Прэм’ер-міністр Польшчы
| Старшыня Савета Міністраў Рэспублікі Польшча | |
|---|---|
| Prezes Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej | |
 Сцяг Польшчы з гербам | |
.jpg) Пасаду займае Дональд Туск з 11 снежня 2023 года | |
| Узначальвае | |
| Прызначаецца | прэзідэнт Польшчы |
| Пасада з’явілася | 7 снежня 1917 года |
| Першы на пасадзе | Ян Кухажэўскі |
| premier.gov.pl (польск.) | |
Старшыня Савета Міністраў Рэспублікі Польшча (польск.: Prezes Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej) паводле Канстытуцыі Рэспублікі Польшча ад 2 красавіка 1997 года (арт. 148):
- прадстаўляе Савет Міністраў,
- кіруе працай Савета Міністраў,
- выдае распараджэнні,
- забяспечвае рэалізацыю палітыкі Савета Міністраў і вызначае спосабы яе ажыццяўлення,
- каардынуе і кантралюе працу членаў Савета Міністраў,
- ажыццяўляе нагляд за тэрытарыяльным самакіраваннем у межах і формах, вызначаных Канстытуцыяй і законамі,
- з’яўляецца начальнікам па службе для працаўнікоў урадавай адміністрацыі[1].
Спіс кіраўнікоў урада Польшчы
[правіць | правіць зыходнік]
Каралеўства Польскае (1916—1918)
[правіць | правіць зыходнік]Каралеўства Польскае (польск.: Królestwo Polskie, ням.: Königreich Polen) — марыянетачная дзяржава, заснаваная Актам ад 5 лістапада 1916 года пры падтрымцы шэрагу польскіх партый[2] і прызнаная Германскай імперыяй і Аўстра-Венгрыяй. Была ўтворана ў межах акупаванай Германіяй і Аўстра-Венгрыяй расійскай тэрыторыі Царства Польскага (аднак без вызначаных граніц) і існавала як дзяржава — сатэліт Германіі.
Дэкларацыя абодвух імператараў аб стварэнні Рэгенцкай рады (польск.: Rada Regencyjna), абмежавала ўладу Германіі на акупаваных тэрыторыях і мусіла дазволіць выбраць новага польскага манарха. 12 верасня 1917 года была прынята канстытуцыя каралеўства, якая ўстанавіла манархію, двухпалатны парламент і пазапалітычных міністраў. 7 снежня 1917 пасаду прэм’ер-міністра (даслоўна — міністр-прэзідэнт, польск.: minister-prezydent) створанага ўрада заняў Ян Кухажэўскі.
11 лістапада 1918 года, у дзень капітуляцыі Германіі Рэгенцкая рада перадала ваенную ўладу Юзафу Пілсудскаму, праз тры дні (14 лістапада 1918 года) Пілсудскі прыняў на сябе таксама грамадзянскую ўладу, а Рэгенцкая рада і Часовы народны ўрад Польскай Рэспублікі вырашылі надаць Пілсудскаму паўнамоцтвы часовага начальніка дзяржавы (польск.: Tymczasowy naczelnik państwa).
.svg)
Польская народная рэспубліка (1918)
[правіць | правіць зыходнік]З распадам Аўстра-Венгерскай імперыі 7 лістапада 1918 года ў Любліне была абвешчана Польская народная рэспубліка (польск.: Polska Rzeczpospolita Ludowa), прэм'ер-міністрам Часовага народнага ўрада якой стаў адзін з лідараў Польскай сацыял-дэмакратычнай партыі Галіцыі і Сілезіі-Цешына Ігнацы Дашынскі.
У гэты ж час 11 лістапада 1918 у Варшаве Рэгенцкая рада Каралеўства Польскага перадаў паўнамоцтвы па кіраванні краінай Юзафу Пілсудскаму (і быў распушчаны праз 3 дні), пасля чаго 14 лістапада 1918 года народны ўрад самараспусціўся, перадаўшы ўлада Часоваму Начальніку дзяржавы Польскай Юзафу Пілсудскаму, Ігнацы Дашынскі, які пры гэтым далучыўся да Пілсудскага, да 17 лістапада 1918 захоўваў пасаду главы ўрада, стаўшы такім чынам фактычна першым кіраўніком урада II Рэчы Паспалітай .
| Партрэт | Імя | Пачатак паўнамоцтваў | Заканчэнне паўнамоцтваў | Партыя Склад партыйнай кааліцыі паказаны ў спасылачным артыкуле на кабінет міністраў |
Кабінет | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 4 | 
|
Ігнацы Эварыст Дашынскі (1866—1936) польск.: Ignacy Ewaryst Daszyński |
7 лістапада 1918 | 17 лістапада 1918[5] | Польская сацыял-дэмакратычная партыя Галіцыі і Сілезіі-Цешына | Дашынскі |
Польская рэспубліка (1918—1939)
[правіць | правіць зыходнік]Польская Рэспубліка, таксама вядомая як Другая Рэч Паспалітая (польск.: Rzeczpospolita Polska, II Rzeczpospolita) — польская дзяржава, адноўленая ў 1918 годзе. Назва падкрэслівае бесперапынную сувязь з Рэччу Паспалітай (1569—1795), ліквідаванай у выніку яе падзелаў паміж Расійскай імперыяй, Прускім каралеўствам і Аўстрыйскай імперыяй у канцы XVIII стагоддзя.
Пачаткам гісторыі II Рэчы Паспалітай лічыцца 11 лістапада 1918 года, калі польскія атрады раззброілі нямецкі гарнізон у Варшаве, і Юзаф Пілсудскі, які вярнуўся з нямецкага палону, прыняў ваенную ўладу з рук Рэгенцкай рады Каралеўства Польскага. 14 лістапада 1918 года Пілсудскі прыняў на сябе таксама грамадзянскую ўладу, а Рэгенцкая рада і Часовы народны ўрад Рэспублікі Польшча надалі Пілсудскаму паўнамоцтвы часовага начальніка дзяржавы (польск.: Tymczasowy naczelnik państwa). Абраны на выбарах 26 студзеня 1919 года Заканадаўчы сейм 20 лютага 1919 года прызначыў Пілсудскага «Начальнікам дзяржавы» (польск.: Naczelnik państwa)[2]. Главой урада заставаўся міністр-прэзідэнт (польск.: minister-prezydent).
17 сакавіка 1921 года ўстаноўчым сеймам была прынята канстытуцыя, якая зацвердзіла рэспубліканскі лад. Быў створаны двухпалатны парламент — Нацыянальны сход, які складаўся з сейма і сената, які выбіраўся тэрмінам на 5 гадоў усеагульным, роўным і тайным прапарцыйным галасаваннем. Сейм зацвярджаў па прапанове прэзідэнта (які выбіраўся Нацыянальным сходам на 7 гадоў) старшыні савета міністраў (польск.: Prezes Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej) и отдельных министров, и имел право их смены.
У 1926 годзе пасля дзяржаўнага перавароту ў Польшчы быў усталяваны аўтарытарны санацыйны рэжым на чале з Юзафам Пілсудскім, які зводзіў на нішто асноўныя прынцыпы, што ляжалі ў аснове канстытуцыі.
16 студзеня 1935 года сеймам была прынята новая канстытуцыя, паводле якой крыніцай і носьбітам дзяржаўнай улады прызнаваўся прэзідэнт, які канцэнтраваў дзяржаўную ўладу ў сваіх руках. Усіх міністраў прызначаў прэзідэнт па прапанове старшыні савета міністраў. Становішча старшыні савета міністраў у кабінеце было ўмацавана: ён кіраваў працай урада і ўзначальваў савет міністраў. Ён, а не савет міністраў, устанаўліваў агульныя прынцыпы дзяржаўнай палітыкі, якія вызначалі дзейнасць міністраў.
Пасля нападу на Польшчу 1 верасня 1939 года нацысцкай Германіі ўрад Польшчы на чале з прэзідэнтам Ігнацыем Масціцкім бег з краіны ў Румынію, пяройдучы граніцу ў ноч на 17 верасня 1939 года, аднак быў інтэрнаваны румынскімі ўладамі па патрабаванні Германіі. У гэты ж дзень СССР накіраваў свае войскі да лініі Кёрзана ва ўсходнюю частку Польшчы, акупаваўшы ўсходнюю яе частку.
.jpg)
Урад Польшчы ў выгнанні (1939—1990)
[правіць | правіць зыходнік]Урад Польшчы ў выгнанні (польск.: Rząd RP na uchodźstwie) — урад Рэспублікі Польшча, які дзейнічаў пасля ўцёкаў з краіны ў верасні 1939 года яе вярхоўнага кіраўніцтва ў час нямецкай акупацыі. У час вайны і ў першыя паваенныя гады ён кіраваў Польскай падпольнай дзяржавай, фарміраваннямі польскіх узброеных сіл на Захадзе і польскім падполлем у самой Польшчы (Армія Краёва, Свабода і Незалежнасць). Месцазнаходжаннем урада былі паслядоўна Парыж (з 30 верасня 1939 года), Анжэ (з лістапада 1939 года) і Лондан (з лістапада 1940 года).
Першым кіраўніком урада 30 верасня 1939 года быў прызначаны генерал Уладзіслаў Сікорскі, які стварыў кааліцыйны кабінет, у які ўвайшлі прадстаўнікі Нацыянальнай партыі, Партыі працы, Народнай партыі, Польскай сацыялістычнай партыі і санацыйныя палітыкі.
28 чэрвеня 1945 года ў адпаведнасці з Ялцінскімі дамоўленасцямі Часовы ўрад Польскай Рэспублікі быў пашыраны за кошт дзеячаў з самой Польшчы і палякаў з-за граніцы і ператвораны ў Часовы ўрад нацыянальнага адзінства. 5 ліпеня 1945 года Вялікабрытанія і Злучаныя Штаты перасталі прызнаваць гэты ўрад. Насуперак канстатаванню Патсдамскай канферэнцыі ў жніўні 1945 года, што яго «больш не існуе», ён працягнуў функцыянаваць. Апошнімі дзяржавамі, якія прызнавалі эмігранцкі ўрад Польшчы, былі Ірландыя, Іспанія і Святы прастол (да 1958 года). Фармальна ён завяршыў дзейнасць пасля прыняцця Лехам Валенсам прысягі ў якасці прэзідэнта Польшчы і перадачы яму гістарычных прэзідэнцкіх рэгалій ад прэзідэнта ў выгнанні Рышарда Качароўскага.
.svg)
Паваенны перыяд (1944—1952)
[правіць | правіць зыходнік]1 студзеня 1944 года ў процівагу лонданскаму ўраду Польшчы ў выгнанні была створана Краёва Рада Нарадова (польск.: Krajowa Rada Narodowa, «дзяржаўны нацыянальны савет»), палітычная арганізацыя, у наступным ператвораная ў парламент, які праіснаваў да 4 лютага 1947 года.
У той час, калі Чырвоная Армія перайшла Заходні Буг, у СССР знаходзілася дэлегацыя Краёвай Рады Нарадовай, якая мела паўнамоцтвы для стварэння свайго выканаўчага органа. Такі орган з урадавымі функцыямі, Польскі камітэт нацыянальнага вызвалення (ПКНВ, польск.: Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego) быў утвораны 21 ліпеня 1944 года ў Маскве. У яго склад увайшлі прадстаўнікі Польскай рабочай партыі, Саюза польскіх патрыётаў, Польскай сацыялістычнай партыі (фракцыя Эдварда Асубка-Мараўскага), Народнай партыі «Воля народа» і Дэмакратычнай партыі. Старшынёй ПКНВ стаў Эдвард Асубка-Мараўскі.
31 снежня 1944 года ПКНВ быў ператвораны ў Часовы ўрад Польскай Рэспублікі (ЧУПР), старшынёй якога застаўся Эдвард Асубка-Мараўскі. У склад урада ўвайшлі прадстаўнікі Польскай рабочай партыі, Польскай сацыялістычнай партыі, Дэмакратычнай партыі і Сялянскай партыі. 1 лютага 1945 года ўрад пераехаў з Любліна ў Варшаву. Да заканчэння вайны (8 мая 1945 года) ён стварыў сваю адміністрацыю на ўсёй тэрыторыі Польшчы (за выключэннем Шчэціна), пры непасрэдным савецкім ваенным кіраванні.
28 чэрвеня 1945 года ў адпаведнасці з Ялцінскімі дамоўленасцямі ЧУПР быў пашыраны за кошт палітычных дзеячаў як з самой Польшчы, так і палякаў з эміграцыі, і ператвораны ў Часовы ўрад нацыянальнага адзінства (ЧУНА), старшынёй якога зноў застаўся Эдвард Асубка-Мараўскі. Да ранейшых удзельнікаў кааліцыі далучыліся Партыя працы і Польская сялянская партыя[16].
ЧУНА сышоў у адстаўку 6 лютага 1947 года пасля правядзення выбараў у Заканадаўчы сейм і фарміраванні ім урада Юзафа Цыранкевіча, які прапрацаваў да фарміравання першага ўрада Польскай народнай рэспублікі 21 лістапада 1952 года.
Польская народная рэспубліка (1952—1989)
[правіць | правіць зыходнік]Польская народная рэспубліка (польск.: Polska Rzeczpospolita Ludowa) — афіцыйная назва Польшчы ў перыяд з 1952 па 1989 год. Канстытуцыя ПНР была прынята 22 ліпеня 1952 года, істотныя папраўкі былі ўнесены ў 1976 годзе. Заканадаўчым органам з’яўляўся аднапалатны Сейм, які выбіраўся на 4 гады, калектыўным главой дзяржавы да 1989 года — Дзяржаўны савет, які выбіраўся Сеймам тэрмінам на 4 гады, з 1989 года — прэзідэнт, выканаўчым органам — Савет Міністраў, прызначаны Сеймам.
Фактычна дзяржава была аднапартыйнай з дамінаваннем Польскай аб’яднанай рабочай партыі. Малыя партыі (галоўным чынам — Дэмакратычная партыя і Аб'яднаная сялянская партыя), а таксама прафсаюзныя, маладзёжныя і іншыя грамадскія арганізацыі, былі аб’яднаны ў сацыяльна-палітычную арганізацыю (якая выступала таксама як выбарчы блок) — якая з 1952 года звалася Нацыянальны фронт (польск.: Front Narodowy, з 1956 года — Фронт адзінства народа (польск.: Front Jedności Narodu), у 1983 годзе ператвораную ў Патрыятычны рух нацыянальнага адраджэння (польск.: Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego).
29 снежня 1989 года, шляхам унясення змен у канстытуцыю ПНР, краіне была вернута гістарычная назва «Rzeczpospolita Polska» (Польская рэспубліка).
.jpg)
Польская рэспубліка (з 1989)
[правіць | правіць зыходнік]Польская Рэспубліка, таксама вядомая як Трэцяя Рэч Паспалітая (польск.: Rzeczpospolita Polska, III Rzeczpospolita) — назва Польшчы, вернутая ёй 29 снежня 1989 года шляхам унясення змен у канстытуцыю ПНР.
23 красавіка 1992 года быў прыняты «Канстытуцыйны закон аб парадку падрыхтоўкі і прыняцця Канстытуцыі Рэспублікі Польшча», 17 кастрычніка 1992 года — «Канстытуцыйны закон аб узаемных адносінах паміж заканадаўчай і выканаўчай уладай, а таксама тэрытарыяльным самакіраванні», які атрымаў назву Малой канстытуцыі. Дакумент абвяшчаў пра спыненне (за некаторым выключэннем) дзеяння Канстытуцыі 1952 года. Закон таксама прадугледжваў прыняцце новай канстытуцыі Соймам і Сенатам. Сучасная канстытуцыя Польшчы была прынята 2 красавіка 1997 года і зацверджана на рэферэндуме 25 мая 1997 года.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Раннія паўстанцкія і падпратэктаратныя ўрады
[правіць | правіць зыходнік]У XVIII і XIX стст. у польскіх землях неаднаразова ўзнікалі буйныя паўстанцкія рухі, якія абвяшчалі аднаўленне нацыянальнай польскай дзяржавы, а таму фарміравалі рознага роду нацыянальныя ўрады, якія фактычна ажыццяўлялі выканаўчую ўладу на падкантрольнай тэрыторыі. Акрамя таго, у перыяд напалеонаўскіх войнаў на тэрыторыі Польшчы існавала Вялікае Герцагства Варшаўскае пад пратэктаратам Францыі, урад якога таксама ўспрымаўся палякамі як нацыянальны.
Паўстанне Касцюшкі (1794)
[правіць | правіць зыходнік]Паўстанне Тадэвуша Касцюшкі (польск.: Powstanie kościuszkowskie, insurekcja kościuszkowska) — паўстанне на тэрыторыі Рэчы Паспалітай (1794), якая складалася на той момант з часткі сучасных польскіх, беларускіх, украінскіх, літоўскіх і латвійскіх зямель.
Канстытуцыя, абвешчаная на варшаўскім сейме 3 мая 1791 года, выклікала незадаволенасць сярод магнатаў і шляхты. На з’ездзе ў Тарговіцы яны абвясцілі канстытуцыю нелегітымнай і ўтварылі канфедэрацыю для барацьбы з каралём Станіславам. Пасля прыняцця імператрыцай Кацярынай II пад заступніцтва канфедэратаў пачалася руска-польская вайна, і неўзабаве кароль падпарадкаваўся патрабаванням канфедэратаў. Аднак частка шляхты падрыхтавала і пачала паўстанне, правадыром якога быў абраны Тадэвуш Касцюшка. 16 сакавіка 1794 года жыхары Кракава абвясцілі яго дыктатарам рэспублікі; быў абвешчаны Акт паўстання, які падаваў яму паўнату ўлады ў краіне. 19 красавіка 1794 года, пасля вызвалення Варшавы, была створана Часовая Замяшчальная Рада для кіравання Варшавай і наваколлямі. 10 мая 1794 года ў лагеры пад Паланцам у якасці органа цэнтральнай грамадзянскай улады Касцюшка заснаваў Найвышэйшую нацыянальную раду, калегіяльны орган, які складаўся з 8 саветнікаў (польск.: radców) і 32 дэпутатаў. Рашэнні мусілі былі прымацца прынамсі 5 саветнікамі сумесна. Большую частку фармальна прызначаных саветнікаў рэальна замяшчалі пэўныя дэпутаты.
Аасійскія і прускія войскі, якія ўвайшлі на тэрыторыю Рэчы Паспалітай, неўзабаве нанеслі ваеннае паражэнне паўстанцам; 28 верасня 1794 года пасля бітвы пры Мацяёвіцах Касцюшка быў узяты ў палон, 25 кастрычніка 1794 года была падпісана капітуляцыя паўстанцаў.
| Партрэт | Імя | Пачатак паўнамоцтваў | Заканчэнне паўнамоцтваў | Пасада | Урад | |
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Ігнацы Высагота Закшэўскі (1745—1802) польск.: Ignacy Wyssogota Zakrzewski |
19 красавіка 1794 | 27 мая 1794[35] | Старшыня Часовай замяшчальнай рады, прэзідэнт Варшавы | Часовая замяшчальная рада | |
|
Алойзы Сулістроўскі (?—1796) польск.: Alojzy Sulistrowski |
10 мая 1794[36] | 25 кастрычніка 1794[37] | саветнік аддзела заказу[38] | Найвышэйшая нацыянальная рада | |
|
Міхал Амброжы Каханоўскі (1757—1832) польск.: Michał Ambroży Kochanowski |
дэ-факта саветнік аддзела бяспекі[39] (замест прызначанага Томаша Антонія Ваўжэцкага) | ||||
.jpg)
|
Юзаф Мацей Ігнацы Шыманоўскі (1748—1801) польск.: Józef Maciej Ignacy Szymanowski |
дэ-факта саветнік аддзела юстыцыі[40] (замест прызначанага Францішка Мышкоўскага) | ||||
.jpg)
|
Гуга Стумберг Калантай (1750—1812) польск.: Hugo Stumberg Kołłątaj |
саветнік аддзела казначэйства[41] | ||||
|
|
Ігнацы Высагота Закшэўскі (1745—1802) польск.: Ignacy Wyssogota Zakrzewski |
саветнік аддзела харчу[42] | ||||
|
Тадэвуш Віктарын Матушэвіч (1765—1819) польск.: Tadeusz Wiktoryn Matuszewicz |
дэ-факта саветнік аддзела ваенных патрэбаў[43] (замест прызначанага маёра Станіслава Адрыяна Велявейскі) | ||||
|
граф Раман Ігнацы Францішак Патоцкі (1741—1809) польск.: Roman Ignacy Franciszek Potocki |
саветнік аддзела замежных спраў[44] | ||||
|
Францішак Ксаверый Дмахоўскі (1762—1808) польск.: Franciszek Ksawery Dmochowski |
дэ-факта саветнік аддзела нацыянальнай адукацыі[45] (замест прызначанага Ёгана Дамініка Пятра Яскевіча) |
Варшаўскае герцагства (1807—1813)
[правіць | правіць зыходнік]Вялікае Герцагства Варшаўскае (польск.: Księstwo Warszawskie) — дзяржава, утвораная ў 1807 годзе паводле Тыльзіцкага міру (заключанага ў перыяд з 13 (25) чэрвеня па 25 чэрвеня (7 ліпеня) 1807 года) з тэрыторый, якія адышлі ў ас Другога і Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай да Прусіі і Аўстрыйскай імперыі. Яна з’яўлялася пратэктаратам Францыі.
Канстытуцыю герцагства зацвердзіў Напалеон 22 ліпеня 1807 года ў Дрэздэне. Герцагам быў прызначаны кароль Саксоніі Фрыдрых Аўгуст I, пры ім зацвярджаўся ўрад, Дзяржаўны савет і двухпалатны парламент. Ужыванне слоў Польшча, польскі у палітычным сэнсе не дапушчалася.
Першым часовым урадам герцагства, прызначаным указам Напалеона, з’яўлялася Урадавая камісія (польск.: Komisja Rządząca) у складзе 8 членаў (прэзідэнт — Станіслаў Малахоўскі), якая працавала з 11 студзеня 1807 года па 5 кастрычніка 1807 года. Пазней у герцагстве фарміраваліся саветы міністраў на чале з іх прэзідэнтамі (польск.: Prezes Rady Ministrów).
Герцагства праіснавала да 1813 года, калі яго тэрыторыя была занята войскамі Шостай кааліцыі. 3 мая 1815 года Венскі кангрэс зацвердзіў падзел герцагства: Кракаў стаў Вольным горадам; да Аўстрыі адышла Вялічка, да Прусіі — Вялікая Польшча, да Расіі — большая частка тэрыторыі, дзе было ўтворана Царства Польскае.
| Партрэт | Імя | Пачатак паўнамоцтваў | Заканчэнне паўнамоцтваў | Пасада | Урад | |
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Станіслаў Малахоўскі (1736—1809) польск.: Stanisław Małachowski |
11 студзеня 1807 | 5 кастрычніка 1807 | Прэзідэнт Урадавай камісіі | Урадавая камісія | |
| 5 кастрычніка 1807 | 14 снежня 1807 | Прэзідэнт савета міністраў | Малахоўскі | |||
|
Людвік Шыман Гутакоўскі (1738—1811) польск.: Ludwik Szymon Gutakowski |
14 снежня 1807 | 25 сакавіка 1809 (фактычна да лістапада 1808 года[46]) |
Гутакоўскі | ||
|
граф Станіслаў Костка Патоцкі (1755—1821) польск.: Stanisław Kostka Potocki |
25 сакавіка 1809 | 13 мая 1813[47] | Патоцкі |
«Лістападаўскае паўстанне» (1830—1831)
[правіць | правіць зыходнік]Царства Польскае (польск.: Królestwo Polskie, Каралеўства Польскае), якое было створана 21 красавіка (3 мая) 1815 года Венскім кангрэсам, перададзена Аляксандру I і знаходзілася ў асабістай уніі з Расійскай імперыяй, атрымала 15 (27) лістапада 1815 года Канстытуцыю. Апроч абазначэння створанай дзяржавы як спадчыннай манархіі, «назаўжды злучанай з Расійскай імперыяй» і зацвярджэння польскіх правоў (вядзенне ўсяго справаводства на польскай мове, замяшчэнне ўсіх дзяржаўных пасад палякамі, пацверджанне правоў рымска-каталіцкай царквы), усталёўваўся адмысловы рэжым выканаўчай улады, якая цалкам належала каралю: усе каралеўскія распараджэнні і пастановы мусілі быць змацаваныя подпісам міністра, які і павінен быў несці адказнасць за ўсё, што магло б у іх быць несумяшчальнага з канстытуцыяй. Адміністрацыйная Рада (польск.: Rada Administracyjna), як орган выканаўчай улады, складалася з пяці камісій; міністрам лічыўся кожны член Адміністрацыйнай Рады, у кожную камісію іх уваходзіла некалькі.
У час паўстання, пасля першага ўзброенага выступлення 17 (29) лістапада 1830 года, Адміністрацыйная Рада вызначыла пераварот як падзею «сумную». Аднак 18 (30) лістапада 1830 года ўтварыўся «Патрыятычны клуб», які дамогся чысткі Рады і замены шэрагу міністраў. 22 лістапада (4 снежня) 1830 года быў сфарміраваны Часовы ўрад (які ўзначаліў князь Адам Чартарыйскі), 9 (21) снежня 1830 года заменены Найвышэйшай нацыянальнай радай, якую прызначыў дыктатар Юзаф Гжэгаж Хлапіцкі. 18 (30) студзеня 1831 года сейм зацвердзіў склад першага нацыянальнага ўрада.
13 (25) студзеня 1831 года сейм прыняў акт аб дэтранізацыі Мікалая і забароне прадстаўнікам дынастыі Раманавых займаць польскі прастол, пасля чаго пачалася ваенная экспедыцыя расійскай арміі. Прыгнечанне паўстання і ўсталяванне ваеннага кантролю над Польшчай у цэлым было завершана да кастрычніка 1831 года. 14 (26) лютага 1832 года Канстытуцыю замяніў Арганічны статут Царства Польскага, паводле якога яно абвяшчалася часткай Расіі, а таксама скасоўваліся сейм і польскае войска.
| Партрэт | Імя | Пачатак паўнамоцтваў | Заканчэнне паўнамоцтваў | Пасада | Урад | |
|---|---|---|---|---|---|---|
|
граф Валенты Фаўсцін Сабалеўскі (1765—1831) польск.: Walenty Faustyn Sobolewski |
18 (30) лістапада 1830 | 22 лістапада (4 снежня) 1830 | Прэзідэнт Адміністрацыйнай Рады | Адміністрацыйная Рада | |
.jpeg)
|
князь Адам Ежы Чартарыйскі (1770—1861) польск.: Adam Jerzy Czartoryski |
22 лістапада (4 снежня) 1830 | 9 (21) снежня 1830 | Прэзідэнт часовага ўрада | Часовы ўрад | |
| 9 (21) снежня 1830 | 18 (30) студзеня 1831 | Прэзідэнт савета | Найвышэйшая нацыянальная рада | |||
| 18 (30) студзеня 1831 | 5 (17) жніўня 1831 | Прэзідэнт урада | Чартарыйскі | |||
|
граф Ян Стэфан Крукавецкі (1770—1850) польск.: Bonawentura Wierusz-Niemojowski |
5 (17) жніўня 1831 | 26 жніўня (7 верасня) 1831 | Крукавецкі | ||
|
Банавентура Веруш-Немаёўскі (1787—1835) польск.: Bonawentura Wierusz-Niemojowski |
26 жніўня (7 верасня) 1831 | 14 (26) верасня 1831[48] | Веруш-Немаёўскі |
Кракаўскае паўстанне (1846)
[правіць | правіць зыходнік]Кракаўскае паўстанне (польск.: Powstanie krakowskie) адбылося ў Вольным горадзе Кракаве з 21 лютага 1846 года па 4 сакавіка 1846 года. Яно павінна было стаць элементам агульнага польскага паўстання на тэрыторыі Вялікай Польшчы, Вольнага горада Кракава, Галіцыі і Кангрэсавай Польшчы, аднак паўсюль, акрамя Кракава, было папярэджана ці падушана ў першых праявах.
У Кракаве 22 лютага 1846 года быў створаны Нацыянальны ўрад Рэспублікі Польшча, прызнаны большасцю спачуваючых ідэям паўстання грамадскіх дзеячаў. Першапачаткова яго ўзначальваў трыўмвірат прадстаўнікоў Кракава, Галіцыі і Кангрэсавай Польшчы, а з 24 лютага 1846 года — Ян Юзаф Тысоўскі з паўнамоцтвамі дыктатара. Імі кантраляваўся савет міністраў на чале з Людвікам Гашкоўскім.
3 сакавіка 1846 года горад быў заняты спачатку аўстрыйскімі, а затым і расійскімі войскамі, праца ўрадавых устаноў была спынена.
| Партрэт | Імя | Пачатак паўнамоцтваў | Заканчэнне паўнамоцтваў | Пасада | Урад | |
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Людвік Енджай Гашкоўскі (1811—1857) польск.: Ludwik Jędrzej Gorzkowski |
22 лютага 1846 | 24 лютага 1846 | члены трыўмвірату Нацыянальнага ўрада | Нацыянальны ўрад Рэспублікі Польшча | |
|
|
Аляксандар Гжагажэўскі (1806—1855) польск.: Aleksander Grzegorzewski | |||||
|
Ян Юзаф Тысоўскі (1811—1857) польск.: Jan Józef Tyssowski | |||||
| 24 лютага 1846 | 3 сакавіка 1846 | дыктатар Нацыянальнага ўрада | ||||
|
|
Людвік Енджай Гашкоўскі (1811—1857) польск.: Ludwik Jędrzej Gorzkowski |
22 лютага 1846 | 3 сакавіка 1846 | старшыня савета міністраў |
«Студзеньскае паўстанне» (1863—1864)
[правіць | правіць зыходнік]Паўстанне 1863 года, ці Студзеньскае паўстанне (польск.: Powstanie styczniowe) — шляхецкае паўстанне на землях былой Рэчы Паспалітай, якія адышлі да Расійскай імперыі, а менавіта ў Царстве Польскім, Паўночна-Заходнім краі і на Валыні. Паўстанне было накіравана на аднаўленне Рэчы Паспалітай у граніцах 1772 года. Пачалося яно 9 (21) студзеня 1863 года і працягвалася да 6 (18) чэрвеня 1864 года.
Сігналам да паўстання паслужыла апублікаванне ў Варшаве кіруючым цэнтрам у перыяд яго падрыхтоўкі і разгортвання, — Цэнтральным нацыянальным камітэтам (ЦНК, польск.: Centralny Komitet Narodowy), — Маніфеста 22 студзеня, які абвяшчаў пра яго пачатак. Маніфест пераўтварыў ЦНК у Часовы нацыянальны ўрад (польск.: Tymczasowy Rząd Narodowy), які валодаў правам ускладаць дыктатарскія паўнамоцтвы на арганізатараў узброенай барацьбы. Першы Нацыянальны ўрад быў ператвораны з часовага 28 красавіка (10 мая) 1863 года пад кіраўніцтвам Агатона Гілера, а апошні спыніў працу 29 сакавіка (10 красавіка) 1864 года пасля арышту Рамуальда Траўгута. Пазней паўстанцы імітавалі стварэнне яшчэ некалькіх урадаў, выкарыстоўваючы наяўнасць паўстанцкіх пячатак.
| Партрэт | Імя | Пачатак паўнамоцтваў | Заканчэнне паўнамоцтваў | Пасада | Урад | |
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Стэфан Баброўскі (1740—1863) польск.: Stefan Bobrowski |
9 (21) студзеня 1863 | 5 (17) лютага 1863 | старшыня выканаўчай камісіі Нацыянальнага ўрада | Часовы нацыянальны ўрад | |
|
Людвік Адам Мераслаўскі (1814—1878) польск.: Ludwik Adam Mierosławski |
5 (17) лютага 1863[49] | 27 лютага (11 сакавіка) 1863[50] | дыктатар | ||
|
генерал Марыян Мельхіёр Антоній Лангевіч (1827—1887) польск.: Marian Melchior Antoni Langiewicz |
27 лютага (11 сакавіка) 1863 | 6 (18) сакавіка 1863[51] | |||
|
|
Стэфан Баброўскі (1740—1863) польск.: Stefan Bobrowski |
6 (18) сакавіка 1863 | 8 (20) сакавіка 1863 | члены выканаўчай дыктатарскай камісіі | ||
|
Агатон Гілер (1831—1887) польск.: Agaton Giller | |||||
.jpg)
|
Юзаф Каэтан Яноўскі (1832—1914) польск.: Józef Kajetan Janowski | |||||
|
|
Стэфан Баброўскі (1740—1863) польск.: Stefan Bobrowski |
8 (20) сакавіка 1863 | 31 сакавіка (12 красавіка) 1863 | старшыня Часовага Нацыянальнага Урада | ||
|
|
Агатон Гілер (1831—1887) польск.: Agaton Giller |
31 сакавіка (12 красавіка) 1863 | 28 красавіка (10 мая) 1863 | |||
| 28 красавіка (10 мая) 1863 | 11 (23) мая 1863 | старшыня Нацыянальнага Урада | Гілер | |||
|
Францішак Дабравольскі (1830—1896) польск.: Franciszek Dobrowolski |
11 (23) мая 1863[52] | 28 мая (9 чэрвеня) 1863 | Дабравольскі / Кабылянскі | ||
|
Пётр Кабылянскі (1823—1868) польск.: Piotr Kobylański |
28 мая (9 чэрвеня) 1863 | 29 мая (10 чэрвеня) 1863 | |||
|
Караль Канстанцій Маеўскі (1833—1897) польск.: Karol Konstanty Majewski |
29 мая (10 чэрвеня) 1863 | 2 (14) верасня 1863 | Маеўскі | ||
|
|
Францішак Дабравольскі (1830—1896) польск.: Franciszek Dobrowolski |
2 (14) верасня 1863 | 2 (14) кастрычніка 1863 | Дабравольскі | ||
|
Рамуальд Траўгут (1826—1864) польск.: Romuald Traugutt |
2 (14) кастрычніка 1863 | 29 сакавіка (10 красавіка) 1864[53] | Траўгут |
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Зноскі
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Канстытуцыя Рэспублікі Польшча. Канцылярыя Сейма (2 красавіка 1997). Праверана 4 красавіка 2014.
- ↑ а б Пчёлов Е. В., Чумаков В. Т. Правители России от Юрия Долгорукого до наших дней. — 3-е изд. — М.: Грантъ, 1999. — С. 171. — ISBN 5-89135-090-4.
- ↑ З 27 ліпеня 1918 года па 30 верасня 1918 года выконваючым абавязкі міністра-прэзідэнта за Яна Кантыя Стачкоўскага быў незалежны палітык Станіслаў Дзяжбіцкі (польск.: Stanisław Dzierzbicki).
- ↑ Ян Кухажэўскі, атрымаўшы ад Рэгенцкай рады мандат на фарміраванне ўрада, не змог яго сфарміраваць.
- ↑ У Любліне да 12 лістапада 1918 года.
- ↑ Партыя насіла імя Пяста — легендарнага заснавальніка першай польскай дынастыі Пястаў.
- ↑ Працяг паўнамоцтваў Юліяна Ігнацы Новака.
- ↑ Казімеж Уладзіслаў Барталь увайшоў у склад Беспартыйнага блока супрацоўніцтва з урадам («партыі ўлады»), заснаванага ў лістападзе 1927 года, у 1928 годзе.
- ↑ Беспартыйны блок супрацоўніцтва з урадам быў распушчаны 30 кастрычніка 1935 года пасля смерці маршала Польшчы Юзафа Пілсудскага
- ↑ Пасля пачатку Другой сусветнай вайны 7 верасня 1939 года пакінуў Варшаву разам з урадам. У ноч на 18 верасня 1939 года ўрад пераехаў у Румынію, дзе быў інтэрнаваны. 30 верасня 1939 года Славай-Складкоўскі афіцыйна падаў у адстаўку.
- ↑ Лагер нацыянальнага аб’яднання быў створаны 21 лютага 1937 года як урадавая палітычная арганізацыя ад імя маршала Польшчы Эдварда Рыдз-Сміглы.
- ↑ а б Раней займаў пасаду старшыні савета міністраў з 16 снежня 1922 года па 28 мая 1923 года (№ 13)
- ↑ 18 ліпеня 1940 года прэзідэнт Рэспублікі Польшча ў выгнанні вызваліў генерала Сікорскага ад пасады главы ўрада і прызначыў Аўгуста Залескага на гэту пасаду. У той жа дзень дэлегацыя афіцэраў пераканала прызначанага прэм’ер-міністра адмовіцца ад прыняцця пасады, ён не быў прыведзены да прысягі і не сфарміраваў урад.
- ↑ Загінуў у авіякатастрофе.
- ↑ Сканаў на пасадзе старшыні савета міністраў у выгнанні.
- ↑ Польская народная партыя была ўтворана 22 жніўня 1945 года з падпольнай арганізацыі польск.: Stronnictwa Ludowego «Roch», якая дзейнічала ў час вайны.
- ↑ Польская аб’яднаная рабочая партыя была створана 15 снежня 1948 года аб’яднаннем Польскай рабочай партыяй і Польскай сацыялістычнай партыяй
- ↑ Аб’яднаная сялянская партыя была ўтворана 27 лістапада 1949 года шляхам аб’яднання люблінскай Сялянскай партыі з рэшткамі Польскай сялянскай партыі.
- ↑ У асобныя гады прадстаўнікі Дэмакратычнай партыі ў склад урада не ўваходзілі.
- ↑ Таксама старшыня Ваеннага савета нацыянальнага выратавання з 13 снежня 1981 года па 21 ліпеня 1983 года.
- ↑ Чэслаў Кішчак не змог сфарміраваць савет міністраў.
- ↑ а б Унясенне змен у канстытуцыю ПНР, якое вяртае краіне гістарычную назву «Rzeczpospolita Polska» (Польская рэспубліка).
- ↑ а б Адзін з членаў Грамадзянскага парламенцкага клуба, якія ўвайшлі ў савет міністраў. Грамадзянскі парламенцкі клуб згуртаваў дэпутатаў сейма і сената, выбраных па спісах прафсаюза «Салідарнасць».
- ↑ Працяг паўнамоцтваў урада Тадэвуша Мазавецкага
- ↑ Дэмакратычная унія створана Тадэвушам Мазавецкім 2 снежня 1990 года для падтрымкі яго кандыдатуры на хуткіх прэзідэнцкіх выбарах.
- ↑ Сацыял-дэмакратыя рэспублікі Польшча была заснавана 29 студзеня 1990 года пасля роспуску Польскай аб’яднанай рабочай партыяй як яе правапераемніца.
- ↑ Польская сялянская партыя была створана 5 мая 1990 года як аб’яднанне некалькіх палітычных груп з Польскай сялянскай партыяй «Адраджэнне», раней створанай 27 лістапада 1990 года як правапераемніца распушчанай Аб'яднанай сялянскай партыі.
- ↑ Грамадзянскі рух за дэмакратычнае дзеянне быў заснаваны 16 ліпеня 1990 года актывістамі прафсаюза «Салідарнасць», у тым ліку тымі, што ўваходзілі ў склад урада Тадэвуша Мазавецкага, як члены Грамадзянскага парламенцкага клуба.
- ↑ Дэмакратычны правы форум быў заснаваны 27 чэрвеня 1990 года кансерватыўнымі членамі Грамадзянскага парламенцкага клуба, да якога ў якасці дэпутата сената належаў і Тадэвуш Мазавецкі.
- ↑ Асновай выбарчага блока з’яўлялася Польская сялянская партыя
- ↑ Сацыял-дэмакратыя рэспублікі Польшча дзейнічала ў складзе перадвыбарнага Саюза дэмакратычных левых сіл.
- ↑ Стаўшы старшынёй савета міністраў, выйшаў са складу прафсаюза «Салідарнасць», які ўваходзіць у «Выбарчую Акцыю Салідарнасць»
- ↑ Партыя Салідарнасць Польшчы атрымала імя свайго прэзідэнта Збігнева Тадэвуша Зёбры ў 2012 годзе.
- ↑ Пагадненне Ярослава Говіна заснавана 4 лістапада 2017 года членам кабінета Беаты Шыдла Ярославам Адамам Говінам, які выйшаў з партыі Польшча разам.
- ↑ Перадача ўлады ў Варшаве Найвышэйшай нацыянальнай радзе.
- ↑ Заснаванне Найвышэйшай нацыянальнай рады.
- ↑ Капітуляцыя паўстанцаў.
- ↑ Функцыі: абслугоўванне дарог і мастоў, пошта і сувязь.
- ↑ Функцыі: адсочванне шпіёнаў і злачынцаў, правядзенне вобыскаў і арыштаў і ўтрыманне турмаў.
- ↑ Функцыі: кантроль судоў, выкананне судовых рашэнняў.
- ↑ Функцыі: кіраванне нацыянальнымі таварамі, кантроль манетнага двара.
- ↑ Функцыі: забеспячэнне паўстанцкай арміі, кантроль млыноў, пякарань і бровараў, раздача ежы бедным.
- ↑ Функцыі: прызыў у войска, кантроль ваенных заводаў, закуп зброі, уніформы і боепрыпасаў, стварэнне ваенных магазінаў і дастаўка коней у войска.
- ↑ Функцыі: выпраўленне дэпутатаў і агентаў за мяжу, правядзенне перамоў з іншымі дзяржавамі.
- ↑ Функцыі: кіраўніцтва школамі, прапаганда паўстанцаў, інфармаванне газет, удзел у справах царквы, кіраванне адукацыйным фондам.
- ↑ Фактычна адышоў ад спраў савета міністраў з прычыны ўзросту ў лістападзе 1808 года; лічыўся яго прэзідэнтам да прызначэння новага складу кабінета; яго абавязкі выконваў князь Юзаф Антоні Панятоўскі.
- ↑ З 8 лютага 1813 года ў Кракаве.
- ↑ Дата пракламацыі, выпушчанай урадам, які пакінуў краіну, аб немагчымасць выконваць абавязкі.
- ↑ Увайшоў у Польшчу з узброеным атрадам, прыняўшы паўнамоцтвы дыктатара.
- ↑ Пакінуў Польшчу 11 (23) лютага 1863 года пасля ваенных паражэнняў, але працягваў пра-польскую агітацыю, вярнуўшыся ў Парыж.
- ↑ Пакінуў Польшчу 6 (18) сакавіка 1863 года пасля ваенных паражэнняў і быў арыштаваны ў Галіцыі.
- ↑ Захоп паўстанцкіх пячатак, валоданне якімі было раўнасільна захопу ўлады; фактычна ўрад быў сфарміраваны 20 мая (1 чэрвеня) 1863 года.
- ↑ Рамуальд Траўгут 29 сакавіка (10 красавіка) 1864 года быў арыштаваны; пазней пакараны смерцю.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
|
Прэм’ер-міністр Польшчы на Вікісховішчы |
|---|
- Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (польск.). Праверана 4 красавіка 2014.
- Спіс кіраўнікоў Польшчы (англ.)
