Карэнныя амерыканцы ЗША

Карэнныя амерыканцы ЗША
Карэнныя амерыканцы ЗША
	; Доля карэнных жыхароў Амерыкі паводле перапісу 2020 г.
Этнічныя мовы	Індзейскія; (у тым ліку: Наваха, Цэнтральна-юпікская, Тлінкіт, Хайда, Дакота, Сенека, Лакота, Заходне-апацкая, Керэс, Чэрокі, Чакта, Маскогі, Каёва, Каманцкая, Осэйдж, Зуні, Паўні, Шаўні, Хо-чанк, Аджыбвэ, Кры, Аадхам)
Іншыя папулярныя мовы зносін	Англійская; Іспанская; Піджын-англійская (вымерла); Французская

Карэнныя амерыканцы ЗША — аўтахтоны ЗША, часам называюцца індзейцамі, першымі амерыканцамі ці карэннымі амерыканцамі, з’яўляюцца карэннымі народамі Злучаных Штатаў або іх частак, такімі як індзейцы з сумежных штатаў і аўтахтоны Аляскі. Бюро перапісу насельніцтва ЗША вызначае карэнных амерыкеанцаў як «усе народы, карэнныя для Злучаных Штатаў і іх тэрыторый, уключаючы карэнных гавайцаў і іншых ураджэнцаў ціхаакіянскіх астравоў, дадзеныя пра якіх публікуюцца асобна ад індзейцаў і аўтахтоннага насельніцтва Аляскі». Бюро перапісу насельніцтва адсочвае дадзеныя аб індзейцах і аўтахтонным насельніцтве Аляскі асобна ад карэнных гавайцаў і іншых ураджэнцаў ціхаакіянскіх астравоў, да якіх адносяцца амерыканцы самаанцы і чамора.

Еўрапейская каланізацыя Амерыкі, якая пачалася ў 1492 годзе, прывяла да рэзкага зніжэння насельніцтва аўтахтонных амерыканцаў з-за новых хвароб, ўзброеных канфліктаў, этнічных чыстак і рабства. Пасля свайго ўтварэння ЗША, у межах сваёй палітыкі перасяленчага каланіялізму, працягвалі весці вайну і здзяйснялі рэзні сярод многіх аўтахтонных амерыканскіх народаў, высялялі іх з іх родных зямель, падпарадкоўвалі іх аднабаковымі дагаварамі і дыскрымінацыйным дзяржаўным палітыкам. Пазней яны сасяродзіліся на прымусовай асіміляцыі, да XX стагоддзя. У нашыя часы такую палітыку ў стаўленне да карэнныях народаў Амерыкі часцей называюць генацыдам.

Пасля заснавання ЗША, плямёны карэнных амерыканцаў, у агульным, лічыліся паўнезалежнымі нацыямі, паколькі яны, як правіла, жылі ў асобных супольнасцях ад белых пасяленцаў. Федэральны ўрад падпісваў дагаворы на ўзроўні ад урада да урада, пакуль Акт аб прызначэннях для індзейцаў 1871 года не спыніў прызнанне незалежных карэнных нацый і пачаў абыходзіцца з імі як з «унутрана залежнымі нацыямі», якія падпарадкоўваюцца дзеючаму федэральнаму заканадаўству. Гэты закон захаваў правы і прывілеі, дамоўленыя паводле дагавораў, уключаючы значную ступень племяннага суверэнітэту. З гэтай прычыны многія рэзервацыі карэнных амерыканцаў дагэтуль незалежныя ад заканадаўства штата, і дзеянні племянных грамадзян на гэтых рэзервацыях падпарадкоўваюцца толькі племянным судам і федэральнаму заканадаўству, якое часта прымяняецца да племянных зямель інакш, чым да зямель штатаў ці тэрыторый ЗША па выключэнні, вылучэнні, дагавору або замяшчальным племянным ці федэральным заканадаўстве.

Акт аб грамадзянстве індзейцаў 1924 года надаў грамадзянства ЗША ўсім карэнным амерыканцам, народжаным у ЗША, якія яшчэ не атрымалі яго. Гэта ліквідавала катэгорыю «Індзейцы, якія не абкладаюцца падаткамі», устаноўленую Канстытуцыяй ЗША, дазволіла карэнным амерыканцам галасаваць на штатных і федэральных выбарах і пашырыла абарону Чатырнаццатай папраўкі, нададзеную людзям, «якія падпарадкоўваюцца юрысдыкцыі» ЗША. Аднак некаторыя штаты працягвалі адмаўляць карэнным амерыканцам у правах на галасаванне на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў. Раздзелы II праз VII акта аб грамадзянскіх правах 1968 года ўтвараюць Акт аб грамадзянскіх правах індзейцаў, які распаўсюджваецца на плямёны карэнных амерыканцаў і робіць шматлікія, але не ўсе гарантыі Білля аб правах прымяняльнымі ўнутры плямён.

Пачынаючы з 1960-х гадоў індзейскія рухі за самавызначэнне прывялі да пазітыўных змен у жыцці многіх карэнных амерыканцаў, хоць існуе яшчэ шмат сучасных праблем, з якімі яны сутыкаюцца. Сёння ў ЗША налічваецца больш за пяць мільёнаў карэнных амерыканцаў, 78 % з якіх жывуць за межамі рэзервацый. Штатамі з самым высокім працэнтам карэнных амерыканцаў у ЗША з’яўляюцца Аляска, Аклахома, Нью-Мексіка, Паўднёвая Дакота, Мантана і Паўночная Дакота.

Перадумовы[правіць | правіць зыходнік]

Этнографы звычайна класіфікуюць карэнныя народы Паўночнай Амерыкі на дзесяць геаграфічных рэгіёнаў з агульнымі культурнымі рысамі, якія называюцца культурнымі абласцямі^[1]. Некаторыя вучоныя аб’ядноўваюць Плато і Вялікія раўніны ў Міжгорны захад, некаторыя выдзяляюць народы Прэрыі ад пачатку Вялікіх раўнін, тады як некаторыя аддзяляюць плямёны Вялікіх Азёраў ад Вудлэнду (Лясных Земляў) Паўночна-Усходу. Дзесяць культурных абласцей:

На момант першага кантакту культуры карэнных народаў значна адрозніваліся ад культур прота-індустрыяльных і пераважна хрысціянскіх імігрантаў. Асабліва культуры паўночнага-усходу і паўднёвага-заходу былі матрылінеальнымі і дзейнічалі на больш калектыўнай аснове, чым тая, да якой былі прывыклы еўрапейцы. Большасць плямёнаў карэнных амерыканцаў ставіліся да сваіх паляўна-зборных угоддзяў і сельскагаспадарчых земляў як да маёмасці для выкарыстання ўсёй плямённай супольнасцю. У той час еўрапейцы мелі культуры, якія распрацавалі канцэпцыі правоў прыватнай уласнасці на зямлю, якія былі кардынальна іншымі. Розніцы ў культурах паміж усталяванымі карэннымі амерыканцамі і імігрантамі-еўрапейцамі, а таксама змяняльныя саюзы паміж рознымі нацыямі ў перыяды ваенных дзеянняў, выклікалі значную палітычную напружанасць, этнічны гвалт і сацыяльныя пературбацыі.

Карэнныя амерыканцы пакутавалі ад высокіх узроўняў смяротнасці з-за кантакту з еўрапейскімі хваробамі, якія былі для іх новымі і да якіх яны яшчэ не набылі імунітэт; хваробы былі эндэмічнымі для іспанцаў і іншых еўрапейцаў і распаўсюджваліся праз просты кантакт — верагодна, у першую чаргу праз кантакт з хатнімі свіннямі, якія былі завезеныя еўрапейскімі экспедыцыямі і потым уцяклі. Лічыцца, што эпідэміі воспы спрычынілі найбольшую страту жыцця сярод карэнных народаў.

Ацэнкі колькасці дакалумбавага насельніцтва тэрыторыі, якая сёння з’яўляецца ЗША, значна адрозніваюцца. Лічбы вагаюцца ад ацэнкі Вільяма М. Дэневана ў 3,8 мільёна ў яго працы 1992 года «Карэннае насельніцтва Амерыкі у 1492 годзе» да 18 мільёнаў Генры Ф. Добінса ў яго працы 1983 года «Іх лік стаў змяншацца» ^[2]^[3]^[4]. Таму што ацэнка Генры Ф. Добінса з’яўляецца найвышэйшай адзінкавай ацэнкай сярод прафесійных акадэмічных даследчыкаў, яна была падвергнута крытыцы як «палітычна матываваная». Найбольш жорсткім крытыкам Добінса, магчыма, з’яўляецца Дэвід Хеніге, бібліёграф афрыканскай літаратуры ў Універсітэце Вісконсін, чыя праца «Лічбы знікуды» (1998)^[5] была з гумарам апісана як «важная веха ў літаратуры дэмаграфічнага абурэння». Хеніге піша пра працу Добінса, «Падазроны ў 1966 годзе, ён не менш падазроны і сёння … Калі што, то горш».

Пасля таго, як 13 брытанскіх калоній паўсталі супраць Вялікабрытаніі і заснавалі Злучаныя Штаты, прэзідэнт Джордж Вашынгтон і ваенны міністр Генры Нокс задумалі ідэю «цывілізавання» карэнных амерыканцаў у падрыхтоўцы да іх асіміляцыі як грамадзян ЗША. Асіміляцыя, незалежна ад таго, была яна добраахвотнай, як у выпадку з Чакто, ці прымусовай, паслядоўна падтрымлівалася як палітычнае пытанне шэрагам наступных амерыканскіх адміністрацый.

У XIX ст. ідэалогія, вядомая як «Няўхільная доля», стала нераздзельнай часткай амерыканскага нацыяналістычнага руху. Заходняе пашырэнне насельніцтва еўрапейцаў амерыканцаў пасля Амерыканскай рэвалюцыі выклікала павелічэнне ціску на карэнных амерыканцаў і іх землі, вайну і ўзрастанне напружанасці. У 1830 годзе Кангрэс ЗША прыняў Акт аб перасяленні індзейцаў, які дазваляў федэральнаму ўраду перасяляць карэнных амерыканцаў з іх гістарычных земляў у межах устаноўленых штатаў на землі на захад ад ракі Місісіпі, каб забяспечыць працяг рассялення еўрапейцаў. Гэта прывяло да этнічных чысткак многіх плямёнаў і жорсткіх прымусовых дэпартацый, якія сталі вядомымі як Дарога слёз.

Сучасныя карэнныя амерыканцы маюць унікальны статус у ЗША, бо яны могуць быць амерыканцамі, прадстаўнікамі плямён або груп, якія маюць суверэнітэт і дагаворныя правы, на якіх заснаваны федэральнае заканадаўства аб індзейцах і федэральныя адносіны даверу да індзейцаў. Культурны актывізм з канца 1960-х гадоў павялічыў удзел карэнных народаў у амерыканскай палітыцы. Гэта таксама прывяло да пашырэння намаганняў навучаць і захоўваць карэнныя мовы для маладога пакалення і стварыць больш моцную культурную інфраструктуру: карэнныя амерыканцы заснавалі незалежныя газеты і інтэрнэт-медыя, уключаючы First Nations Experience, першы тэлеканал карэнных амерыканцаў; стварылі праграмы вывучэння карэнных амерыканцаў, плямённыя школы, універсітэты, музеі і моўныя праграмы. Літаратура знаходзіцца ў авангардзе даследаванняў карэнных амерыканцаў у многіх жанрах, з выключэннем мастацкай літаратуры — некаторыя традыцыйныя карэнныя амерыканцы ўспрымаюць выдуманыя апавяданні як абразлівыя, калі яны супярэчаць традыцыйным усным плямённым апавяданням.

Тэрмінолагія, выкарыстоўваная для абазначэння карэнных амерыканцаў, часам была крытыкаваная. Спосабы, якімі карэнныя амерыканцы называюць сябе, розніцца ў залежнасці ад рэгіёну і пакалення, пры гэтым многія старэйшыя карэнныя амерыканцы ідэнтыфікуюць сябе як «індзейцы» або «амерыканскія індзейцы», тады як маладшыя часта ідэнтыфікуюць сябе як «карэнныя» або «абарыгены». Тэрмін «карэнны амерыканец» традыцыйна не ўключаў карэнных гавайцаў або пэўных аўтахтонаў Аляскі, такіх як алеуты, юпікі або інуіты. Для параўнання, карэнныя народы Канады, як правіла, вядомыя як Першыя Нацыі, інуіты і метысы (First Nations Inuit and Métis).

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Засяленне Амерыкі[правіць | правіць зыходнік]

Не існуе адназначнага разумення таго, як або калі карэнныя амерыканцы ўпершыню паявіліся ці аселілі ў Амерыцы і на тэрыторыі ЗША. Найбольш прызнанай гіпотэзай з’яўляецца меркаванне, што людзі пераходзілі з Еўразіі праз Берынгію па сухапутным мосце, які злучаў Сібір з Аляскай, а потым паступова распаўсюджваліся на поўдзень па ўсёй Амерыцы на працягу наступных пакаленняў. Знаходкі 2021 года акаменелыя следы чалавека ў асадках старажытнага возера недалёка ад Уайт-Сандса ў сучаснай Нью-Мексіцы сведчаць пра прысутнасць там людзей, якая можа быць датавана перыядам апошнім ледавіковым максімумам, паміж 18 000 і 26 000 гадамі таму. Гэты ўзрост вызначаецца на падставе строга вызначанага стратыграфічнага запісу і радыявугляроднага датавання. Таксама існуе гіпотэза аб міграцыі праз Берынгію да LGM, якая магла б тлумачыць магчымыя старажытныя даты археалагічных знаходак у Амерыках, такіх як Пячоры Блуфіш ў тэрыторыі Юкон і Медаўкрофт у Пенсільваніі.

Генетычныя даследвання сведчаць, што з Усходняй Азіі ў Амерыку прыйшлі прынамсі тры хвалі перасяленцаў, прычым першая з іх адбылася як мінімум 15 000 гадоў назад. Гэтыя міграцыі маглі пачацца нават 30 000 гадоў таму і працягваліся да каля 10 000 гадоў таму, калі сухапутны маст апынуўся пад вадой у выніку павышэння ўзроўню мора на пачатку бягучага міжледавіковага перыяду.

У лістападзе 2018 года вучоныя з Універсітэта Сан-Паўлу і Гарвардскага універсітэта апублікавалі вынікі даследавання скелета Жанчыны Лузіі, старажытнасцю 11 500 гадоў, які быў знойдзены ў пячоры ў Бразіліі. Хаця спачатку дапускалася, што яна магла быць часткай хвалі міграцыі з Азіі, ДНК-тэсты і іншыя доказы паказалі, што гэта немагчыма. Даследаванне ДНК паказала, што Лузія належыць да генетычна чыста індзейскай папуляцыі.

Дакалумбава эпоха[правіць | правіць зыходнік]

Дакалумбавыя эпоха ахоплівае ўсе этапы ў гісторыі Амерыкі да еўрапейскай экспенсіі, працягваючыся ад часу першых людзей ў перыяд верхняга палеаліту да еўрапейскай каланізацыі ў Ранні Новы час. Хоць у тэхнічным сэнсе гэта адносіцца да эпохі да прыбыцця Хрыстафора Калумба ў 1492 годзе, на практыцы гэты тэрмін звычайна ўключае ў сябе гісторыю карэнных культур да іх заваявання або істотнага ўплыву з боку еўрапейцаў, нават калі гэта адбылося на працягу дзесяцігоддзяў або нават стагоддзяў пасля першага прыбыцця Калумба.

Культуры карэнных амерыканцаў звычайна не класіфікуюцца ў рамках распрацаваных культур каменнага веку як «неалітычныя», якая катэгорыя часцей за ўсё ўключае толькі культуры Еўразіі, Афрыкі і іншых рэгіёнаў. Археалагічныя перыяды, якія выкарыстоўваюцца, з’яўляюцца класіфікацыямі археалагічных перыядаў і культур, устаноўленымі ў кнізе Гордана Уілі і Філіпа Філіпса «Метад і тэорыя ў амерыканскай археалогіі» 1958 года. Яны падзялілі археалагічны запіс на Амерыканскіх кантынентах на пяць фаз.

Каменны перыяд[правіць | правіць зыходнік]

Шматлікія культуры палеаіндзейцаў населялі Паўночную Амерыку, некаторыя з іх размяшчаліся вакол Вялікіх Раўнін і Вялікіх азёраў, а таксама ў заходніх і паўднёва-заходніх рэгіёнах. Згодна з паданнямі карэнных народаў, яны жывуць на гэтым кантыненце з часу свайго паходжання, апісанага ў шырокім спектры традыцыйных гісторый стварэння. Іншыя плямёны расказваюць гісторыі аб міграцыях праз вялікія ўчасткі зямлі і вялікую раку, якую лічаць Місісіпі. Генетычныя і лінгвістычныя данныя звязваюць карэнных народаў гэтага кантынента са старажытнымі народамі паўночна-ўсходняй Азіі. Археалагічныя і лінгвістычныя даныя дазволілі навукоўцам выявіць некаторыя міграцыі ў межах Амерыкі.

Археалагічныя даследвання мясцовасці Голт, сведчаць аб тым, што народы, якія папярэднічалі культуры Кловіс, аселілі сучасны Тэхас прыкладна 16 000-20 000 гадоў таму. Доказы культур, якія існавалі да Кловіса, таксама былі знойдзены ў Пячорах Пэйслі ў паўднёва-цэнтральным Арэгоне і ў выбітых костках мастадонтаў у карставай варонцы побач з Талагасі.

Культура Кловіс, якая займалася паляваннем на мегафауну, перш за ўсё ідэнтыфікуецца па выкарыстанні крэсаных коп’яў. Артыфакты гэтай культуры ўпершыню былі раскопаны ў 1932 годзе побач з Кловісам. Культура Кловіса ахапіла вялікую частку Паўночнай і часткі Паўднёвай Амерыкі.

Традыцыя Фолсам адрознівалася выкарыстаннем наканечнікаў стрэл і дзейнасцю, якія былі знойдзеныя на месцы, дзе адбывалася забойства і трыбушэнне бізонаў. Інструменты Фолсам засталіся ў перыяд з 9 000 да н.э. да 8 000 да н.э.

На-дэне-моўныя народы пачалі ўваходзіць у Паўночную Амерыку каля 8 000 да н.э., дасягнуўшы Паўночна-Заходняга ўзбярэжжа да 5 000 да н.э., і адтуль мігравалі ўздоўж Ціхаакіянскага ўзбярэжжа і ўнутр кантыненту. Лінгвісты, антраполагі і археалагі лічаць, што іх продкі складалі асобную міграцыю ў Паўночную Амерыку, пазней за першых палеаіндзейцаў. Яны мігравалі ў Аляску і паўночную Канаду, на поўдзень уздоўж Ціхаакіянскага ўзбярэжжа, унутр Канады і на поўдзень да Вялікіх Раўнін і паўднёва-заходу ЗША. На-дэне-моўныя народы былі самымі раннімі продкамі атабаскана-моўных народаў, уключаючы сучасных і гістарычных наваха і апачаў. Яны будавалі вялікія шматсямейнае жыллё ў сваіх вёсках, якія выкарыстоўваліся сезонна. Людзі не жылі там увесь год, а толькі летам для палявання і рыбалкі, а таксама для збору прадуктаў на зіму.

Архаічны перыяд[правіць | правіць зыходнік]

З 1990-х гадоў археолагі даследавалі і датавалі адзінаццаць сярэднеархаічных стаянак у сучасных Луізіяне і Фларыдзе, на якіх раннія культуры пабудавалі камплексы з некалькімі зямлянымі курганамі; гэта былі плямёны паляўнічых-збіральнікаў, а не аселых аграрыяў, якія, як лічылася паводле тэорыі неалітычнай рэвалюцыі, неабходныя для падтрымання такіх вялікіх паселішчаў на працягу доўгага часу. Адным з найбольш вядомых прыкладаў з’яўляецца Уотсан-Брэйк у паўночнай Луізіяне, камплекс з 11 курганаў які датуецца 3 500 годам да н.э., што робіць яго самай старажытнай датаванай стаянкай у Паўночнай Амерыцы. Ён прыкладна на 2 000 гадоў старэйшы за стаянку Паверці-Поінт. Будаўніцтва курганаў працягвалася 500 гадоў, пакуль стаянка не была пакінутая каля 2 800 года да н.э., верагодна, з-за змянення навакольнага асяроддзя.

Ашарская культура існавала прыкладна з 5 440 года да н.э. да 460 года н.э. Яна была часткай Паўднёва-Заходняй архаічнай традыцыі, засяроджанай у паўночна-цэнтральнай частцы Нью-Мексіка, басейне Сан-Хуан, даліне Рыа Грандэ, паўднёвым Каларада і паўднёва-ўсходняй Ютай.

Культура Поверці-Пойнт — гэта позняя архаічная археалагічная культура, якая населяла раён ніжняй даліны Місісіпі і навакольныя берагі Мексіканскага заліва. Культура працвітала з 2 200 года да н.э. да 700 года да н.э., у позні архаічны перыяд. Доказы гэтай культуры былі знойдзены на больш чым 100 стаянках, ад вялікага камплексу ў Паверці-Поінт (аб’ект спадчыны ЮНЕСКА) на адлегласці ў 100 міль (160 км) да стаянкі Джэктаўн побач з Белзоні.

Постархаічны перыяд[правіць | правіць зыходнік]

Пачынаецца з 1 000 года да н.э.

Лясны перыяд адносіцца да часавага перыяду з прыкладна 1 000 года да н.э. да 1 000 года н.э. у ўсходняй частцы Паўночнай Амерыкі. Культурны рэгіён Усходніх лясоў пакрывае цяперашнюю ўсходнюю Канаду на поўдзень ад субарктычнага рэгіёну, усходнія штаты ЗША, да Мексіканскага заліва. Хоўпвелская традыцыя апісвае агульныя аспекты культуры, якая расцвітала ўздоўж рэк у паўночна-ўсходняй і сярэдняй частцы ЗША ад 100 года да н.э. да 500 года н.э., у сярэднім лясным перыядзе. Хоўпвелская традыцыя не была адзінай культурай, але шырока распаўсюджаным наборам звязаных плямёнаў. Яны былі злучаны агульнай сеткай гандлёвых шляхоў. Гэты перыяд лічыцца этапам развіцця без якіх-небудзь раптоўных змен у кароткі перыяд, а замест гэтага маючы непарыўнае развіццё ў вытворчасці каменных і касцяных інструментаў, працы са скурай, вытворчасці тэкстылю, вытворчасці інструментаў, земляробстве і будаўніцтве жылля.

Індзейцы ўзбярэжжа Паўночна-Заходняга належалі да многіх плямённых аб’яднанняў, кожнае з якіх мела адрозныя культурныя і палітычныя ідэнтычнасці, але захоўвалі агульныя вераванні, традыцыі і практыкі, такія як цэнтральнае значэнне ласося як рэсурсу і духоўнага сімвала. Потлач з’яўляецца вельмі складаным мерапрыемствам, дзе людзі сабіраюцца, каб адзначыць асаблівыя падзеі. Гэтыя падзеі ўключаюць усталяванне татэмнага слупа або прызначэнне ці выбары новага важака. Найбольш вядомай асаблівасцю культуры з’яўляецца татэмны слуп, з выявамі жывёл і іншых персанажаў для ўшанавання культурных вераванняў, легенд і значных падзей.

Культура Місісіпі была цывілізацыяй карэнных амерыканцаў-курганабудаўнікоў, якую археолагі датуюць прыкладна ад 800 года нашай эры да 1600 года нашай эры, з рознымі рэгіянальнымі адрозненнямі. Яна складалася з серыі гарадскіх паселішчаў і сатэлітных вёсак (прадмесцяў), злучаных разам слабай гандлёвай сеткай, найбуйнейшы горад быў Кэхокія, лічыцца што ён быў вялікім рэлігійным цэнтрам^[6]^[7].

Шматлікія дакалумбавыя грамадствы былі аселымі, такімі як народы Пуэбла, Мандан, Хідаца і іншыя, і некаторыя з іх стварылі вялікія паселішчы, нават гарады, такія як Кэхокія. Ліга нацый іракезаў або «Людзі доўгага дома» была палітычна развітым, дэмакратычным грамадствам, якое па меркаванні некаторых гісторыкаў, паўплывала на Канстытуцыю ЗША, пры гэтым Сенат прыняў рэзалюцыю з гэтай нагоды ў 1988 годзе^[8]. Іншыя гісторыкі аспрэчваюць гэтую інтэрпрэтацыю і лічаць, што ўплыў быў мінімальным або не быў зусім, звяртаючы ўвагу на шматлікія адрозненні паміж дзвюма сістэмамі і шырокія прэцэдэнты для канстытуцыі ў еўрапейскай палітычнай думцы^[9]^[10]^[11].

Еўрапейская экспансія і каланізацыя[правіць | правіць зыходнік]

Пасля 1492 года еўрапейская экспансія і каланізацыя Амерыкі змянілі самаадчуванне Старога і Новага Светаў. Многія з першых буйных кантактаў былі ў Фларыдзе і на ўзбярэжжы Мексіканскага заліва іспанскімі даследчыкамі^[12].

Дактрына адкрыцця[правіць | правіць зыходнік]

Падчас еўрапейскай экспларацыі і каланізацыі Амерыкі, еўрапейцы прынялі дактрыну адкрыцця, якая ўключае ў сябе «адкрыццё» зямлі нацыяй і прэтэнзію на правы на гэтую зямлю. Існуюць два значныя элементы дактрыны, якія непасрэдна звязаны з прэтэнзіямі на землі карэнных народаў; гэтымі элементамі з’яўляюцца хрысціянства і цывілізацыя. Дактрына прадугледжвала, што народы, якія не прытрымліваюцца хрысціянства, не маюць тых жа правоў на зямлі, як хрысціяне. Паколькі карэнныя народы не былі хрысціянамі, еўрапейцы выкарыстоўвалі гэта як абгрунтаванне для аб’яўлення правоў на карэнныя землі. Еўрапейцы ўспрымалі карэнных народаў як «дзікіх варвараў»; таму цывілізацыя была ключавым аспектам адкрыццяў. Еўрапейцы лічылі, што Бог хацеў, каб яны прынеслі цывілізацыю карэнным народам і іх землям^[13].

Уплыў еўрапейцаў[правіць | правіць зыходнік]

З XVI па XIX ст. насельніцтва карэнных амерыканцаў значна зменшылася. Большасць асноўных навукоўцаў лічаць, што сярод розных фактараў, якія спрыялі гэтаму, эпідэмічныя захворванні, такія як воспа, былі асноўнай прычынай скарачэння насельніцтва карэнных амерыканцаў з-за іх адсутнасці імунітэту да новых хвароб, прынесеных з Еўропы. Цяжка ацаніць колькасць карэнных амерыканцаў дакалумбавага перыяду, якія жылі на тэрыторыі сучасных ЗША. Ацэнкі вагаюцца ад мінімуму ў 720 000 да максімуму ў 15 мільёнаў, з пераацэнкай, якая складае 5.65 мільёна. Да 1800 года колькасць карэнных амерыканцаў у сучасных ЗША знізілася да прыкладна 600 000, і толькі 250 000 карэнных амерыканцаў засталіся ў 1890-х. Ветранка і краснуха, хоць і былі эндэмічнымі, але рэдка смяротнымі сярод еўрапейцаў, часта аказваліся смяротнымі для карэнных амерыканцаў. За сто год вялікія эпідэміі хвароб апусташылі значныя часткі ўсходніх ЗША у XVI ст.

Існуюць задакументаваныя выпадкі, калі хваробы наўмысна распаўсюджваліся сярод карэнных амерыканцаў як форма біялагічнай вайны. Найбольш вядомы выпадак адбыўся ў 1763 годзе, калі Генры Букет раздаў коўдры з воспай карэнным амерыканцам, якія аблагалі фартыфікацыю; эфектыўнасць гэтага дзеяння застаецца невядомай. У 1837 годзе карэнныя амерыканцы Мандан у Форце Кларк пацярпелі ад эпідэміі воспы; некаторыя вучоныя лічаць, што яны былі наўмысна заражаныя коўдрамі з воспай.

У 1634 годзе езуіт Эндрю Уайт заснаваў місію на тэрыторыі сучаснага штата Мэрыленд, і мэтай місіі, заяўленай праз перакладчыка да важнага важака індзейскага племяні, было «распаўсюдзіць цывілізацыю і навучанне яго неведаючай расе, і паказаць ім шлях да неба». Дзённікі Уайта сведчаць, што да 1640 года была заснавана супольнасць, якую яны назвалі Святой Марыяй, і індзейцы пасылалі сваіх дзяцей туды «для адукацыі сярод англічан». Тыя ж запісы сведчаць, што ў 1677 годзе «школа гуманітарных навук была адкрыта нашым Таварыствам у цэнтры Мэрыленда, кіраваная двума Айцамі; і карэнная моладзь, якая старанна прыкладалася да вучобы, дасягнула добрага прагрэсу. Мэрыленд і нядаўна заснаваная школа выслали двух хлопцаў у Сэнт-Омер, якія ў здольнасцях уступалі нямногім еўрапейцам, калі спаборнічалі за гонар быць першымі ў сваім класе. Такім чынам, не толькі золата, срэбра ці іншыя прадукты зямлі адзіныя, але і людзі таксама збіраюцца адтуль, каб прывесці тыя рэгіёны, якія замежнікі несправядліва назвалі дзікімі, да вышэйшага стану дабрачыннасці і культывавання».

Да сярэдзіны XVII ст. вяліся Вайны за бабровыя шкуры паміж іракезамі і вяндотамі, паўночнымі амамівінінікамі і іх французскімі саюзнікамі. Падчас вайны іракезы знішчылі некалькі вялікіх плямённых канфедэрацый, уключаючы вяндотаў, нейтралаў, эры, сасквеганокаў і шаўні, стаўшы дамінуючымі ў рэгіёне, пашырыўшы сваю тэрыторыю.

У 1727 годзе Сёстры ордэна святой Урсулы заснавалі акадэмію Урсулінак у Новым Арлеане, якая цяпер з’яўляецца самай старажытнай бесперапынна дзеючай школай для дзяўчынак і самай старажытнай каталіцкай школай у ЗША. З часу свайго заснавання яна прапанавала першыя класы для дзяўчынак карэнных амерыканцаў і пазней пачала прапаноўваць класы для афраамерыканскім якія ў былі ў рабстве і ўжо свабодных.

Паміж 1754 і 1763 гадамі многія карэнныя амерыканскія плямёны ўдзельнічалі ў Сямігадовай вайне. Тыя, хто былі звязаны з пушнога промысла, звычайна аб’ядноўваліся з французскімі сіламі супраць брытанскіх каланіяльных апалчэнняў. Брытанцы мелі менш саюзнікаў, але да іх далучыліся некаторыя плямёны, якія хацелі даказаць асіміляцыю і лаяльнасць у падтрымку дамоваў для захавання сваіх тэрыторый. Яны часта разчаравоўваліся, калі такія дамовы пазней адмяняліся. Плямёны мелі свае мэты, выкарыстоўваючы свае саюзы з еўрапейскімі дзяржавамі для барацьбы з традыцыйнымі ворагамі сярод карэнных народаў. Некаторыя іракезы, якія заставаліся вернымі брытанцам і дапамагалі ім ваяваць у Амерыканскай рэвалюцыі, уцяклі на поўнач у Канаду.

Пасля таго, як еўрапейскія даследчыкі дасягнулі заходняга ўзбярэжжа ў 1770-х гадах, воспа хутка забіла прынамсі 30 % карэнных амерыканцаў заходняга ўзбярэжжа. На працягу наступных 80-100 гадоў воспа і іншыя захворванні спусташалі карэннае насельніцтва ў рэгіёне. Насельніцтва раёна П’юджэт-Саўнд, якое калісьці ацэньвалася ў 37 000 чалавек, было зведзена да толькі 9 000 выжыўшых да моманту масавага прыбыцця пасяленцаў у сярэдзіне XIX ст.

Эпідэміі воспы ў 1780—1782 і 1837—1838 гадах прынеслі спусташэнне і драматычнае зменшэнне насельніцтва сярод індзейцаў раўнін. Да 1832 года федэральны ўрад заснаваў праграму вакцынацыі ад воспы для карэнных амерыканцаў (Акт аб вакцынацыі індзейцаў 1832 года). Гэта была першая федэральная праграма, створаная для вырашэння праблемы здароўя карэнных амерыканцаў.

Знаёмства з жывёламі[правіць | правіць зыходнік]

Пры сустрэчы двух светаў жывёлы, насякомыя і расліны пераносіліся з аднаго ў другі, як наўмысна, так і выпадкова, у так званым Калумбавым абмене. У XVI ст. іспанцы і іншыя еўрапейцы завезлі коней у Мексіку. Некаторыя з коней уцяклі і пачалі размнажацца і павялічваць сваю колькасць у дзікай прыродзе. Калі карэнныя амерыканцы пачалі карыстацца жывёламі, яны пачалі істотна мяняць сваю культуру, асабліва пашырыўшы арэал качавання для палявання. Рэінтрадукцыя коней у Паўночную Амерыку аказала глыбокі ўплыў на культуру індзейцаў Вялікіх раўнін.

XVI стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

Вайна караля Філіпа была апошнім вялікім узброеным канфліктам паміж карэннымі амерыканцамі сучаснага поўдня Новай Англіі і англійскімі каланістамі і іх карэннымі амерыканскімі саюзнікамі з 1675 па 1676 гады. Канфлікт працягваўся на поўначы Новай Англіі (асноўным чынам на мяжы з Мэнам) нават пасля смерці Караля Філіпа, да падпісання дамовы ў заліве Каско ў красавіку 1678 года.

XVII стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

XVIII стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

Натуральнае грамадства[правіць | правіць зыходнік]

Некаторыя еўрапейскія філосафы лічылі грамадствы карэнных амерыканцаў сапраўды «натуральным» і прадстаўнікамі залатога веку, вядомага ім толькі з народнай гісторыі^[14].

Амерыканская рэвалюцыя[правіць | правіць зыходнік]

Падчас Амерыканскай рэвалюцыі амерыканскія патрыёты спаборнічалі з брытанскімі каланістамі за вернасць нацый карэнных амерыканцаў на ўсход ад рэкі Місісіпі. Большасць карэнных амерыканцаў, якія далучыліся да барацьбы, сталі на бок брытанцаў, гэта было заснавана як на іх гандлёвых адносінах, так і на надзеях, што параза Злучаных Штатаў прывядзе да спынення далейшай экспансіі на зямлю карэнных амерыканцаў. Першай карэннай супольнасцю, якая падпісала дамову з новым Урадам Злучаных Штатаў, былі ленапэ.

У 1779 годзе была праведзена экспедыцыя Салівана падчас Амерыканскай рэвалюцыйі супраць брытанцаў і чатырох саюзных нацый іракезаў. Джордж Вашынгтон даў загады, якія ясна паказалі, што ён жадаў ліквідацыі пагрозы з боку іракезаў:

Экспедыцыя, якой вы прызначаны камандаваць, будзе накіравана супраць варожых плямёнаў Шасці Нацый індзейцаў, разам з іх саюзнікамі і прыхільнікамі. Непасрэднымі мэтамі з'яўляюцца поўнае знішчэнне і спусташэнне іх паселішчаў, а таксама захоп у палон як мага большай колькасці вязняў любога ўзросту і полу. Вельмі важна знішчыць іх ураджаі, якія цяпер у зямлі, і перашкодзіць ім пасадзіць больш.

Брытанцы заключылі мір з амерыканцамі, па якім яны адступілі Злучаным Штатам вялікія тэрыторыі карэнных амерыканцаў без паведамлення або кансультацый з карэннымі амерыканцамі.

Злучаныя Штаты Амерыкі[правіць | правіць зыходнік]

Пасяленцы з Новай Англіі і новыя імігранты ў Злучаныя Штаты былі зацікаўлены ў расшырэнні сваіх паселішчаў, развіцці фермерскіх гаспадарак і паляўнічых угоддзяў на новых для іх тэрыторыях і ў задавальненні іх пастаянна расцучага голаду да зямлі. Спачатку нацыянальны ўрад спрабаваў набываць землі карэнных амерыканцаў шляхам дагавораў. Пасяленцы пастаянна парушалі гэтыя дамовы^[15].

Палітыка Злучаных Штатаў у дачыненні да карэнных амерыканцаў працягвала змяняцца пасля Амерыканскай рэвалюцыі. Джордж Вашынгтон і Генры Нокс лічылі, што карэнныя амерыканцы з’яўляюцца роўнымі, але іх грамадства было ніжэйшым.

У канцы XVIII ст. рэфарматары, пачынаючы з Вашынгтона і Нокса, падтрымлівалі адукацыю дзяцей і дарослых карэнных амерыканцаў па еўрапейскіх метадах у спробах «цывілізаваць» або інакш асіміляваць іх у большую грамадства (у адрозненне ад іх абмежавання ў рэзервацыях). Акт аб фондзе цывілізацыі 1819 года садзейнічаў гэтай палітыцы цывілізацыі, прадастаўляючы фінансаванне таварыствам (пераважна рэлігійным), якія працавалі над тым, што яны вызначалі як «паляпшэнне становішча карэнных амерыканцаў».

XIX стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

Колькасць каліфарнійскіх індзейцаў скарацілася на 90 % на працягу XIX ст. — з больш чым 250 000 да 200 000 у пачатку XIX ст. да прыкладна 15 000 у канцы стагоддзя, галоўным чынам з-за хвароб. Эпідэміі ахапілі індзейскую краіну Каліфорніі, напрыклад, эпідэмія малярыі ў 1833 г. Насельніцтва пайшло на спад у выніку таго, што іспанскія ўлады прымусілі карэнных каліфарнійцаў жыць у місіях, дзе яны заразіліся хваробамі, ад якіх у іх быў слабы імунітэт. Дзве эпідэміі адзёру, адна ў 1806 і другая ў 1828, выклікалі шмат смерцяў. Узровень смяротнасці быў настолькі высокім, што місіі пастаянна залежалі ад новых навяртанняў. Падчас каліфарнійскай залатой ліхаманкі многія аўтахтоны былі забіты прыбыўшымі пасяленцамі, а таксама атрадамі апалчэння, якія фінансуюцца і арганізуюцца ўрадам Каліфорніі. Некаторыя навукоўцы сцвярджаюць, што дзяржаўнае фінансаванне гэтых апалчэнцаў, а таксама роля ўрада ЗША ў іншых масавых забойствах у Каліфорніі, напрыклад, на Крывавым востраве і ў Ёнтакеце, у якіх у кожнай бойні было забіта да 400 або больш аўтахтонаў, з’яўляецца кампаніяй генацыду карэннага насельніцтва Каліфорніі.

Экспансія на захад[правіць | правіць зыходнік]

Тэкумсе, лідэр Шоні вайны Тэкумсе, які спрабаваў арганізаваць саюз індзейскіх плямёнаў па ўсёй Паўночнай Амерыцы.

Паколькі амерыканская экспансія працягвалася, карэнныя амерыканцы супраціўляліся захопу сваіх тэрыторый пасяленцамі ў некалькіх рэгіёнах, ад Паўночнага-Заходу да Паўднёва-Усходу, а затым на Захадзе, калі пасяленцы сутыкнуліся з плямёнамі карэнных амерыканцаў Вялікіх раўнін. На ўсход ад рэкі Місісіпі міжпляменная армія на чале з Тэкамсэ, важаком Шоні, вяла некалькі бітваў на Паўночным-Захадзе ў перыяд 1811—1812 гадоў, вядомых як Вайна Тэкамсэ. Падчас Вайны 1812 года сілы Тэкамсэ аб’ядналіся з брытанцамі. Пасля смерці Тэкамсэ брытанцы спынілі дапамогу карэнным амерыканцам на поўдзень і захад ад Верхняй Канады, і амерыканская экспансія працягвалася з невялікім супрацівам. Канфлікты на Паўднёва-Усходзе ўключаюць Вайну з Крыкамі і Семінольскія вайны, як да, так і пасля высялення большасці членаў Пяці цывілізаваных плямёнаў.

У 1830-х гадах прэзідэнт Эндру Джэксан падпісаў Акт аб перасяленні індзейцаў, палітыку перасялення індзейцаў з іх родных зямель у Індзейскія тэрыторыі і рэзервацыі ў навакольных раёнах, каб адкрыць іх землі для некарэнных пасяленняў.

Скульптура «Выратаванне» стаяла ля Капітолія ЗША ў перыяд з 1853 па 1958 год. Скульптар Харэйша Грыноў напісаў, што праца была зроблена па замове ўрада ЗША, каб «перадаць ідэю перамогі белых над дзікімі плямёнамі».

У ліпені 1845 года рэдактар нью-ёркскай газеты Джон Л. О’Саліван сфармуляваў фразу «Няўхільная доля», як «Божы план», які падтрымлівае тэрытарыяльную экспансію ЗША. «Няўхільная доля» мела сур’ёзныя наступствы для карэнных амерыканцаў, паколькі кантынентальная экспансія ЗША адбывалася за кошт іх акупаваных зямель. Абгрунтаванне палітыкі заваёў і падпарадкавання карэнных народаў выцякала са стэрэатыпнага ўспрымання ўсіх карэнных амерыканцаў як «бязмілосных індзейскіх дзікароў» (як апісана ў Дэкларацыі незалежнасці ЗША). Сэм Вульфсан у «The Guardian» піша: «Тэкст дэкларацыі часта прыводзіцца як адлюстраванне абясчалавальнага стаўлення да карэнных амерыканцаў, на якім былі заснаваны ЗША».

Акт аб асігнаваннях індзейцаў 1851 года заклаў прэцэдэнт для сучасных рэзервацый карэнных амерыканцаў, выдзеляючы сродкі на перамяшчэнне заходніх плямёнаў на рэзервацыі, паколькі больш не было зямель, даступных для перасялення.

Карэнныя амерыканскія нацыі на раўнінах на захадзе працягвалі ўзброеныя канфлікты з ЗША на працягу XIX ст., якія агульна называліся Індзейскімі войнамі. Значныя канфлікты ў гэты перыяд уключаюць Дакоцкую вайну, вайна за Чорныя Узгоркі, Вайну змей, Каларадскую вайну і Тэхаска-індзейскія вайны. Выказваючы памежныя антыіндзейскія настроі, Тэадор Рузвельт лічыў, што індзейцам наканавана знікнуць пад ціскам белай цывілізацыі, заявіўшы ў лекцыі 1886 года:

Я не заходжу так далёка, каб лічыць, што адзіныя добрыя індзейцы - гэта мёртвыя індзейцы, але я веру, што дзевяць з дзесяці такія, і мне не хацелася б занадта ўважліва разглядаць выпадак дзясятага.

Адным з апошніх і найбольш значных падзей падчас Індзейскіх войнаў была рэзня ў Вундэд-Ні ў 1890 годзе.

Выкананне рытуалу Пляска духаў на рэзервацыі Паўночных Лакота ў Вундэд-Ні, Паўднёвая Дакота, спрычынілася да спробы арміі ЗША пакарыць Лакотаў. Гэтая пляска была элементам рэлігійнага руху, заснаванага духоўным лідэрам Паўночных Паютэ Вавока, які абвяшчаў аб паўторным прыходзе Месіі, каб змяншыць пакуты карэнных амерыканцаў. Вавока абяцаў, што пры выкананні праведнага жыцця і належным выкананні Пляскі духаў, каланісты-еўрапейцы знікнуць, бізоны вернуцца, а жывыя і мёртвыя аб’яднаюцца ў раіскім свеце. 29 снежня ў Вундэд-Ні пачалася стральба, у выніку якой салдаты ЗША забілі да 300 індзейцаў, пераважна старэйшых людзей, жанчын і дзяцей.

Грамадзянская вайна[правіць | правіць зыходнік]

Карэнныя амерыканцы служылі ў войсках як Саюза, так і Канфедэрацыі падчас Грамадзянскай вайны ў ЗША. На пачатку вайны, напрыклад, партыя меншасці Чэрокі абвясціла сваю вернасць Канфедэрацыі, тады як пераважная большасць пачаткова падтрымала Саюз. Карэнныя амерыканцы ваявалі, ведаючы, што яны могуць паставіць пад угрозу сваю незалежнасць, унікальныя культуры і спрадвечныя землі, калі апынуцца на прайгрышным баку Грамадзянскай вайны. 28,693 карэнных амерыканцаў служылі ў арміях Саюза і Канфедэрацыі падчас Грамадзянскай вайны, удзельнічаючы ў такіх бітвах, як пры Пі-Рыджы, Другая пры Манасасе, пры Антытэме, пры Спотсільвейніі, пры Колд-Харбары і ў федэральных штурмах Піцерсберга. Некаторыя карэнныя амерыканскія плямёны, такія як Крык і Чакто, мелі рабоўладальнікаў і знайшлі палітычную і эканамічную агульнасць з Канфедэрацыяй. Чактоў валодалі больш чым 2,000 рабамі.

Пасляваеннае перасяленне[правіць | правіць зыходнік]

У XIX ст. неперарыўная заходняя экспансія паступова вымушала вялікі лік карэнных амерыканцаў перасяляцца далей на захад, часта прымусова, амаль заўсёды неахвотна. Карэнныя амерыканцы лічылі гэтае прымусовае перасяленне нелегальным, улічваючы Хоўпуэлскі дагавор 1785 года. Падчас прэзідэнцтва Эндру Джэксана Кангрэс Злучаных Штатаў прыняў Акт аб перасяленні індзейцаў 1830 года, які дазваляў прэзідэнту праводзіць дамовы аб абмене зямель карэнных амерыканцаў на ўсход ад рэкі Місісіпі на землі на захад ад рэкі.

Як вынік гэтай палітыкі, да захаду было пераселена да 100,000 карэнных амерыканцаў. Тэарэтычна перасяленне павінна было быць добраахвотным, і многія карэнныя амерыканцы сапраўды засталіся на Усходзе. На практыцы на лідараў карэнных амерыканцаў аказваўся вялікі ціск, каб яны падпісалі дамовы аб высяленні.

Грамадзянства[правіць | правіць зыходнік]

У 1817 годзе чэрокі сталі першымі карэннымі амерыканцамі, прызнанымі грамадзянамі ЗША. Згодна з артыкулам 8 Дамовы чэрокі 1817 года, «Больш за 300 чэрокі (галавы сем’яў) у шчырай прастаце сваіх душ зрабілі выбар стаць грамадзянамі Амерыкі».

Фактары, якія вызначалі грамадзянства, уключалі:

Палажэнні дамовы (як у выпадку з чэрокі)
Рэгістрацыя і прысваенне зямельных участкаў паводле Акта Даўза ад 8 лютага 1887 года
Выдача патэнту на права валодання
Прыняцце звычак цывілізаванага жыцця
Непаўналетнія дзеці
Грамадзянства па нараджэнні
Служба ў збройных сілах ЗША як салдаты і матросы
Шлюб з грамадзянінам ЗША
Асаблівы акт Кангрэса

Індзейскі акт аб асігнаваннях[правіць | правіць зыходнік]

У 1871 г. Кангрэс дадаў да акту аб асігнаваннях індзейцаў, падпісанага прэзідэнтам Улісам С. Грантам, дадатковую частку, якая спыніла прызнанне Злучанымі Штатамі дадатковых індзейскіх плямёнаў або незалежных нацый і забараніла дадатковыя дагаворы.

Гістарычная адукацыя[правіць | правіць зыходнік]

Пасля індзейскіх войнаў у канцы XIX ст. ўрад стварыў пансіянаты для карэнных амерыканцаў, спачатку кіраваныя хрысціянскімі місіянерамі, а пазней і іншымі рэлігійнымі арганізацыямі. У гэты час большасць грамадства не-карэнных амерыканцаў лічыла, што дзеці карэнных амерыканцаў павінны адаптавацца да асноўнага грамадства і асімілявацца ў белую культуру.

Дзяцей карэнных народаў насільна забіралі ад сем’яў і змяшчалі ў гэтыя пансіянаты. Іх прымушалі адмовіцца ад сваіх культурных традыцый, вучылі амерыканскім уяўленням аб культурнасці і цывілізаванасці. Ім давалі белыя імёны, стрыглі валасы і забіралі традыцыйную вопратку, прымушалі гаварыць па-англійску і білі за непадпарадкаванне. Іх прымушалі прыняць хрысціянства і забаранялі карэнныя рэлігіі, а таксама шматлікімі іншымі спосабамі прымушалі іх адмаўляцца ад сваёй ідэнтычнасці. Хоць бацькам казалі, што школы прызначаны для вучобы, шмат якія з іх былі больш падобны на турэмныя фермы, дзе «урокі» выкладалі, як выконваць ручную працу, такую як фермерства і домаводства. Калі яны не былі на занятках, ад іх чакалася падтрымка школ у належным стане. Нечыстыя і перанаселеныя жылыя ўмовы прывялі да распаўсюджвання хвароб, і многія студэнты не атрымлівалі дастаткова ежы. За студэнтамі, якія спрабавалі ўцячы, абвяшчаліся ўзнагароды, і многія з іх здзяйснялі самагубства. Студэнты, якія памерлі, часам пахоўвалі на школьным могілках сваімі ж аднакласнікамі. Гэтая прымусовая асіміляцыя павялічыла злоўжыванне рэчывамі і самагубствы сярод гэтых студэнтаў, якія пакутавалі ад такіх псіхічных захворванняў, як дэпрэсія і ПТСЗ. Гэтыя захворванні таксама павялічвалі рызыку развіцця сардэчна-сасудзістых захворванняў.

Сэксуальны гвалт над дзецьмі карэннага насельніцтва ў школах-інтэрнатах здзяйсняўся адміністратарамі гэтых праграм. Настаўнікі, манашкі і святары здзяйснялі гэтыя дзеянні над сваімі вучнямі. Некалькі настаўнікаў разглядалі гэтых студэнтаў як аб’екты і падвяргалі іх сэксуальнаму гвалту, фармуючы ратацыі, каб пераключацца і выключацца кожны раз, калі яны скончылі сэксуальна мучыць наступнага студэнта. Гэтыя дарослыя таксама выкарыстоўвалі сэксуальны гвалт як форму збянтэжанасці адзін аднаго. Адсочваючы шлях гвалту, некалькі студэнтаў перажылі напад, які «можна ахарактарызаваць толькі як несумленны, гэта быў гвалт не толькі над целам, але і замахам на яго дух». Гэта паўтаралася ў школах-інтэрнатах па ўсёй краіне па розных сцэнарах. Гэта ўключае ў сябе хлопчыкаў, якія падвяргаюцца сэксуальнаму гвалту ў іх 13-ы дзень нараджэння, і дзяўчынак, якіх уначы гвалтоўна забіралі святары.

Да 1930-х у школах на рэзервацыях не ажыццяўлялася фармальная адукацыя пасля 6 класа, бо лічылася дастатковым па мерках асяленцаў. Для атрымання больш высокага ўзроўню адукацыі, які б дазволіў дзецям знаходзіць працу ў сярод асяленцаў і іх часта высылалі ў інтэрнаты. Малыя рэзервацыі, дзе пражывала некалькі сотняў чалавек, звычайна напраўлялі сваіх дзяцей у найбліжэйшыя дзяржаўныя школы.

«Індзейскі Новы Курс» 1930-х гадоў закрыў многія з гэтых школ-інтэрнатаў і знізіў акцэнт на мэтах асіміляцыі, але некаторыя школы заставаліся адкрытымі да сярэдзіны ХХ ст.

Індзейскі аддзел Корпуса Грамадзянскай Абароны праводзіў маштабныя будаўнічыя праекты на рэзервацыях, будуючы тысячы новых школ і грамадскіх будынкаў. Пад кіраўніцтвам Джона Колера Бюро па справах індзейцаў запрасіла настаўнікаў-асяленцаў для рэфармацыі індзейскай адукацыі. Да 1938 года Бюро па справах індзейцаў навучала 30 000 навучэнцаў у 377 школах-інтэрнатах і дзённых школах, або 40 % усіх школьнікаў сярод карэнных амерыканцаў. Наваха ў асноўным супрацьстаялі любому віду адукацыі, але іншыя плямёны прынялі гэтую сістэму. Цяпер на большых рэзервацыях былі старэйшыя школы, якія адукоўвалі не толькі падлеткаў, але і дарослых. Вышэйшых навучальных установ для індзейцаў не было.

З пачаткам самавызначэння карэнных амерыканцаў і выяўлення злоўжыванняў, якія адбываліся ў школах-інтэрнатах, карэнная амерыканская супольнасць стала адкрываць свае школы, многія з якіх уключаюць у навучальную праграму моўныя і культурныя аспекты, а таксама гісторыю плямёнаў. Пачынаючы з 1970-х гадоў, плямёны таксама заснавалі каледжы на сваіх рэзервацыях, кіраваныя і апераваныя карэннымі амерыканцамі, для адукацыі моладзі для працы, а таксама для перадачы сваіх культур. У 2020 годзе Бюро індыйскай адукацыі кіруе прыкладна 183 школамі, у асноўным не школамі-інтэрнатамі і размешчанымі на рэзервацыях. У школах вучацца 46 000 навучэнцаў. У сакавіку 2020 года Бюро па справах індзейцаў аформіла правіла стварэння сістэмы стандартаў, ацэнак і адказнасці для ўсіх школ карэнных амерыканцаў. Мэтай правіла з’яўляецца падрыхтоўка студэнтаў да каледжа і кар’еры.

XX стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

29 жніўня 1911 года быў выяўлены Ішы, апошні прадстаўнік карэнных амерыканцаў, які правёў большую частку свайго жыцця без кантакту з культурай еўрапейска-амерыканцаў, побач з горадам Аравіл у Каліфорніі.

У 1919 годзе ЗША пад кіраўніцтвам прэзідэнта Вудра Вільсана надалі грамадзянства ўсім карэнным амерыканцам, якія служылі ў Першай сусветнай вайне. Амаль 10 000 мужчын запісаліся і служылі, што з’яўляецца высокім лікам у адносінах да іх насельніцтва. Нягледзячы на гэта, у многіх рэгіёнах карэнныя амерыканцы сутыкнуліся з мясцовым супрацівам, калі спрабавалі галасаваць, і зазналі дыскрымінацыі з бар’ерамі для рэгістрацыі выбаршчыкаў.

2 чэрвеня 1924 года прэзідэнт ЗША, рэспубліканец Кальвін Кулідж, падпісаў Акт аб грамадзянстве індзейцаў, які надаў грамадзянства ўсім карэнным амерыканцам, народжаным у ЗША і іх тэрыторыях. Да прыняцця акта амаль 2/3 карэнных амерыканцаў ужо былі грамадзянамі ЗША праз шлюб, вайсковую службу ці прыняцце зямельных дзелянак. Акт пашырыў грамадзянства на «усіх не-грамадзян індзейцаў, народжаных на тэрытарыяльных межах Злучаных Штатаў».

Рэспубліканец Чарлз Кёрціс, кангрэсмен і доўгатэрміновы сенатар ЗША ад штата Канзас меў змяшаныя корні і меў продкаў з плямён быў кау, осэйдж, патаватомі і еўрапейскіх продкаў. Пасля службы як прадстаўнік Злучаных Штатаў і неаднаразовага пераабрання сенатарам ЗША ад Канзаса, Кёртыс прадстаўляў меншасць у сенаце працягам 10 гадоў і як большасць у сенаце працягам пяці гадоў. Ён меў значнае ўплыў у сенаце. У 1928 годзе ён балатаваўся на пасаду віцэ-прэзідэнта з Гербертам Гуверам на пасадзе прэзідэнта і служыў з 1929 па 1933 год. Ён быў першай асобай карэннага амерыканскага паходжання і першай асобай з прызнаным нееўрапейскім паходжаннем, абранай на адну з найвышэйшых пасад у краіне.

Сучасныя амерыканскія індзейцы ў Злучаных Штатах маюць усе правы, гарантаваныя Канстытуцыяй ЗША, могуць галасаваць на выбарах і балатавацца на палітычныя пасады. Кантраверсіі застаюцца адносна таго, наколькі федэральны ўрад мае юрысдыкцыю над справамі плямёнаў, суверэнітэтам і культурнымі практыкамі.

Перапіс насельніцтва налічыў 332 000 індзейцаў у 1930 годзе і 334 000 у 1940 годзе, уключаючы тых, хто жыў на рэзервацыях і па-за імі ў 48 штатах. Агульныя выдаткі на карэнных амерыканцах у канцы 1920-х гадоў склалі ў сярэднім 38 мільёнаў долараў у год, знізіўшыся да мінімуму 23 мільёнаў долараў у 1933 годзе і вярнуўшыся да 38 мільёнаў долараў у 1940 годзе.

Другая сусветная вайна[правіць | правіць зыходнік]

Прыкладна 44 000 карэнных амерыканцаў служылі ў вайсковых сілах ЗША падчас Другой сусветнай вайны: на той момант гэта была адна трэцяя ўсіх працаздольных індзейскіх мужчын узростам ад 18 да 50 гадоў. Апісваецца як першы масавы выезд карэнных народаў з рэзервацый з часоў высяленняў XIX ст., служба мужчын у вайсковых сілах ЗША ў міжнародным канфлікце стала пераломным момантам у гісторыі карэнных амерыканцаў. Пераважная большасць карэнных амерыканцаў з радасцю прыняла магчымасць служыць; у іх быў узровень добраахвотнай запісу на 40 % вышэй, чым у тых, каго прызывалі.

Выніковае павелічэнне кантактаў са светам па-за сістэмай рэзервацый прывяло да глыбокіх зменаў у культуры карэнных амерыканцаў. «Вайна», — сказаў камісар ЗША па індзейскіх справах у 1945 годзе, — «выклікала найбольшае парушэнне жыцця карэнных народаў з пачатку эры рэзервацый», ўплываючы на звычкі, погляды і эканамічнае дабрабыт членаў плямёнаў. Найбольш значная з гэтых змен была магчымасць знайсці добрааплачваемую працу ў гарадах з-за нестачы працоўных рук падчас вайны, і многія людзі пераехалі ў гарадскія раёны, асабліва на Заходняе ўзбярэжжа з павялічэннем абарончай прамысловасці.

Былі і страты ў выніку вайны. Напрыклад, у Другой сусветнай вайне служылі агулам 1 200 чалавек з племя пуэбла, і толькі прыкладна палова з іх вярнулася дадому жывымі. Акрамя таго, многія наваха служылі як шыфравальшчыкі. Код, які яны стварылі, хоць і быў крыптаграфічна вельмі простым, але ніколі не быў расшыфраваны японцамі.

Самавызначэнне[правіць | правіць зыходнік]

Ваенная служба і жыхарства ў гарадах спрыялі ўзрастанню актывізму амерыканскіх індзейцаў, асабліва пасля 1960-х гадоў і акупацыі вострава Алькатрас (1969—1971) студэнцкай індзейскай групай з Сан-Францыска. У той жа перыяд быў заснаваны Рух амерыканскіх індзейцаў у Мінеапалісе, і па ўсёй краіне былі створаны яго раздзелы, дзе амерыканскія індзейцы спалучалі духоўны і палітычны актывізм. Палітычныя пратэсты атрымлівалі ўвагу нацыянальных СМІ і сімпатыі амерыканскай грамадскасці.

Да сярэдзіны 1970-х гадоў канфлікты паміж урадамі і карэннымі амерыканцамі часам перарасталі ў гвалт. Адна з заўважных падзей канца XX ст. — інцыдэнт у Вундэд-Ні на Індзейскай рэзервацыі Пайн-Рыдж. Незадаволеныя племянным урадам і няўдачамі федэральнага ўрада ў выкананні правоў па дамовах, каля 300 актывістаў Аглала узялі пад кантроль Вундэд-Ні 27 лютага 1973 года.

Індзейскія актывісты з усёй краіны далучыліся да іх на Пайн-Рыдж, і акупацыя стала сімвалам растучай ідэнтычнасці і сілы амерыканскіх індзейцаў. Федэральныя праваахоўныя органы і нацыянальная гвардыя ацэпілі горад, і абедзве бакі трымалі аблогу на працягу 71 дня. Падчас шматлікай стральбы адзін маршал Злучаных Штатаў быў паранены і паралізаваны. У канцы красавіка чэрокі і мясцовы мужчына Лакота былі забіты стральбай; старэйшыны Лакота скончылі акупацыю, каб больш ніхто не загінуў.

У чэрвені 1975 года два агенты ФБР, якія спрабавалі затрымаць за ўзброены грабёж на рэзервацыі Пайн-Рыдж, былі паранены ў перастрэлцы і забіты з блізкай адлегласці. Актывіст Руху індзейцаў Леанард Пельцье быў асуджаны ў 1976 годзе на два паслядоўныя тэрміны пажыццёвага зняволення за смерць агентаў ФБР.

У 1968 годзе ўрад прыняў Акт аб грамадзянскіх правах індзейцаў. Гэта надала членаам плямён большасць абарон ад злоўжыванняў з боку племянога урадаў. У 1975 годзе ўрад ЗША прыняў Акт аб самавызначэнні і дапамозе ў галіне адукацыі індзейцаў, які стаў кульмінацыяй пятнаццаці гадоў змен у палітыцы. Гэта было вынікам актывізму амерыканскіх індзейцаў, руху за грамадзянскія правы і аспектаў развіцця супольнасці ў сацыяльных праграмах прэзідэнта Ліндана Джонсана 1960-х гадоў. Акт прызнаў права і неабходнасць карэнных амерыканцаў на самавызначэнне. Гэта адзначыла адхіленне ўрада ЗША ад палітыкі 1950-х гадоў аб сканчэнні адносін паміж плямёнамі і ўрадам. Урад ЗША падтрымліваў намаганні карэнных амерыканцаў да самакіравання і вызначэння свайго будучыні. Плямёны распрацавалі арганізацыі для адміністравання сваіх уласных сацыяльных, дабрачынных і жыллёвых праграм.

Племянныя каледжы[правіць | правіць зыходнік]

Каледж Супольнасці Навахо, цяпер называны Каледж Diné, першы каледж плямёны, быў заснаваны ў Цайле у 1968 годзе і акрэдытаваны ў 1979 годзе. Негайна ўзніклі напружанасці паміж двума філасофіямі: адна заключалася ў тым, што ў каледжах плямёнаў павінны быць тыя ж крытэрыі, вучэбная праграма і працэдуры для забеспячэння адукацыйнай якасці, як і ў асноўных каледжах, іншая — што выкладчыцкі склад і вучэбная праграма павінны быць шчыльна прыстасаваны да канкрэтнай гістарычнай культуры плямёны. Гэта выклікала значную змену персаналу, што ўскладнялася вельмі абмежаванымі бюджэтамі. У 1994 годзе Кангрэс ЗША прыняў заканадаўства, якое прызнало каледжы плямёнаў каледжамі з грантамі на зямлю, што дало магчымасці для маштабнага фінансавання. Трыццаць два каледжы плямёнаў у Злучаных Штатах уваходзяць у Кансорцыум вышэйшай адукацыі амерыканскіх індзейцаў. Да пачатку XXI ст. плямённыя нацыі таксама стварылі шматлікія праграмы адраджэння мовы ў сваіх школах.

Акрамя таго, актывізм карэнных амерыканцаў прывёў да таго, што вялікія універсітэты па ўсёй краіне стварылі праграмы і кафедры вывучэння карэнных амерыканцаў, павысіўшы ўсведамленне магутнасці індзейскіх культур, прапанаваўшы магчымасці для акадэмікаў і паглыбіўшы даследаванні гісторыі і культур у Злучаных Штатах. Карэнныя амерыканцы ўступілі ў акадэмічнае асяроддзе; журналістыку і СМІ; палітыку на мясцовым, штатным і федэральным узроўнях; і грамадскую службу, напрыклад, уплываючы на медыцынскія даследаванні і палітыку для выяўлення пытанняў, звязаных з амерыканскімі індзейцамі.

XXI стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

У 2009 годзе ў Акце аб асігнаваннях на абарону было ўключана «прабачэнне карэнным народам ЗША». У ім гаварылася, што ЗША «прабачаюць ад імя народа Злучаных Штатаў усім карэнным народам за мноства выпадкаў гвалту, злоўжыванняў і недагляду, якія былі прычыненыя карэнным народам грамадзянамі Злучаных Штатаў».

У 2013 годзе юрысдыкцыя над асобамі, якія не з’яўляліся членамі плямёнаў, у межах Акта аб барацьбе з гвалтам у дачыненні да жанчын, была распаўсюджана на тэрыторыю рэзервацый. Гэта ліквідавала лазейку, якая перашкаджала арышту або судоваму пераследу з боку племянной паліцыі або судоў.

У 2020 годзе Кангрэс прыняў закон аб пераходзе кіравання запаведнікам зуброў на тэрыторыі больш за 18 000 акраў незаселенай зямлі ў паўночна-заходняй частцы Мантаны ад Упраўлення рыбных і дзікіх рэсурсаў ЗША да Канфедэратыўных плямёнаў Саліш і Кутэнай.

Дэмаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Згодна з перапісам насельніцтва 2020 года, насельніцтва ЗША складала 331,4 мільёна чалавек. З іх 3,7 мільёна чалавек, або 1,1 %, паведамілі пра наяўнасць выключна карэннага амерыканскага ці аляскінскага паходжання. Акрамя таго, 2,2 мільёна чалавек (0,6 %) паведамілі пра карэннае амерыканскае ці аляскінскае паходжанне ў змяшэнні з адной ці некалькімі іншымі расамі.

Перапіс насельніцтва 2010 года дазволіў рэспандэнтам самаідэнтыфікаваць сябе як асоб, якія належаць да адной або некалькіх рас. Самаідэнтыфікацыя датуецца перапісам 1960 г.; да гэтага расавая прыналежнасць рэспандэнта вызначалася меркаваннем перапісчыка. Магчымасць выбару больш чым адной расы была ўведзена ў 2000 годзе. Калі былі выбраны амерыканскія індзейцы або карэнныя жыхары Аляскі, форма прасіла ўказаць назву «зарэгістраванага або асноўнага племя».

Насельніцтва з 1880 г[правіць | правіць зыходнік]

Перапіс налічыў каля 345 000 карэнных амерыканцаў у 1880 годзе (у тым ліку 33 000 на Алясцы і 80 000 у Аклахоме, тады вядомай як індзейская тэрыторыя), каля 274 000 у 1890 годзе (у тым ліку 25 500 на Алясцы), 362 500 у 1930 годзе і 366 500 у 1940 годзе, у тым ліку на і выкл рэзервацыі ў 48 штатах і на Алясцы. Насельніцтва карэнных амерыканцаў рэзка павялічылася з 1950 г., калі іх налічвалася 377 273; яна дасягнула 551 669 у 1960 г., 827 268 у 1970 г. з штогадовым тэмпам росту ў 5 %, у чатыры разы перавышаючы сярэдні па краіне. Агульныя выдаткі на карэнных амерыканцаў складалі ў сярэднім 38 мільёнаў долараў у год у канцы 1920-х гадоў, знізіўшыся да мінімуму ў 23 мільёны долараў у 1933 годзе і вярнуўшыся да 38 мільёнаў долараў у 1940 годзе.

Размяшчэнне насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

78 % карэнных амерыканцаў жывуць за межамі рэзервацыі. Поўнакроўныя асобіны часцей жывуць у рэзервацыі, чым змешаныя. Наваха, з 286 000 чыстакроўных асоб, з’яўляецца самым вялікім племем, калі лічыць толькі чыстакроўных асобін; наваха — племя з самай высокай доляй чыстакроўных асобін — 86,3 %. У Чэрокі іншая гісторыя; гэта самае вялікае племя з 819 000 асобін і 284 000 чыстакроўных асобін.

Гарадская міграцыя[правіць | правіць зыходнік]

Міграцыя карэнных амерыканцаў у гарадскія раёны працягвала расці з 8 % у 1940 годзе да 45 % у 1970 годзе і да 70 % у 2012 годзе. Гарадскія раёны з значнымі карэннымі амерыканскімі насельніцтвамі ўключаюць Фінікс, Талса, Мінеапаліс, Дэнвер, Альбукерке, Тусан, Чыкага, Аклахома-Сіці, Х’юстан, Нью-Ёрк, Лос-Анджэлес і Рапід-Сіці.

Племянны суверэнітэт[правіць | правіць зыходнік]

У Злучаных Штатах існуе 573 федэральна прызнаных племяных урадаў і 326 індзейскіх рэзервацый^[16]^[17]. Гэтыя плямёны маюць права фармаваць свае ўласныя ўрады, устанаўліваць законы (як грамадзянскія, так і крымінальныя) на сваіх тэрыторыях, уводзіць падаткі, вызначаць патрабаванні да членства, ліцэнзаваць і рэгуляваць дзейнасць, здзяйсняць зонаванне і выключаць асоб з плямённай тэрыторый. Абмежаванні на паўнамоцтвы плямён па самакіраванні ўключаюць тыя ж абмежаванні, што прымяняюцца да штатаў; напрыклад, ні плямёны, ні штаты не маюць права весці вайну, займацца знешнімі сувязямі ці чаканіць грошы (у тым ліку папяровую валюту)^[18]. Акрамя таго, існуе шэраг плямёнаў, якія прызнаюцца асобнымі штатамі, але не федэральным урадам. Правы і перавагі, звязаныя з прызнаннем штата, адрозніваюцца ад штата да штата.

Многія карэнныя амерыканцы і абаронцы правоў карэнных амерыканцаў адзначаюць, што прэтэнзіі федэральнага ўрада ЗША на прызнанне «суверэнітэту» карэнных амерыканскіх народаў недастатковыя, улічваючы, што Злучаныя Штаты жадаюць кіраваць карэннымі амерыканцамі і лічыць іх падпарадкаванымі законам ЗША^[19]. Такія абаронцы лічаць, што поўная павага да суверэнітэту карэнных амерыканцаў патрабавала б, каб урад ЗША абыходзіўся з карэннымі амерыканскімі народамі так жа, як з любой іншай суверэннай нацыяй, рэгулюючы пытанні, звязаныя з адносінамі з карэннымі амерыканцамі, праз Дзяржаўнага сакратара, а не Бюро па справах індзейцаў. Бюро па справах індзейцаў на сваім сайце паведамляе, што яго «адказнасць заключаецца ў адміністраванні і кіраванні 55,700,000 акраў (225 000 км²) зямлі, якая знаходзіцца ў даверы ад Злучаных Штатаў для амерыканскіх індзейцаў, індзейскіх плямёнаў і карэнных жыхароў Аляскі»^[20]. Многія карэнныя амерыканцы і абаронцы правоў карэнных амерыканцаў лічаць зневажальным, што такія землі лічацца «знаходзячыміся ў даверы» і рэгулююцца ў любым выглядзе любой арганізацыяй, акрамя іх уласных плямёнаў.

Некаторыя племянныя групы не змаглі дакументальна пацвердзіць культурную пераемнасць, неабходную для федэральнага прызнання. Каб дасягнуць федэральнага прызнання і яго пераваг, плямёны павінны пацвердзіць бесперапыннае існаванне з 1900 года. Федэральны ўрад захоўвае гэтае патрабаванне часткова таму, што прадстаўнікі федэральна прызнаных плямёнаў на радах і камітэтах настойліва патрабавалі, каб групы задавальнялі тыя ж патрабаванні, што і яны. Олані з Сан-Францыска і Бэй-Эрыі вядуць судовы працэс у федэральнай судовай сістэме для атрымання прызнання^[21]. Многія меншыя ўсходнія плямёны, якія доўгі час лічыліся застаткамі вымерлых народаў, спрабуюць атрымаць афіцыйнае прызнанне іх пляменнага статусу. Некалькі плямёнаў у Вірджыніі і Паўночнай Караліны атрымалі дзяржаўнае прызнанне. Федэральнае прызнанне дае некаторыя льготы, у тым ліку права называць мастацтва і рамёствы індзейскімі і дазвол падаваць заяўкі на гранты, якія прызначаны спецыяльна для карэнных амерыканцаў. Але атрымаць федэральнае прызнанне як племя надзвычай складана; каб стаць племянной групай, члены павінны прадставіць шырокія генеалагічныя доказы племяннога паходжання і пераемнасці племені як культуры.

У ліпені 2000 года Рэспубліканская партыя штата Вашынгтон прыняла рэзалюцыю, якая рэкамендавала федэральнай і заканадаўчай галінам урада ЗША спыніць племянныя ўрады^[22] . У 2007 годзе група кангрэсменаў і кангрэсмэнаў ад Дэмакратычнай партыі ўнесла ў Палату прадстаўнікоў законапраект аб спыненні федэральнага прызнання нацыі чэрокі^[23]. Гэта было звязана з іх галасаваннем за выключэнне чэрокі-вольнаадпушчанікаў з ліку членаў племені, калі толькі ў іх не было продка чэрокі на Доўс-Ролс, хаця ўсе чэрокі-вольнаадпушчанікі і іх нашчадкі былі членамі з 1866 года.

Па стане на 2004 г. розныя карэнныя амерыканцы з асцярогай ставяцца да спробаў іншых атрымаць кантроль над сваімі землямі ў рэзервацыях для прыродных рэсурсаў, такіх як вугаль і ўран на Захадзе^[24]^[25].

Мэн з’яўляецца адзіным штатам, дзе заканадаўчы орган дазваляе прадстаўніцтва ад індзейскіх плямёнаў. Тры члены без права голасу прадстаўляюць нацыю Пенабскот, індзейцаў Малісіт Хоўлтан і племя Пасамакуоды. Гэтыя прадстаўнікі могуць выступаць ініцыятарамі заканадаўства, якое тычыцца спраў амерыканскіх індзейцаў, або быць суаўтарамі любога закона штата Мэн, якое знаходзіцца на разглядзе. Мэн унікальны ў плане прадстаўніцтва карэннага насельніцтва^[26].

У штаце Вірджынія карэнныя амерыканцы сутыкнуліся з унікальнай праблемай. Да 2017 года ў Вірджыніі раней не было федэральна прызнаных плямёнаў. Гістарычна гэта звязана з большым уздзеяннем хвароб і войнаў на індзейскае насельніцтва Вірджыніі, а таксама з іх змяшанымі шлюбамі з еўрапейцамі і афрыканцамі. Некаторыя людзі блыталі паходжанне з культурай, але групы індзейцаў Вірджыніі захавалі сваю культурную пераемнасць. Большасць іх ранніх рэзервацый былі ліквідаваны пад ціскам ранняга еўрапейскага пасялення.

Некаторыя гісторыкі таксама адзначаюць праблемы індзейцаў Вірджыніі пры ўстанаўленні дакументальна пацверджанай пераемнасці ідэнтычнасці, звязаныя з працамі Вальтэра Плекера (1912—1946). Будучы рэгістратарам Бюро статыстыкі актаў грамадскага жыцця штата, ён прымяніў уласную інтэрпрэтацыю правіла адной кроплі, прынятага ў законе ў 1924 годзе як Закон штата аб расавай сумленнасці. Яно прызнавала толькі дзве расы: «белую» і «каляровую».

Плекер лічыў, што карэнныя амерыканцы штата былі «змешаныя» шлюбамі з афраамерыканцамі. Ён думаў, што некаторыя людзі з часткова чорным паходжаннем спрабуюць «выдаць сябе» за карэнных амерыканцаў. Плэкер лічыў, што любы чалавек з афрыканскай спадчынай павінен быць класіфікаваны як каляровы, незалежна ад знешняга выгляду, колькасці еўрапейскага або індзейскага паходжання і ідэнтыфікацыі культуры/супольнасці. Плекер прымусіў мясцовыя ўлады перакласіфікаваць усіх карэнных амерыканцаў у штаце як «каляровых» і даў ім спісы сямейных прозвішчаў для вывучэння на прадмет паўторнай класіфікацыі на падставе яго інтэрпрэтацыі дадзеных і закона. Гэта прывяло да знішчэння дзяржавай дакладных запісаў, звязаных з сем’ямі і суполкамі, якія ідэнтыфікавалі сябе як карэнных амерыканцаў (як у царкоўных запісах і паўсядзённым жыцці). Дзякуючы яго дзеянням, часам розныя члены адной сям’і былі падзеленыя на «белых» або «каляровых». Ён не дазваляў людзям уводзіць сваю асноўную ідэнтыфікацыю як карэннага амерыканца ў дзяржаўныя запісы^[27]. У 2009 годзе камітэт Сената па справах індзейцаў падтрымаў законапраект, які прадугледжвае федэральнае прызнанне плямёнаў у Вірджыніі^[28].

Па стане на 2000 г. самымі вялікімі групамі насельніцтва ў ЗША былі наваха, чэрокі, чакта, сіў, аджыбвэ, апачы, чарнаногія, іракезы і пуэбла. У 2000 годзе восем з дзесяці амерыканцаў з індзейскім паходжаннем мелі змешанае паходжанне. Мяркуецца, што да 2100 г. гэтая лічба вырасце да дзевяці з дзесяці^[29].

Рух за грамадзянскія правы[правіць | правіць зыходнік]

Дэманстрацыі нацыянальная рада індзейскай моладзі, сакавік 1970 г.

Рух за грамадзянскія правы быў вельмі значным момантам для правоў карэнных амерыканцаў. Карэнныя амерыканцы сутыкаліся з расізмам і ўпераджэннямі на працягу сотняў гадоў, і гэта павялічылася пасля Грамадзянскай вайны ў ЗША. Карэнныя амерыканцы, як і афраамерыканцы, былі падвяргнутыя наступствамі закона Джым Кроў і сегрэгацыі на Глыбокім Поўдні, асабліва пасля таго, як іх зрабілі грамадзянамі праз Акт аб грамадзянстве індзейцаў 1924 года. Як сістэма законаў, Джым Кроў узаконіў эканамічныя, адукацыйныя і сацыяльныя недахопы для карэнных амерыканцаў і іншых людзей колеру, якія жывуць на поўдні^[30]^[31]^[32]. Асабліва мэтай нападак была ідэнтычнасць карэнных амерыканцаў у сістэме, якая хацела прызнаваць толькі белых або каляровых, і ўрад пачаў пытаць законнасць некаторых плямёнаў, бо яны ўступалі ў шлюбы з афраамерыканцамі.

На поўдні сегрэгацыя была значнай перашкодай для карэнных амерыканцаў, якія імкнуліся атрымаць адукацыю, аднак юрыдычная стратэгія Нацыянальнай асацыяцыі садзейнічання прагрэсу каляровага насельніцтва (NAACP) пазней зменіла гэтую сітуацыю^[33]. Такія справы як «Браўн супраць Рады па адукацыі» сталі значным дасягненнем для Руху за грамадзянскія правы пад кіраўніцтвам NAACP і натхнілі карэнных амерыканцаў да ўдзелу ў гэтым руху^[34]^[35]. Марцін Лютэр Кінг пачаў дапамагаць карэнным амерыканцам на поўдні ў канцы 1950-х, пасля таго як яны звярнуліся да яго^[35]. У гэты час маскогі ў Алабаме намагаліся цалкам ліквідаваць сегрэгацыю ў школах у сваім рэгіёне. У гэтай сітуацыі дзецям карэнных амерыканцаў з светлай скурай дазвалялася ездзіць у школьных аўтобусах да раней выключна белых школ, у той час як дзецям з той жа супольнасці, але з цёмнай скурай, забаранялася карыстацца гэтымі аўтобусамі^[35]. Калі племянныя лідары даведаліся пра кампанію Кінга па дэсегрэгацыі ў Бірмінгеме, яны звярнуліся да яго за дапамогай. Ён адразу адрэагаваў, і дзякуючы яго ўмяшанню, праблему хутка вырашылі. Пазней Кінг рабіў паездкі ў Арызону, наведваючы карэнных амерыканцаў на рэзервацыях і ў цэрквах, заклікаючы іх да ўдзелу ў руху за грамадзянскія правы^[36]. У сваёй кнізе «Чаму мы не можам чакаць» Кінг піша:

Наша нацыя нарадзілася ў генацыдзе, калі яна прыняла дактрыну, што першапачатковы амерыканец, індзеец, быў нізшай расай. Нават да таго, як на нашых берагах з’явілася вялікая колькасць неграў, шрам расавай нянавісці ўжо пашкодзіў каланіяльнае грамадства. Пачынаючы з шаснаццатага стагоддзя, кроў пралівалася ў бітвах за расавае панаванне. Мы, магчыма, адзіная нацыя, якая спрабавала як справу нацыянальнай палітыкі знішчыць сваё карэннае насельніцтва. Больш за тое, мы паднялі гэты трагічны вопыт да ўзроўню шляхетнага крыжовага паходу. Сапраўды, нават сёння мы не дазволілі сабе адмовіцца ад гэтага ці адчуць каянне за гэты ганебны эпізод. Наша літаратура, нашы фільмы, наша драма, наш фальклор - усё гэта ўзвялічвае яго.

Карэнныя амерыканцы затым актыўна ўдзельнічалі і падтрымлівалі NAACP і рух за грамадзянскія правы. Нацыянальная рада індзейскай моладзі ўзнікае ў 1961 годзе для барацьбы за правы карэнных амерыканцаў падчас руху за грамадзянскія правы і былі вялікімі прыхільнікамі Кінга. Падчас Маршу на Вашынгтон у 1963 годзе быў значны кантынгент карэнных амерыканцаў, у тым ліку многія з Паўднёвай Дакоты і шмат хто з нацыі навахо. Карэнныя амерыканцы таксама ўдзельнічалі ў Кампаніі бедных людзей у 1968 годзе. Нацыянальная рада індзейскай моладзі вельмі актыўна падтрымала Кампаніі бедных людзей, на адрозненне ад Нацыянальнага кангрэсу амерыканскіх індзейцаў; Нацыянальная рада індзейскай моладзі і іншыя карэнныя арганізацыі сустрэліся з Кінгам у сакавіку 1968 года, але Нацыянальнага кангрэсу амерыканскіх індзейцаў не пагадзіўся з тым, як падысці да кампаніі супраць беднасці; Нацыянальнага кангрэсу амерыканскіх індзейцаў вырашыў не ўдзельнічаць у маршы.

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Культура дакалумбавай Паўночнай Амерыкі звычайна вызначаецца паняццем культурнага арэала, а менавіта геаграфічнага рэгіёна, дзе сустракаюцца агульныя культурныя рысы. Паўночна-заходняя зона культуры, напрыклад, падзяляла такія агульныя рысы, як лоўля ласося, дрэваапрацоўка, вялікія вёскі ці гарады і іерархічная сацыяльная структура. Этнографы звычайна класіфікуюць карэнныя народы Паўночнай Амерыкі на дзесяць культурных абласцей у залежнасці ад геаграфічнага рэгіёну.

Нягледзячы на тое, што культурныя асаблівасці, мова, адзенне і звычаі моцна адрозніваюцца ад аднаго племені да іншага, ёсць пэўныя элементы, якія часта сустракаюцца і з’яўляюцца агульнымі для многіх плямёнаў. Раннія еўрапейскія амерыканскія навукоўцы апісвалі карэнных амерыканцаў як грамадства, дзе дамінуюць кланы.

Еўрапейская каланізацыя Амерыкі аказала вялікі ўплыў на культуры карэнных амерыканцаў праз тое, што вядома як Калумбаў абмен, які ўяўляў сабой шырокі перанос раслін, жывёл, культуры, чалавечых папуляцый, тэхналогій і ідэй паміж Амерыка і Еўразіяй у XV і XVI стагоддзях, пасля падарожжа Хрыстафора Калумба ў 1492 г. Калумбаў абмен у цэлым меў разбуральнае ўздзеянне на культуры карэнных амерыканцаў праз хваробы і «сутыкненне культур», у выніку чаго еўрапейскія каштоўнасці прыватнай уласнасці на зямлю, сям’і і падзелу працы прывялі да канфліктаў, прысваення традыцыйнай супольнасці зямлі і змяніла тое, як карэнныя плямёны практыкавалі рабства.

Аднак уплыў Калумбава абмену не быў цалкам адмоўным. Напрыклад, паўторнае завязенне коней у Паўночную Амерыку дазволіла індзейцам раўнін змяніць свой лад жыцця, зрабіўшы значна больш эфектыўнымі паляванне, гандаль і вайну, а таксама значна палепшыць іх здольнасць перавозіць маёмасць і перамяшчаць свае паселішчы.

Плямёны Вялікіх раўнін яшчэ палявалі на бізонаў, калі яны ўпершыню сутыкнуліся з еўрапейцамі. Іспанскі завоз коней у Паўночную Амерыку ў XVII ст. і індзейцы, якія навучыліся карыстацца імі, значна змянілі культуру карэнных амерыканцаў, у тым ліку змяніўшы спосаб палявання на буйную дзічыну. Коні сталі настолькі каштоўным, цэнтральным элементам жыцця карэнных амерыканцаў, што многія плямёны лічылі іх мерай багацця.

У першыя гады, калі карэнныя народы сутыкнуліся з еўрапейскімі даследчыкамі і пасяленцамі і заняліся гандлем, яны абменьвалі ежу, рамёствы і футра на коўдры, жалезныя і сталёвыя прылады, коней, цацанкі, агнястрэльную зброю і алкагольныя напоі.

Этналінгвістычная класіфікацыя[правіць | правіць зыходнік]

На-дэне, Алгскія і Юта-ацтэкскія моўныя сем’і з’яўляюцца найбуйнейшымі з пункту гледжання колькасці моў. Юта-ацтэкскія мае найбольш носьбітаў (1,95 мільёна) калі лічыць мовы ў Мексіцы; На-Дэне займае другое месца з прыкладна 200 000 носьбітамі, а Алгскія на трэцім месцы з каля 180 000 носьбітамі. На-Дэне і Алгскія маюць найшырэйшае геаграфічнае размяшчэнне: Алгскія на дадзены момант працягваецца ад паўночна-ўсходняй Канады праз вялікую частку кантынента да паўночна-ўсходняй Мексікі (з-за пазнейшых міграцый Кікапу) з двума адхіленнямі ў Каліфорніі (Юрок і Віёт); На-Дэне працягваецца ад Аляскі і заходняй Канады праз Вашынгтон, Арэгон і Каліфорнію да паўднёва-заходу ЗША і паўночнай Мексікі (з адным адхіленнем у Раўнінах). Некалькі сямействаў складаюцца толькі з 2 ці 3 моў. Дэманстрацыя генетычных сувязяў аказалася складанай з-за вялікай моўнай разнастайнасці ў Паўночнай Амерыцы.

Моўная адукацыя[правіць | правіць зыходнік]

Вучань школы пагружэння ў мову чэрокі ў Аклахоме піша складавым пісьмом чэрокі

Мова чэрокі выкладаецца дзецям дашкольнага ўзросту ў якасці роднай мовы ў Акадэміі Нью-Кітува

Для праціўдзеяння пераходу на англійскую мову некаторыя карэнныя амерыканскія плямёны пачалі ініцыяваць школы пагружэння ў мову для дзяцей, дзе мовай навучання з’яўляецца мова карэнных амерыканцаў. Напрыклад, Нацыя Чэрокі распрацавала 10-гадовы план захавання мовы, які ўключаў выхаванне новых беглых гаворцаў чэрокі з дзяцінства праз праграмы школьнага пагружэння ў мову, а таксама супольную працу па працягу выкарыстання мовы дома. Гэты план быў часткай амбітнай мэты, які праз 50 гадоў прывядзе да таго, што 80 % або больш народа Чэрокі будуць валодаць мовай. Фонд захавання Чэрокі інвеставаў $3 мільёны ў адкрыццё школ, падрыхтоўку настаўнікаў і распрацоўку вучэбных праграм для адукацыі на мове, а таксама ініцыяваў супольныя сходы, дзе мова можа быць актыўна выкарыстана. Заснаваная ў 2006 годзе, праграма захавання і адукацыі Кітувах на мяжы Куалы засяроджваецца на праграмах пагружэння ў мову для дзяцей ад нараджэння да пятага класа, распрацоўцы культурных рэсурсаў для шырокай грамадскасці і супольных моўных праграмах для фарміравання мовы чэрокі сярод дарослых.

Існуе таксама школа пагружэння ў мову Чэрокі ў Талекуа, штат Аклахома, якая адукуе вучняў ад дашкольнага да васьмікласнікаў. Паколькі афіцыйнай мовай Аклахомы з’яўляецца англійская, вучні школы пагружэння ў чэрокі сутыкаюцца з цяжкасцямі пры здачы дзяржаўных экзаменаў, бо яны мала валодаюць англійскай мовай. Дэпартамент адукацыі Аклахомы заявіў, што на дзяржаўных тэстах 2012 года: 11 % шасцікласнікаў школы паказалі веданне ў матэматыцы, і 25 % — веданне ў чытанні; 31 % сямікласнікаў паказалі веданне ў матэматыцы, і 87 % — у чытанні; 50 % васьмікласнікаў паказалі веданне ў матэматыцы, і 78 % — у чытанні. Дэпартамент адукацыі Аклахомы ўключыў чарторную школу ў спіс школ Targeted Intervention, гэта азначае, што школа была ідэнтыфікаваная як школа з нізкім паказчыкам выканання, але не настолькі, каб яна была абраная як Priority School. У выніку школа атрымала C, або сярэднюю адзнаку 2.33 па сістэме адзнак А-F штата. Справаздача паказвае, што школа атрымала F па дасягненнях у матэматыцы і росце ведаў па матэматыцы, C па дасягненнях у грамадазнаўстве, D па дасягненнях у чытанні, і A па росце ведаў у чытанні і прысутнасці вучняў.

Кухня[правіць | правіць зыходнік]

Кухня карэнных амерыканцаў істотна адрозніваліся ад рэгіёна да рэгіёна. Розныя народы маглі больш залежаць ад сельскай гаспадаркі, садаводства, палявання, рыбалоўства або збору дзікіх раслін і грыбоў. Плямёны распрацавалі кухні, найбольш прыдатныя для іх асяроддзя.

Іньюпіят, юпік, алеуты і іншыя карэнныя жыхары Аляскі лавілі рыбу, палявалі і збіралі дзікія расліны, але не займаліся земляробствам. Прыбярэжныя народы больш належылі на марскіх млекакормячых, рыбу і рыбіную ікру, а ўнутраныя народы палявалі на карыбу і ласёў. Карэнныя жыхары Аляскі рыхтавалі і захоўвалі вяленае і вэнджанае мяса і рыбу.

Ціхаакіянскія паўночна-заходнія плямёны выраблялі для рыбалкі марскія каноэ даўжынёй 40-50 футаў (12-15 м). Ва Усходніх лясах раннія людзі самастойна вынайшлі сельскую гаспадарку і да 1800 г. да н. э. развілі культуры Усходняга сельскагаспадарчага комплексу, якія ўключаюць гарбуз, сланечнік, гусіную лапку.

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

↑ Culture Areas Index (нявызн.). the Canadian Museum of Civilization.
↑ Mann, Charles C.. 1491 (нявызн.). The Atlantic (1 сакавіка 2002).
↑ "Native American". Encyclopædia Britannica. Праверана June 28, 2009.
↑ Their number become thinned: native American population dynamics in eastern North America. Published by the University of Tennessee Press in cooperation with the Newberry Library Center for the History of the American Indian. April 8, 1983. OCLC 9392931 – via Open WorldCat.
↑ Henige, David (1998). Numbers from Nowhere: The American Indian Contact Population Debate. University of Oklahoma Press. ISBN 9780806130446.
↑ King, Adam (2002). "Mississippian Period: Overview". New Georgia Encyclopedia. Архівавана з арыгінала March 1, 2012. Праверана November 15, 2009.
↑ Blitz, John H. "Mississippian Period". Encyclopedia of Alabama. Alabama Humanities Foundation.
↑ H. Con. Res. 331 (нявызн.). United States Senate (21 кастрычніка 1988).
↑ Shannon, Timothy J. (2002). Indians and Colonists at the Crossroads of Empire: The Albany Congress of 1754. Cornell University Press. pp. 6–8. ISBN 978-0-8014-8818-4.
↑ Clifton, James A., рэд. (1990). "The United States Constitution and the Iroquois League". Invented indian. Transaction Publishers. pp. 107–128. ISBN 978-1-4128-2659-4.
↑ Rakove, Jack. Did the Founding Fathers Really Get Many of Their Ideas of Liberty from the Iroquois? (нявызн.). History News Network. Columbian College of Arts and Sciences, Універсітэт імя Джорджа Мэйсана (21 ліпеня 2005).
↑ Spring, Joel H. (2001). Globalization and educational rights: an intercivilizational analysis. Routledge. p. 92. ISBN 978-0-8058-3882-4.
↑ Miller, Robert J.; Ruru, Jacinta; Behrendt, Larissa; Lindberg, Tracey (2010-08-05). "The Doctrine of Discovery". Discovering Indigenous Lands [англійская]. pp. 1–25. doi:10.1093/acprof:oso/9780199579815.003.0001. ISBN 978-0-19-957981-5.
↑ Jean Jacques Rousseau. Ennobling 'Savages' (нявызн.) (26 красавіка 2024). Праверана September 5, 2008.
↑ Wilcomb E. Washburn, «Indians and the American Revolution», AmericanRevolution.org, History Channel Network. Retrieved February 23, 2006.
↑ Federal Register (нявызн.). Праверана September 14, 2016.
↑ Frequently Asked Questions, Bureau of Indian Affairs (нявызн.). Department of the Interior. Праверана August 8, 2015.
↑ The U.S. Relationship To American Indian and Alaska Native Tribes (нявызн.). america.gov. Архівавана з першакрыніцы May 19, 2009. Праверана February 8, 2006.
↑ Robertson, Lindsay. Native Americans and the Law: Native Americans Under Current United States Law (нявызн.)(недаступная спасылка) (1 чэрвеня 2001). Архівавана з першакрыніцы 16 красавіка 2012. Праверана 7 сакавіка 2024.
↑ "Bureau of Indian affairs". Science. 68 (1774): 639. 1928. Bibcode:1928Sci....68..639.. doi:10.1126/science.68.1774.639. Архівавана з арыгінала November 29, 2007. Праверана December 25, 2007.
↑ The Muwekman Ohlone (нявызн.). muwekma.org. Праверана June 22, 2007.
↑ Washington GOP plank to terminate tribes ignites firestorm (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы September 2, 2000. Праверана August 29, 2011.
↑ National Congress of American Indians Opposes Bill to Terminate the Cherokee Nation (нявызн.). Tanasi Journal. Wisdom Keepers, Inc. (7 ліпеня 2007). Архівавана з першакрыніцы May 10, 2009. Праверана November 6, 2009.
↑ The Genocide and Relocation of the Dine'h (Navajo) (нявызн.). Senaa. Праверана February 8, 2006.
↑ Big Mountain Update 1 February 1997 (нявызн.). LISTSERV at Wayne State University. Праверана February 8, 2006.
↑ Leland, Charles G. & Cook, Michael W. Passamaquoddy Legends (Annotated Edition): extracted from Algonquin Legends of New England; or Myths and Folklore of the Micmac, Passamaquoddy, and Penobscot Tribes. (USA: Independently published. 2021).
↑ The black-and-white world of Walter Ashby Plecker (нявызн.). Pilotonline.com. Архівавана з першакрыніцы January 3, 2006. Праверана February 8, 2006.
↑ "Virginia tribes take another step on road to federal recognition". Richmond Times-Dispatch. October 23, 2009. Архівавана з арыгінала October 26, 2009.
↑ Gould, L. Scott (May 2001). "Mixing Bodies and Beliefs: The Predicament of Tribes". Columbia Law Review. 101 (4): 702–772. doi:10.2307/1123684. JSTOR 1123684.
↑ Legacy of Jim Crow for Southern Native Americans (нявызн.). C-SPAN (28 кастрычніка 2011). Праверана November 27, 2018.
↑ Lowery, Malinda Maynor (January 1, 2010). Lumbee Indians in the Jim Crow South: Race, Identity, and the Making of a Nation. Univ of North Carolina Press. pp. 0–339. ISBN 9780807833681. Праверана November 27, 2018.
↑ Wolfley, Jeanette (1991). "Jim Crow, Indian Style: The Disenfranchisement of Native Americans". American Indian Law Review. 16 (1): 167–202. doi:10.2307/20068694. hdl:1903/22633. JSTOR 20068694.
↑ NAACP v. Jim Crow (англ.). American Federation of Teachers (8 жніўня 2014). Праверана April 7, 2019.
↑ Brown v Board of Education Decision ~ Civil Rights Movement Archive
↑ ^а ^б ^в Dr. King spoke out against the genocide of Native Americans (нявызн.). People's World (13 лютага 2014). Праверана November 25, 2018.
↑ Street Smarts: MLK Jr. visited 'Papago' reservation near Tucson, was fascinated (нявызн.). The Arizona Daily Star (2 красавіка 2017). Праверана November 26, 2018.

[1] Culture Areas Index (нявызн.). the Canadian Museum of Civilization.

[mann-2] Mann, Charles C.. 1491 (нявызн.). The Atlantic (1 сакавіка 2002).

[encbrit-3] "Native American". Encyclopædia Britannica. Праверана June 28, 2009.

[4] Their number become thinned: native American population dynamics in eastern North America. Published by the University of Tennessee Press in cooperation with the Newberry Library Center for the History of the American Indian. April 8, 1983. OCLC 9392931 – via Open WorldCat.

[5] Henige, David (1998). Numbers from Nowhere: The American Indian Contact Population Debate. University of Oklahoma Press. ISBN 9780806130446.

[6] King, Adam (2002). "Mississippian Period: Overview". New Georgia Encyclopedia. Архівавана з арыгінала March 1, 2012. Праверана November 15, 2009.

[7] Blitz, John H. "Mississippian Period". Encyclopedia of Alabama. Alabama Humanities Foundation.

[8] H. Con. Res. 331 (нявызн.). United States Senate (21 кастрычніка 1988).

[Shannon-9] Shannon, Timothy J. (2002). Indians and Colonists at the Crossroads of Empire: The Albany Congress of 1754. Cornell University Press. pp. 6–8. ISBN 978-0-8014-8818-4.

[Tooker-10] Clifton, James A., рэд. (1990). "The United States Constitution and the Iroquois League". Invented indian. Transaction Publishers. pp. 107–128. ISBN 978-1-4128-2659-4.

[11] Rakove, Jack. Did the Founding Fathers Really Get Many of Their Ideas of Liberty from the Iroquois? (нявызн.). History News Network. Columbian College of Arts and Sciences, Універсітэт імя Джорджа Мэйсана (21 ліпеня 2005).

[12] Spring, Joel H. (2001). Globalization and educational rights: an intercivilizational analysis. Routledge. p. 92. ISBN 978-0-8058-3882-4.

[13] Miller, Robert J.; Ruru, Jacinta; Behrendt, Larissa; Lindberg, Tracey (2010-08-05). "The Doctrine of Discovery". Discovering Indigenous Lands [англійская]. pp. 1–25. doi:10.1093/acprof:oso/9780199579815.003.0001. ISBN 978-0-19-957981-5.

[rousseau_freedom-14] Jean Jacques Rousseau. Ennobling 'Savages' (нявызн.) (26 красавіка 2024). Праверана September 5, 2008.

[15] Wilcomb E. Washburn, «Indians and the American Revolution», AmericanRevolution.org, History Channel Network. Retrieved February 23, 2006.

[16] Federal Register (нявызн.). Праверана September 14, 2016.

[Department_of_the_Interior-17] Frequently Asked Questions, Bureau of Indian Affairs (нявызн.). Department of the Interior. Праверана August 8, 2015.

[18] The U.S. Relationship To American Indian and Alaska Native Tribes (нявызн.). america.gov. Архівавана з першакрыніцы May 19, 2009. Праверана February 8, 2006.

[19] Robertson, Lindsay. Native Americans and the Law: Native Americans Under Current United States Law (нявызн.)(недаступная спасылка) (1 чэрвеня 2001). Архівавана з першакрыніцы 16 красавіка 2012. Праверана 7 сакавіка 2024.

[20] "Bureau of Indian affairs". Science. 68 (1774): 639. 1928. Bibcode:1928Sci....68..639.. doi:10.1126/science.68.1774.639. Архівавана з арыгінала November 29, 2007. Праверана December 25, 2007.

[21] The Muwekman Ohlone (нявызн.). muwekma.org. Праверана June 22, 2007.

[22] Washington GOP plank to terminate tribes ignites firestorm (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы September 2, 2000. Праверана August 29, 2011.

[23] National Congress of American Indians Opposes Bill to Terminate the Cherokee Nation (нявызн.). Tanasi Journal. Wisdom Keepers, Inc. (7 ліпеня 2007). Архівавана з першакрыніцы May 10, 2009. Праверана November 6, 2009.

[24] The Genocide and Relocation of the Dine'h (Navajo) (нявызн.). Senaa. Праверана February 8, 2006.

[25] Big Mountain Update 1 February 1997 (нявызн.). LISTSERV at Wayne State University. Праверана February 8, 2006.

[26] Leland, Charles G. & Cook, Michael W. Passamaquoddy Legends (Annotated Edition): extracted from Algonquin Legends of New England; or Myths and Folklore of the Micmac, Passamaquoddy, and Penobscot Tribes. (USA: Independently published. 2021).

[home.hamptonroads.com-27] The black-and-white world of Walter Ashby Plecker (нявызн.). Pilotonline.com. Архівавана з першакрыніцы January 3, 2006. Праверана February 8, 2006.

[28] "Virginia tribes take another step on road to federal recognition". Richmond Times-Dispatch. October 23, 2009. Архівавана з арыгінала October 26, 2009.

[29] Gould, L. Scott (May 2001). "Mixing Bodies and Beliefs: The Predicament of Tribes". Columbia Law Review. 101 (4): 702–772. doi:10.2307/1123684. JSTOR 1123684.

[tperd-30] Legacy of Jim Crow for Southern Native Americans (нявызн.). C-SPAN (28 кастрычніка 2011). Праверана November 27, 2018.

[jimlu-31] Lowery, Malinda Maynor (January 1, 2010). Lumbee Indians in the Jim Crow South: Race, Identity, and the Making of a Nation. Univ of North Carolina Press. pp. 0–339. ISBN 9780807833681. Праверана November 27, 2018.

[jewolf-32] Wolfley, Jeanette (1991). "Jim Crow, Indian Style: The Disenfranchisement of Native Americans". American Indian Law Review. 16 (1): 167–202. doi:10.2307/20068694. hdl:1903/22633. JSTOR 20068694.

[naalega-33] NAACP v. Jim Crow (англ.). American Federation of Teachers (8 жніўня 2014). Праверана April 7, 2019.

[34] Brown v Board of Education Decision ~ Civil Rights Movement Archive

[kingcreek-35] а ^б ^в Dr. King spoke out against the genocide of Native Americans (нявызн.). People's World (13 лютага 2014). Праверана November 25, 2018.

[kingindrez-36] Street Smarts: MLK Jr. visited 'Papago' reservation near Tucson, was fascinated (нявызн.). The Arizona Daily Star (2 красавіка 2017). Праверана November 26, 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]