/Kommun--politik/Sa-arbetar-vi-med.../Omvarld/Internationellt-arbete/Vanorter.html
  31. https://kvs.gov.spb.ru/en/agreements/
  • Та́лін // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 402—404. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
  • Та́ллин // Т. 25. Струнино — Тихорецк. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 233—235. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
  • Та́ллинн // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 467—468. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
  • Та́ллин // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 408—409. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).
  • Та́ллин // Энциклопедический географический словарь (руск.). — М.: РИПОЛ классик, 2011. — С. 659. — 800 с. — (Словари но­вого века). — 5 000 экз. — ISBN 978-5-386-03063-6.
Сцяг ЮНЕСКА Сусветная спадчына ЮНЕСКА