Дагестан

Дагестан
авар.: Дагъистан Республика руск.: Республика Дагестан
Герб Сцяг
Краіна	Расія
Гімн	State Anthem of the Republic of Dagestan[d] і Dagestan, you holy fatherland[d]
Уваходзіць у	Расія
Адміністрацыйны цэнтр	Махачкала
Дата ўтварэння	1991
Кіраўнік	Сяргей Алімавіч Мелікаў
Насельніцтва	▲3 133 303 чал. (1 студзеня 2021)
Плошча	50 300 км²
Часавы пояс	MSD, UTC+03:00 і Еўропа/Масква[d]
Код ISO 3166-2	RU-DA
Тэлефонны код	872
Код аўтам. нумароў	05
Афіцыйны сайт (руск.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Рэспубліка Дагестан — суб’ект Расійскай Федэрацыі, размешчаны ва ўсходняй частцы Паўночнага Каўказа. Сталіца — горад Махачкала. З усходу абмываецца водамі Каспійскага мора. Мяжуе з Грузіяй, Азербайджанам, Чачнёй, Стаўрапольскім краем і Калмыкіяй. На тэрыторыі Дагестана знаходзіцца самы паўднёвы пункт Расіі — гара Базардзюзю. Абмежаваны на паўночным сходзе Гімрынскім хрыбтом.

Поўдзень рэспублікі займаюць горы і перадгор’і Каўказа, на поўначы — пачынаецца Прыкаспійская нізіна. Плошча складае 50,3 тыс. км².

Геаграфія

Чыркейскае вадасховішча

Дагестан размешчаны ва ўсходняй частцы Паўночнага Каўказа, на ўсходзе абмываецца Каспійскім морам. Берагавая лінія (530 км) слаба раздзеленая. На поўначы — Аграханскі і Кізлярскі залівы і Аграханскі паўвостраў. Дагестан ўключае астравы Чэчэнь, Цюленевы і інш. Паверхні тэрыторыя Дагестана дзеліцца на 4 часткі. Нізінная (значная частка тэрыторыі ляжыць ніжэй за ўзровень мора) — паўднёвы захад Прыкаспійскай нізіны, падзяляецца на Церска-Кумскую, Церска-Сулакскую і Прыморскую нізіны. Перадгор’і складаюцца з асобных хрыбтоў паўночна-заходняга і паўночна-ўсходняга распасцірання, падзеленыя шырокімі далінамі і катлавінамі. Унутраны горны Дагестан характарызуецца спалучэннем шырокіх плато (Арактаў, Гунібскае, Хунзахскага і інш.) і вузкіх монаклінальных грабянёў (хрыбет Салатаў, Гімрынскі і інш.). Вышыня да 2500 м. Горныя хрыбты ў многіх месцах прарэзаны глыбокімі цяснінамі-каньёнамі, сярод якіх па сваёй глыбіні (да 1800 м) вылучаецца Галоўны каньён ракі Сулак. Высакагорны Дагестан уключае 2 асноўныя ланцугі гор — Галоўны, або Водападзельны, хрыбет Вялікага Каўказа (Дагестану належыць паўночны схіл) і яго Бакавы хрыбет. Вышэйшы пункт Дагестана — гара Базардзюзю, 4466 м (на мяжы з Азербайджанам).

З карысных выкапняў прамысловае значэнне маюць радовішча нафты, гаручых газаў, каменнага вугалю, серы, мергеляў, кварцавых пяскоў. Мінеральныя крыніцы.

Клімат у цэлым характарызуецца багаццем цяпла і сухасцю. Сярэдняя тэмпература студзеня на нізіне ад + 1,4 °C да −3 °C (у гарах ад — 5 °C да — 11 °C), ліпеня да + 24 °C. Ападкаў выпадае ў сярэднім за год 200—300 мм на паўночна-усходняй нізіне і 600—800 мм у гарах (максімум у вясенне-летні перыяд). Безмарозны перыяд на нізіне ад 160—180 дзён на поўначы да 235—250 дзён на поўдні.

Рачная сетка Дагестана адрозніваецца значнай гушчынёй. Жыўленне рэк пераважна дажджавое і снегавое. Галоўныя рэкі: Церак, Сулак з Аварскім Койсу, Андыйскім Койсу, Казікумухскім Койсу і Каракойсу, Самур. Рэкі выкарыстоўваюцца для гідраэнергетыкі, меліярацыі, водазабеспячэння, часткова для сплаву лесу. Звыш 100 невялікіх азёр з агульнай плошчай каля 150 км², найбольшая колькасць іх у нізоўях Церака і Сулака.

Глебы на нізіне каштанавыя, лугавыя, саланчакі. У перадгор’ях сустракаюцца каштанавыя і горна-лясныя глебы. На спадзістых паўночна-ўсходніх схілах перадгор’яў, а таксама на плато ўнутраных горных частак развіты горныя чарназёмы. Для гор характэрныя таксама горна-стэпавыя, горныя бурыя лясныя і горна-лугавыя глебы. Расліннасць на нізіне і ў ніжніх частках схілаў гор пераважна пустынная палынова-салянкавая і паўпустынная палынова-злакавая. Вышэй 500—600 м да 1500—1600 м — лясныя масівы пераважна з дуба, граба, бука, а ва ўнутраным і высакагорным Дагестана — з бярозы, хвоі і інш.

Насельніцтва

Насельніцтва 2 576 531 чалавек (2002). З іх у гарадах жывуць 42,7 %. Нацыянальны склад:

Народ	Колькасць у 2002 годзе, тыс. (*Архівавана 26 студзеня 2012.)
Аварцы	758,4 (29,4 %)
у т. л. Андыйцы	21,3
у т. л. Дыдойцы	15,2
у т. л. Ахвахцы	6,4
у т.л. Бежцінцы	6,2
у т.л. Карацінцы	6,0
у т.л. Гінухцы	0,5
Даргінцы	425,5 (16,5 %)
Кумыкі	365,8 (14,2 %)
Лезгіны	336,7 (13,1 %)
Лакцы	139,7 (5,4 %)
Рускія	120,9 (4,7 %)
Азербайджанцы	111,7 (4,3 %)
Табасараны	110,2 (4,3 %)
Чачэнцы	87,9 (3,4 %)
Нагайцы	38,2 (1,5 %)
Рутульцы	24,3 (0,9 %)
Агулы	23,3 (0,9 %)
Цахуры	8,2
Армяне	5,7
Татары	4,7
Украінцы	2,9
Яўрэі	1,5
Горскія яўрэі	1,1
паказаны народы з колькасцю больш за 1000 чаловек

Дагестан падзяляецца на 38 адміністрацыйных раёнаў. Сёлы: Ахты, Чынар.

Вядомыя асобы

• Аляксандр Васільевіч Вішнеўскі

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дагестан
• Рэспубліка Дагестан — Афіцыйны сайт Архівавана 26 лістапада 2010.
• Сайт урада Рэспублікі Дагестан Архівавана 12 мая 2011.
• Інфармацыйны сайт Рэспублікі Дагестан Архівавана 16 сакавіка 2005.
• Рэспубліка Дагестан — кароткая даведка