Манархія

Мана́рхія — 1) форма кіравання, пры якой вярхоўная дзяржаўная ўлада належыць адной асобе — манарху (каралю, цару, імператару, герцагу, эрцгерцагу, султану, эміру і г. д.) і звычайна перадаецца па спадчыне.

Манархія — 2) форма дзяржаўнага кіравання, у якой крыніца ўлады — Бог (самадзяржаўе) або сам носьбіт дзяржаўнай улады (самаўладства), а асновай улады служаць яе маральны аўтарытэт у грамадстве і традыцыя, у сілу гэтага ўлада спадчынная. Таксама манархія — адна з найстаражытнейшых форм кіравання.

Віды манархій

• Абсалютная манархія — манархія, якая прадугледжвае амаль неабмежаваную ўладу манарха. Пры абсалютнай манархіі ўрад або іншыя органы ўлады адказныя толькі перад манархам як кіраўніком дзяржавы, а парламент у шэрагу выпадкаў наогул адсутнічае або з’яўляецца толькі дарадчым органам пры манарху (цару, каралю і інш.).
• Канстытуцыйная манархія — манархія, пры якой улада манарха абмежаваная канстытуцыяй. Пры канстытуцыйнай манархіі рэальная заканадаўчая ўлада належыць парламенту, а выканаўчая — ураду. Канстытуцыйная манархія існуе ў дзвюх формах: дуалістычная манархія і парламентарная манархія.
  • Дуалістычная манархія (лац.: dualis — дваісты) — канстытуцыйная манархія, у якой улада манарха абмежаваная канстытуцыяй, але манарх фармальна і фактычна захоўвае шырокую ўладу.
  • Парламентарная манархія — канстытуцыйная манархія, у якой манарх выконвае свае функцыі чыста намінальна. Пры парламентарнай манархіі ўрад адказны перад парламентам, якому належыць фармальнае вяршэнства сярод іншых органаў дзяржавы.
• Тэакратычная манархія — манархія, пры якой палітычная ўлада належыць кіраўніку царквы або рэлігійнаму лідару.

Манархічныя дзяржавы сучаснасці

     Абсалютныя манархіі, з неабмежаванай уладай манарха     Канстытуцыйныя манархіі, у якіх манарху належыць заканадаўчая ўлада     Канстытуцыйныя манархіі, у якіх заканадаўчая ўлада належыць парламенту     Дзяржавы-члены Садружнасці Нацый, якія прызнаюць у якасці намінальнага кіраўніка дзяржавы манарха Вялікабрытаніі     Манархіі — рэгіёны (тэрыторыі з манархічным кіраваннем, якія не з'яўляюцца незалежнымі дзяржавамі і ўваходзяць у склад дзяржавы з неманархічнай формай кіравання)

У спісах прадстаўлены манархіі на 1 студзеня 2023 года. Асобным спісам прадстаўлены дамініёны — былыя англійскія калоніі, у якіх кіраўніком дзяржавы з’яўляецца кароль (каралева) Вялікабрытаніі.

Еўропа

• Андора — са-князі Эманюэль Макрон (з 2017) і Жаан Энрык Вівес-і-Сісілья (c 2003)
• Бельгія — кароль Філіп I (з 2013)
• Ватыкан — Папа Рымскі Францыск I (з 2013)
• Вялікабрытанія — кароль Карл III (з 2022)
  • Гернсі — герцаг Карл III (з 2022)
  • Джэрсі — герцаг Карл III (з 2022)
  • Востраў Мэн — лорд Карл III (з 2022)
• Данія — кароль Фрэдэрык Х (з 2024)
• Іспанія — кароль Філіп VI (з 2014)
• Ліхтэнштэйн — князь Ханс-Адам II (з 1989)
• Люксембург — вялікі герцаг Анры (з 2000)
• Мальтыйскі ордэн — князь і вялікі магістр фра Мэцью Фестынг (з 2008)
• Манака — князь Альберт II (з 2005)
• Нідэрланды — кароль Вілем-Аляксандр (з 2013)
• Нарвегія — кароль Харальд V (з 1991)
• Швецыя — кароль Карл XVI Густаў (з 1973)

Азія

• Бахрэйн — кароль Хамад ібн Іса аль-Халіфа (з 2002, эмір у 1999—2002)
• Бруней — султан Хасанал Балкіях (з 1967)
• Бутан — кароль Джыгмэ Кхесар Намг’ял Вангчук (з 2006)
• Іарданія — кароль Абдала II (з 1999)
• Камбоджа — кароль Нарадом Сіямоні (з 2004)
• Катар — эмір Тамім бін Хамад аль-Тані (з 2013)
• Кувейт — эмір Наваф аль-Ахмед аль-Джабер ас-Сабах (з 2020)
• Малайзія — Янг дзі-Пертуан Агонг (вярхоўны кіраўнік) Аль-Султан Абдулла II (з 2019)
  • Джахор — султан Ібрагім Ісмаіл (з 2010)
  • Кедах — султан Салехудзін ібн Аль-Мархум (з 2017)
  • Келантан — султан Мухамад V (з 2010)
  • Негры-Сембілан — Янг дзі-Пертуан Бесар Танку Мухрыз (з 2008)
  • Паханг — султан Абдула ІІ (з 2019)
  • Перак — султан Назрын Муізудзін Шах (з 2014)
  • Перліс — раджа Сіед Сіраджудзін (з 2000)
  • Селангор — султан Шарафудзін Ідрыс Шах (з 2001)
  • Трэнгану — султан Мізан Зайнал Абідзін (з 1998)
• ААЭ — прэзідэнт Мухамад ібн Заід Аль Нахайян (з 2022)
  • Абу-Дабі — эмір Мухамад ібн Заід Аль Нахайян (з 2022)
  • Аджман — эмір Хумайд бін Рашыд Аль Нуаймі (з 1981)
  • Дубай — эмір Махамад бін Рашыд Аль Мактум (з 2006)
  • Рас-эль-Хайма — эмір Сауд бін Сакр Аль Касімі (з 2010)
  • Ум-эль-Кайвайн — эмір Сауд бін Рашыд Аль Муала (з 2009)
  • Эль-Фуджайра — эмір Хамад бін Мухамед Аль Шаркі (з 1974)
  • Шарджа — эмір Султан III бін Мухамед Аль Касімі (1972-17.06.1987) (з 23.06.1987)
• Аман — султан Хайтэм бен Тарык Аль Саід (з 2020)
• Саудаўская Аравія — кароль Салман ібн Абдэль Азіз ас-Сауд (з 2015)
• Тайланд — кароль Маха Вачыралангкорн (з 2016)
• Японія — імператар Нарухіта (з 2019)

Афрыка

• Лесота — кароль Летсіе III (з 1996, першы раз у 1990—1995)
• Марока — кароль Мухамед VI (з 1999)
• Эсваціні — кароль Мсваці III (з 1986)

Акіянія

• Тонга — кароль Тупоу VI (з 2012)

Садружнасць нацый

Пост кіраўніка Садружнасці не з’яўляецца тытулам і не перадаецца па спадчыне. Пры змене манарха на брытанскім троне старшыням урадаў краін-членаў Садружнасці трэба прыняць фармальнае рашэнне аб прызначэнні новага кіраўніка арганізацыі.

Каралеўствы Садружнасці

У каралеўствах Садружнасці (раней называліся дамініёнамі) кіраўніком дзяржавы з’яўляецца манарх Вялікабрытаніі, прадстаўлены генерал-губернатарам.

Амерыка

• Антыгуа і Барбуда
• Багамы
• Барбадас
• Беліз
• Грэнада
• Канада
• Сент-Вінсент і Грэнадзіны
• Сент-Кітс і Невіс
• Сент-Люсія
• Ямайка

Акіянія

• Аўстралія
• Новая Зеландыя
  • Астравы Кука
  • Ніуэ
• Папуа — Новая Гвінея
• Саламонавы Астравы
• Тувалу

Таксама манарх Вялікабрытаніі з’яўляецца вярхоўным правадыром Фіджы, аднак пры гэтым не з’яўляецца кіраўніком дзяржавы.

Спадарожныя паняцці

• Дзяржава
• Манарх

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Манархія