Андора: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
др робат дадаў: lez:Андорра |
др афармленне |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
{{Дзяржава |
|||
{{Краіна1| |
|||
|Беларуская назва =Княжаства Андора |
|||
|Арыгінальная назва =Principat d'Andorra |
|||
НазваУРоднымСклоне = Андоры | |
|||
|Родны склон =Андоры |
|||
НазваНаДзяржаўнайМове = Principat d'Andorra | |
|||
Сцяг |
|Сцяг =Flag of Andorra.svg |
||
Герб |
|Герб =Coat of arms of Andorra.svg |
||
|Замест герба = |
|||
НацыянальныДэвіз = Virtus Unita Fortior | |
|||
|Дэвіз =Virtvs Vnita Fortior<br />([[Лацінская мова|Латынь]]: Адзінства дае сілу) |
|||
Месцазнаходжанне = LocationAndorra.png | |
|||
|Назва гімна =El Gran Carlemany |
|||
АфіцыйнаяМова = [[Каталонская мова|Каталонская]] | |
|||
|Аўдыё = |
|||
⚫ | |||
|Форма праўлення =[[Канстытуцыйная манархія]] пад сумесным пратэктаратам Францыі і Урхельскага біскупа |
|||
НайбуйнейшыГорад = Андора ла Велья | |
|||
|Дзяржаўная рэлігія = |
|||
ТыпУраду = [[Княства]] | |
|||
|lat_dir = N|lat_deg = 42|lat_min = 33|lat_sec = 30 |
|||
ПасадыКіраўнікоў = [[Кіраўнік ураду]] | |
|||
|lon_dir = E|lon_deg = 1|lon_min = 33|lon_sec = 19 |
|||
ІмёныКіраўнікоў = | |
|||
|region = AD |
|||
|CoordScale = |
|||
МесцаУСвецеПаводлеПлошчы = 178-е | |
|||
|На карце =Location Andorra Europe.png |
|||
АдсотакВады = нязначны | |
|||
|На карце2 = |
|||
ГодАцэнкіНасельніцтва = 2003 | |
|||
|Мова =[[Каталанская мова|каталанская]]<ref name="constic">[http://www.andorramania.com/constit_gb.htm Канстытуцыя Андоры]{{ref-en}}</ref><ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/an.html|title=Андора на старонцы Цэнтральнага разведвальнага ўпраўлення ЗША|author=ЦРУ|description=Інфармацыя аб краіне ў [[Даведнік ЦРУ па краінах свету{{!}}Сусветнай кнізе фактаў]] [[Цэнтральнае разведвальнае ўпраўленне{{!}}ЦРУ]]|lang=en|accessdate=2012-01-08}}}}</ref><ref name="tury">{{cite web|url=http://www.tury.ru/resort/info.php?cid=3414|title=Апісанне Андоры-ла-Велья на сайце турыстычнай сістэмы Туры.ру|description=Падрабязная інфармацыя пра сталіцу Андоры|accessdate=2012-01-12|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dMYbgD|archivedate=2012-02-02}}</ref> |
|||
МесцаУСвецеПаводлеНасельніцтва = 182-е | |
|||
|Заснавана =[[1278]] |
|||
Насельніцтва = 69 150 | |
|||
|Дата незалежнасці = |
|||
ШчыльнасцьНасельніцтва = 144,5 | |
|||
|Незалежнасць ад = |
|||
ГодАцэнкіВУП = ? | |
|||
⚫ | |||
МесцаУСвецеПаводлеВУП = ? | |
|||
|Найбуйнейшыя гарады =[[Горад Андора-ла-Велья]] |
|||
ВУП = ? | |
|||
|Пасады кіраўнікоў =Сукнязі <br /> <br /> Кіраўнік урада |
|||
ВУПНаДушуНасельніцтва = ? | |
|||
|Кіраўнікі =[[Нікаля Сарказі]]<br />[[Жаан Энрык Вівес-і-Сісіліа]]<br />[[Антані Марці Пеціт]] |
|||
Валюта = Еўра | |
|||
|Месца па плошчы =178 |
|||
|Плошча =468 |
|||
ЧасавыПояс = [[Цэнтральнаеўрапейскі час|CET]] | |
|||
|Працэнт вады =0,26 (121,4 [[гектар|га]]<!--not including areas of rivers-->)<ref>Girard P & Gomez P (2009), [http://www.lacsdespyrenees.com/vallee-Andorre.html Lacs des Pyrénées: Andorre]. {{fr}}</ref> |
|||
ЧасРозніцаUTC = +1 | |
|||
|Этнахаронім = |
|||
ЧасавыПоясУлетку = [[Цэнтральнаеўрапейскі летні час|CEST]] | |
|||
|Месца па насельніцтву =194 |
|||
ЧасРозніцаUTCУлетку = +2 | |
|||
|Насельніцтва =91 023<ref>[http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-11 World Gazetteer]</ref> |
|||
НезалежнасцьПадзеі = -Заснаваная | |
|||
|Год ацэнкі = |
|||
НезалежнасцьДаты = <br /> [[1278]]| |
|||
|Насельніцтва па перапісу= |
|||
ДзяржаўныГімн = El Gran Carlemany, Mon Pare | |
|||
|Год перапісу =2010 |
|||
АўтамабільныЗнак = ? | |
|||
|Шчыльнасць насельніцтва =180 |
|||
ДаменВерхнягаУзроўню = ad | |
|||
|Месца па шчыльнасці = |
|||
ТэлефонныКод = 376 | |
|||
|ВУП (ППЗ) = 4,90 млрд <!--CIA (Updated 2009.09.08)--> |
|||
⚫ | |||
|Год разліку ВУП (ППЗ) = 2009 |
|||
|Месца па ВУП (ППЗ) = 177 |
|||
|ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 44 623 <!--CIA (Updated 2009.09.08)--> |
|||
|Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= |
|||
|ВУП (намінал) = |
|||
|Год разліку ВУП (намінал)= |
|||
|Месца па ВУП (намінал) = |
|||
|ВУП (намінал) на душу насельніцтва= |
|||
|Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва= |
|||
⚫ | |||
|Год разліку ІРЧП = |
|||
|Месца па ІРЧП = |
|||
|Узровень ІРЧП = |
|||
|Авіякампанія = |
|||
|Валюта =[[Еўра|Еўра (€)]]<ref>[http://www.skiing.ru/countries/Andorra/About/Currency/ Валюта Андоры]</ref> (прынята ў аднабаковым парадку, не ўваходзіць у [[Еўразона|Еўразону]]) |
|||
|Дамен =[[.ad]] |
|||
|ISO = AND |
|||
|Тэлефонны код =376 |
|||
|Часавы пояс =+1 |
|||
|Заўвагі = |
|||
<!-- |Без сцяга і герба=* --> |
|||
<!-- |Без гімна=* --> |
|||
}} |
}} |
||
⚫ | '''Андора''', афіцыйна: '''Княства Андора''' ({{lang-ca|Principat d'Andorra}}, {{lang-fr|Principauté d'Andorre}}, {{lang-es|Principado de Andorra}}) — краіна ў [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]]. Мяжуе з [[Францыя]]й і [[Іспанія]]й. Адна з самых маленькіх краін Еўропы: плошча — 468 км², насельніцтва — 84 тыс. чалавек (2009). Яе сталіца — [[Горад Андора-ла-Велья|Андора-ла-Велья]] — самая высокагорная сталіца ў Еўропе (1023 м). Афіцыйная мова — каталонская, таксама шырока ўжываюцца іспанская і французская. |
||
⚫ | |||
⚫ | '''Андора''', афіцыйна: '''Княства Андора''' ({{lang-ca|Principat d'Andorra}}, {{lang-fr|Principauté d'Andorre}}, {{lang-es|Principado de Andorra}}) |
||
⚫ | Андора — дастаткова багатая краіна, дзякуючы статусу «падаткавай гавані» і (у значнай ступені выкліканага гэтым) турызму (каля 10 млн наведвальнікаў штогод). Яна не з'яўляецца членам Еўрапейскага Саюза, хаця [[еўра]] — фактычная валюта гэтай краіны. Андора займае другое месца ў свеце па чаканай працягласці жыцця сваіх грамадзян — 82 гады пры нараджэнні. |
||
⚫ | |||
⚫ | Андора |
||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
Радок 53: | Радок 75: | ||
=== Новы час === |
=== Новы час === |
||
=== 20-е стагоддзе === |
=== 20-е стагоддзе === |
||
Радок 67: | Радок 88: | ||
{{main|Палітычныя партыі Андоры}} |
{{main|Палітычныя партыі Андоры}} |
||
[[Выява:Andorralavella02.jpg|thumb|Парламент Андоры]] |
[[Выява:Andorralavella02.jpg|thumb|Парламент Андоры]] |
||
Андора |
Андора — «парламенцкае княства». У адпаведнасці з традыцыяй, якая сыходзіць каранямі ў Парэаж, Суправіцелямі, гэта значыць главамі дзяржавы з'яўляюцца Прэзідэнт Французскай Рэспублікі і біскуп Урхельскі ([[Сеа-дэ-Урхель]], [[Іспанія]]). Таму краіну нельга назваць паўнавартаснай манархіяй, гэта хутчэй даніна традыцыі. |
||
Заканадаўчая ўлада ажыццяўляецца супольна парламентам і ўрадам. Парламент Андоры |
Заканадаўчая ўлада ажыццяўляецца супольна парламентам і ўрадам. Парламент Андоры — Генеральны Савет — складаецца з 28—42 дэпутатаў, якія выбіраюцца на чатырохгадовы тэрмін. Кіраўнік урада выбіраецца абсалютнай большасцю дэпутатаў парламента. |
||
== Адміністрацыйнае дзяленне == |
== Адміністрацыйнае дзяленне == |
||
Радок 87: | Радок 108: | ||
{{main|Эканоміка Андоры}} |
{{main|Эканоміка Андоры}} |
||
80 |
80 % ВУП краіны дае [[турызм|турыстычная галіна]]. Андору штогод наведваюць да 9 млн турыстаў. Дзяржава прымае мінімальны ўдзел у кіраванні эканомікай, і дзель прадпрымальніцтва дзейнічае амаль без абмежаванняў. Вялікую ролю ў эканоміцы гуляе банкаўскі сектар, які карыстаецца існымі ў краіне падатковымі палёгкамі. |
||
Развіццё сельскай гаспадаркі ў Андоры абмежавана тым, што толькі 2 |
Развіццё сельскай гаспадаркі ў Андоры абмежавана тым, што толькі 2 % земляў прыдатныя для апрацоўкі. У гэтай галіне занята меней 1 % насельніцтва. Выгадоўваецца бульба і тытунь, у невялікай колькасці — [[ячмень]] і [[жыта]]. |
||
Маюцца запасы жалезных руд, свінцу, гідраэнергетычных рэсурсаў, мінеральнай вады і лясоў. |
Маюцца запасы жалезных руд, свінцу, гідраэнергетычных рэсурсаў, мінеральнай вады і лясоў. |
||
Радок 97: | Радок 118: | ||
Насельніцтва Андоры складае парадку 69 тысяч чалавек. |
Насельніцтва Андоры складае парадку 69 тысяч чалавек. |
||
Насельніцтва сталіцы |
Насельніцтва сталіцы — каля 21 тысячы чалавек. |
||
== Культура == |
== Культура == |
Версія ад 15:13, 6 красавіка 2012
| |||||
Дэвіз: «Virtvs Vnita Fortior (Латынь: Адзінства дае сілу)» | |||||
Гімн: «El Gran Carlemany» | |||||
Заснавана | 1278 | ||||
Афіцыйная мова | каталанская[1][2][3] | ||||
Сталіца | Горад Андора-ла-Велья[2][3] | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Горад Андора-ла-Велья | ||||
Форма кіравання | Канстытуцыйная манархія пад сумесным пратэктаратам Францыі і Урхельскага біскупа | ||||
Сукнязі Кіраўнік урада |
Нікаля Сарказі Жаан Энрык Вівес-і-Сісіліа Антані Марці Пеціт | ||||
Плошча • Усяго • % воднай паверхні |
178-я ў свеце 468 км² 0,26 (121,4 га)[4] | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2010) • Шчыльнасць |
91 023[5] чал. (194-я) 180 чал./км² | ||||
ВУП (ППЗ) • Разам (2009) • На душу насельніцтва |
$4,90 млрд (177-ы) $44 623 | ||||
Валюта | Еўра (€)[6] (прынята ў аднабаковым парадку, не ўваходзіць у Еўразону) | ||||
Інтэрнэт-дамен | .ad | ||||
Код ISO (Alpha-2) | AD | ||||
Код ISO (Alpha-3) | AND | ||||
Код МАК | AND | ||||
Тэлефонны код | +376 | ||||
Часавыя паясы | +1 |
Андора, афіцыйна: Княства Андора (катал.: Principat d'Andorra, фр.: Principauté d'Andorre, ісп.: Principado de Andorra) — краіна ў Заходняй Еўропе. Мяжуе з Францыяй і Іспаніяй. Адна з самых маленькіх краін Еўропы: плошча — 468 км², насельніцтва — 84 тыс. чалавек (2009). Яе сталіца — Андора-ла-Велья — самая высокагорная сталіца ў Еўропе (1023 м). Афіцыйная мова — каталонская, таксама шырока ўжываюцца іспанская і французская.
Княства ўтворана ў 1278. Ролю манарха сумесна выконваюць два ўладара — прэзідэнт Французскай Рэспублікі і біскуп Урхельскі (Каталонія, Іспанія).
Андора — дастаткова багатая краіна, дзякуючы статусу «падаткавай гавані» і (у значнай ступені выкліканага гэтым) турызму (каля 10 млн наведвальнікаў штогод). Яна не з'яўляецца членам Еўрапейскага Саюза, хаця еўра — фактычная валюта гэтай краіны. Андора займае другое месца ў свеце па чаканай працягласці жыцця сваіх грамадзян — 82 гады пры нараджэнні.
Гісторыя
Старажытная гісторыя і сярэднявечча
Самыя раннія археалагічныя знаходкі, якія сведчаць аб існаванні чалавека у Андоры, датуюцца часам першага ледніковага перыяду. Керамічныя вырабы, ланцугі і іншыя прылады сведчаць аб засяленні рэгіёну яшчэ да пачатку бронзавай эры. Іншыя археалагічныя знаходкі — гэта каменныя гравюры каля Ардына Ordino, пячорны жывапіс у Ла Рока дэ лес Брукс La Roca de les Bruixes. Першыя згадкі пра насельнікаў далін ўпершыню з'явіліся ў тэксце грэцкага гісторыка Палібія ў (2 стагаддзе да нашай эры). Палібій апісаў пераправу Ганібала праз Пірынеі і ў сувязі з гэтым гістарычным выпадкам нагадаў пра плямёны андазінаў. Княства Андора, пад падвойным, супольным кіраваннем Францыі і епіскапа Ургельскага, існавала з 1278.
Новы час
20-е стагоддзе
Андора абвясціла вайну Германіі падчас Першай сусветнай вайны, але ў ваенных дзеяннях удзелу не прымала.
У 1933 акупіраваная Францыяй для падаўлення грамадскіх беспарадкаў перад выбарамі. Да 1940 Францыя трымала ў Андоры гарнізон, каб пазбегнуць перакідвання грамадзянскай вайны з Іспаніі. Падчас Другой сусветнай вайны Андора заставалася нейтральнай і служыла важным каналам для кантрабанднага гандлю паміж вішысцкай Францыяй і франкісцкай Іспаніяй.
Пасля вайны знаходзілася ў адноснай ізаляцыі ад агульнаеўрапейскіх працэсаў. Паступова стала заўважным гандлёвым і турыстычным пунктам прызначэння. У 1993 у Андоры адбылася мадэрнізацыя палітычнай сістэмы пасля ўступлення краіны ў ААН і Савет Еўропы — 14.3.1993 выбаршчыкі пастанавілі змяніць феадальную палітычную сістэму на парламенцкую.
Палітычная структура
Андора — «парламенцкае княства». У адпаведнасці з традыцыяй, якая сыходзіць каранямі ў Парэаж, Суправіцелямі, гэта значыць главамі дзяржавы з'яўляюцца Прэзідэнт Французскай Рэспублікі і біскуп Урхельскі (Сеа-дэ-Урхель, Іспанія). Таму краіну нельга назваць паўнавартаснай манархіяй, гэта хутчэй даніна традыцыі.
Заканадаўчая ўлада ажыццяўляецца супольна парламентам і ўрадам. Парламент Андоры — Генеральны Савет — складаецца з 28—42 дэпутатаў, якія выбіраюцца на чатырохгадовы тэрмін. Кіраўнік урада выбіраецца абсалютнай большасцю дэпутатаў парламента.
Адміністрацыйнае дзяленне
Андора у адміністрацыйным стаўленні падзеленая на 7 парокій (катал.: parroquies):
- Андора-ла-Велья (Andorra la Vella),
- Канільё (Canillo),
- Ла-Масана (La Massana),
- Ардына (Ordino),
- Сант-Жулія-дэ-Лорыя (Sant Julia de Loria),
- Энкамп (Encamp),
- Эскальдэс-Энгардань (Escaldes-Engordany).
Эканоміка
80 % ВУП краіны дае турыстычная галіна. Андору штогод наведваюць да 9 млн турыстаў. Дзяржава прымае мінімальны ўдзел у кіраванні эканомікай, і дзель прадпрымальніцтва дзейнічае амаль без абмежаванняў. Вялікую ролю ў эканоміцы гуляе банкаўскі сектар, які карыстаецца існымі ў краіне падатковымі палёгкамі.
Развіццё сельскай гаспадаркі ў Андоры абмежавана тым, што толькі 2 % земляў прыдатныя для апрацоўкі. У гэтай галіне занята меней 1 % насельніцтва. Выгадоўваецца бульба і тытунь, у невялікай колькасці — ячмень і жыта.
Маюцца запасы жалезных руд, свінцу, гідраэнергетычных рэсурсаў, мінеральнай вады і лясоў.
Насельніцтва
Насельніцтва Андоры складае парадку 69 тысяч чалавек. Насельніцтва сталіцы — каля 21 тысячы чалавек.
Культура
Дачыненні з Беларуссю
Дыпламатычныя зносіны паміж Княствам Андора і Рэспублікай Беларусь былі ўсталяваныя 27 верасня 2011 падчас 66-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН.[7]
Спасылкі
Зноскі
- ↑ Канстытуцыя Андоры (англ.)
- ↑ а б ЦРУ. Андора на старонцы Цэнтральнага разведвальнага ўпраўлення ЗША (англ.). — Інфармацыя аб краіне ў Сусветнай кнізе фактаў ЦРУ. Праверана 8 студзеня 2012.}}
- ↑ а б Апісанне Андоры-ла-Велья на сайце турыстычнай сістэмы Туры.ру . — Падрабязная інфармацыя пра сталіцу Андоры. Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012. Праверана 12 студзеня 2012.
- ↑ Girard P & Gomez P (2009), Lacs des Pyrénées: Andorre. (фр.)
- ↑ World Gazetteer
- ↑ Валюта Андоры
- ↑ Беларусь установила дипломатические отношения с Андоррой (руск.)