Андора: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
др робат Мяняем: got:𐌰𐌽𐌳𐌰𐌿𐍂𐌰 |
Luckas-bot (размовы | уклад) др r2.7.1) (робат дадаў: roa-tara:Andorre |
||
Радок 118: | Радок 118: | ||
{{Link FA|ca}} |
{{Link FA|ca}} |
||
{{Link FA|no}} |
{{Link FA|no}} |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
[[ace:Andorra]] |
[[ace:Andorra]] |
||
Радок 186: | Радок 178: | ||
[[fy:Andorra]] |
[[fy:Andorra]] |
||
[[ga:Andóra]] |
[[ga:Andóra]] |
||
⚫ | |||
[[gd:Andorra]] |
[[gd:Andorra]] |
||
[[gl:Andorra]] |
[[gl:Andorra]] |
||
Радок 211: | Радок 204: | ||
[[ka:ანდორა]] |
[[ka:ანდორა]] |
||
[[kaa:Andorra]] |
[[kaa:Andorra]] |
||
⚫ | |||
[[kg:Andora]] |
[[kg:Andora]] |
||
[[kk:Андорра]] |
[[kk:Андорра]] |
||
Радок 217: | Радок 211: | ||
[[kn:ಅಂಡೋರ]] |
[[kn:ಅಂಡೋರ]] |
||
[[ko:안도라]] |
[[ko:안도라]] |
||
⚫ | |||
[[krc:Андорра]] |
[[krc:Андорра]] |
||
[[ku:Andorra]] |
[[ku:Andorra]] |
||
Радок 229: | Радок 224: | ||
[[ln:Andora]] |
[[ln:Andora]] |
||
[[lt:Andora]] |
[[lt:Andora]] |
||
⚫ | |||
[[lv:Andora]] |
[[lv:Andora]] |
||
[[mhr:Андорра]] |
[[mhr:Андорра]] |
||
Радок 236: | Радок 232: | ||
[[mn:Андорра]] |
[[mn:Андорра]] |
||
[[mr:आंदोरा]] |
[[mr:आंदोरा]] |
||
⚫ | |||
[[ms:Andorra]] |
[[ms:Andorra]] |
||
[[mt:Andorra]] |
[[mt:Andorra]] |
||
Радок 267: | Радок 264: | ||
[[ro:Andorra]] |
[[ro:Andorra]] |
||
[[roa-rup:Andorra]] |
[[roa-rup:Andorra]] |
||
[[roa-tara:Andorre]] |
|||
[[ru:Андорра]] |
[[ru:Андорра]] |
||
⚫ | |||
[[rw:Andora]] |
[[rw:Andora]] |
||
[[sa:अण्डोरा]] |
[[sa:अण्डोरा]] |
||
Радок 313: | Радок 312: | ||
[[wuu:安道尔]] |
[[wuu:安道尔]] |
||
[[xal:Андормудин Нутг]] |
[[xal:Андормудин Нутг]] |
||
⚫ | |||
[[yi:אנדארע]] |
[[yi:אנדארע]] |
||
[[yo:Àndórà]] |
[[yo:Àndórà]] |
Версія ад 05:05, 22 студзеня 2012
Андора, афіцыйна: Княства Андора (катал.: Principat d'Andorra, фр.: Principauté d'Andorre, ісп.: Principado de Andorra) — краіна ў Заходняй Еўропе. Мяжуе з Францыяй і Іспаніяй. Адна з самых маленькіх краін Еўропы: плошча — 468 км², насельніцтва — 84 тыс. чалавек (2009). Яе сталіца — Андора-ла-Велья — самая высокагорная сталіца ў Еўропе (1023 м). Афіцыйная мова — каталонская, таксама шырока ўжываюцца іспанская і французская.
Княства ўтворана ў 1278. Ролю манарха сумесна выконваюць два ўладара — прэзідэнт Французскай Рэспублікі і біскуп Урхельскі (Каталонія, Іспанія).
Андора — дастаткова багатая краіна, дзякуючы статусу «падаткавай гавані» і (у значнай ступені выкліканага гэтым) турызму (каля 10 млн. наведвальнікаў штогод). Яна не з'яўляецца членам Еўрапейскага Саюза, хаця еўра — фактычная валюта гэтай краіны. Андора займае другое месца ў свеце па чаканай працягласці жыцця сваіх грамадзян — 82 гады пры нараджэнні.
Гісторыя
Старажытная гісторыя і сярэднявечча
Самыя раннія археалагічныя знаходкі, якія сведчаць аб існаванні чалавека у Андоры, датуюцца часам першага ледніковага перыяду. Керамічныя вырабы, ланцугі і іншыя прылады сведчаць аб засяленні рэгіёну яшчэ да пачатку бронзавай эры. Іншыя археалагічныя знаходкі — гэта каменныя гравюры каля Ардына Ordino, пячорны жывапіс у Ла Рока дэ лес Брукс La Roca de les Bruixes. Першыя згадкі пра насельнікаў далін ўпершыню з'явіліся ў тэксце грэцкага гісторыка Палібія ў (2 стагаддзе да нашай эры). Палібій апісаў пераправу Ганібала праз Пірынеі і ў сувязі з гэтым гістарычным выпадкам нагадаў пра плямёны андазінаў. Княства Андора, пад падвойным, супольным кіраваннем Францыі і епіскапа Ургельскага, існавала з 1278.
Новы час
20-е стагоддзе
Андора абвясціла вайну Германіі падчас Першай сусветнай вайны, але ў ваенных дзеяннях удзелу не прымала.
У 1933 акупіраваная Францыяй для падаўлення грамадскіх беспарадкаў перад выбарамі. Да 1940 Францыя трымала ў Андоры гарнізон, каб пазбегнуць перакідвання грамадзянскай вайны з Іспаніі. Падчас Другой сусветнай вайны Андора заставалася нейтральнай і служыла важным каналам для кантрабанднага гандлю паміж вішысцкай Францыяй і франкісцкай Іспаніяй.
Пасля вайны знаходзілася ў адноснай ізаляцыі ад агульнаеўрапейскіх працэсаў. Паступова стала заўважным гандлёвым і турыстычным пунктам прызначэння. У 1993 у Андоры адбылася мадэрнізацыя палітычнай сістэмы пасля ўступлення краіны ў ААН і Савет Еўропы — 14.3.1993 выбаршчыкі пастанавілі змяніць феадальную палітычную сістэму на парламенцкую.
Палітычная структура
Андора — «парламенцкае княства». У адпаведнасці з традыцыяй, якая сыходзіць каранямі ў Парэаж, Суправіцелямі, гэта значыць главамі дзяржавы з'яўляюцца Прэзідэнт Французскай Рэспублікі і біскуп Урхельскі (Сеа-дэ-Урхель, Іспанія). Таму краіну нельга назваць паўнавартаснай манархіяй, гэта хутчэй даніна традыцыі.
Заканадаўчая ўлада ажыццяўляецца супольна парламентам і ўрадам. Парламент Андоры — Генеральны Савет — складаецца з 28—42 дэпутатаў, якія выбіраюцца на чатырохгадовы тэрмін. Кіраўнік урада выбіраецца абсалютнай большасцю дэпутатаў парламента.
Адміністрацыйнае дзяленне
Андора у адміністрацыйным стаўленні падзеленая на 7 парокій (катал.: parroquies):
- Андора-ла-Велья (Andorra la Vella),
- Канільё (Canillo),
- Ла-Масана (La Massana),
- Ардына (Ordino),
- Сант-Жулія-дэ-Лорыя (Sant Julia de Loria),
- Энкамп (Encamp),
- Эскальдэс-Энгардань (Escaldes-Engordany).
Эканоміка
80 % ВУП краіны дае турыстычная галіна. Андору штогод наведваюць да 9 млн. турыстаў. Дзяржава прымае мінімальны ўдзел у кіраванні эканомікай, і дзель прадпрымальніцтва дзейнічае амаль без абмежаванняў. Вялікую ролю ў эканоміцы гуляе банкаўскі сектар, які карыстаецца існымі ў краіне падатковымі палёгкамі.
Развіццё сельскай гаспадаркі ў Андоры абмежавана тым, што толькі 2 % земляў прыдатныя для апрацоўкі. У гэтай галіне занята меней 1 % насельніцтва. Выгадоўваецца бульба і тытунь, у невялікай колькасці — ячмень і жыта.
Маюцца запасы жалезных руд, свінцу, гідраэнергетычных рэсурсаў, мінеральнай вады і лясоў.
Насельніцтва
Насельніцтва Андоры складае парадку 69 тысяч чалавек. Насельніцтва сталіцы — каля 21 тысячы чалавек.
Культура
Дачыненні з Беларуссю
Дыпламатычныя зносіны паміж Княствам Андора і Рэспублікай Беларусь былі ўсталяваныя 27 верасня 2011 падчас 66-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН.[1]