Швянчоніс: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Artsiom91Bot (размовы | уклад) др →Спасылкі: вікіфікацыя з дапамогай AWB |
афармленне |
||
| Радок 1: | Радок 1: | ||
{{НП |
{{НП-Літва |
||
|статус = горад |
|||
|беларуская назва = Швянчоніс |
|||
|арыгінальная назва = Švenčionys |
|||
|падначаленне = |
|||
|краіна = |
|||
|герб = |
|||
|сцяг = |
|||
|шырыня герба = |
|||
|шырыня сцяга = |
|||
| ⚫ | |||
|выява = |
|||
|подпіс = |
|||
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |
|||
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |
|||
|від рэгіёна = Павет |
|||
| ⚫ | |||
|рэгіён = Вільнюскі павет |
|||
|CoordScale = |
|||
|памер карты краіны = |
|||
|раён = Швянчонскі раён |
|||
|памер карты рэгіёна = |
|||
|памер карты раёна = |
|||
| ⚫ | |||
|павет = Вільнюскі |
|||
|раён = Швянчоніскі |
|||
|сянюнія = |
|||
|карта краіны = |
|||
|карта рэгіёна = |
|||
|карта раёна = |
|||
|унутранае дзяленне = |
|||
|год перапісу = 2009 |
|||
|від главы = |
|||
|глава = |
|||
|першае згадванне = |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|статус з = |
|||
|плошча = |
|||
|від вышыні = |
|||
|вышыня цэнтра НП = |
|||
|выява = Svencionys.jpg |
|||
|афіцыйная мова = |
|||
|апісанне выявы = Краявід горада |
|||
|афіцыйная мова-ref = |
|||
| ⚫ | |||
|насельніцтва = |
|||
|год перапісу = |
|||
|шчыльнасць = |
|||
|нацыянальны склад = |
|||
|канфесійны склад = |
|||
|часавы пояс = |
|||
|DST = |
|||
|тэлефонны код = |
|||
|паштовы індэкс = |
|||
|водступ подпісу на карце = |
|||
|паштовыя індэксы = |
|||
|commons = Category:Švenčionys |
|||
|аўтамабільны код = |
|||
|сайт = http://www.svencionys.lt/ |
|||
|від ідэнтыфікатара = |
|||
|колер = {{Колер|Літва}} |
|||
|лічбавы ідэнтыфікатар = |
|||
|катэгорыя ў Commons = |
|||
| ⚫ | |||
|мова сайта = |
|||
|мова сайта 2 = |
|||
|мова сайта 3 = |
|||
|мова сайта 4 = |
|||
|мова сайта 5 = |
|||
|add1n = |
|||
| ⚫ | |||
|add2n = |
|||
| ⚫ | |||
|add3n = |
|||
|add3 = |
|||
|OpenStreetMap = |
|||
}} |
}} |
||
'''Швянчоніс''' ({{lang-lt|Švenčionys}}), традыцыйная беларуская назва — '''Свянця́ны''' (афіцыйная да 1940) — [[горад]] у сучаснай [[Літва|Літве]], адміністрацыйны цэнтр [[ |
'''Швянчоніс''' ({{lang-lt|Švenčionys}}), традыцыйная беларуская назва — '''Свянця́ны''' (афіцыйная да 1940) — [[горад]] у сучаснай [[Літва|Літве]], адміністрацыйны цэнтр [[Швянчоніскі раён|Швянчоніскага раёна]] [[Вільнюскі павет|Віленскага павета]]. Насельніцтва 5562 чал. ([[2009]]). Знаходзяцца за 60 км на ўсход ад [[Вільня|Вільні]]; аўтамабільныя дарогі звязваюць горада з [[Вільнюс]]ам, [[Зарасай|Зарасаем]], [[Лынтупы|Лынтупамі]]. |
||
Свянцяны — даўняе [[Магдэбургскае права|магдэбургскае]] [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводства|Віленшчыны]]) і [[Нальшаны|Нальшанскага края]]<ref name="rp">Уладзімір Міхневіч. [http://www.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=103356 Свянцяны — убачыць святыя гаі на ўласныя вочы] // [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], [[28 лютага]] [[2009]]</ref>. Згодна з сучаснай афіцыйнай літоўскай класіфікацыяй горада належыць да этнаграфічнага рэгіёна [[Аўкштайція]]. |
Свянцяны — даўняе [[Магдэбургскае права|магдэбургскае]] [[мястэчка]] [[Ашмянскі павет|гістарычнай Ашмяншчыны]] (частка [[Віленскае ваяводства|Віленшчыны]]) і [[Нальшаны|Нальшанскага края]]<ref name="rp">Уладзімір Міхневіч. [http://www.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=103356 Свянцяны — убачыць святыя гаі на ўласныя вочы] // [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], [[28 лютага]] [[2009]]</ref>. Згодна з сучаснай афіцыйнай літоўскай класіфікацыяй горада належыць да этнаграфічнага рэгіёна [[Аўкштайція]]. |
||
| Радок 56: | Радок 71: | ||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
Упершыню Свянцяны ўпамінаюцца ў [[ |
Упершыню Свянцяны ўпамінаюцца ў [[XV стагоддзе|ХV стагоддзі]]. Паселішча ўваходзіла ў склад [[Віленскае ваяводства|Віленскага ваяводства]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і стаяла на шляху да [[Полацк]]а і [[Віцебск]]а. У Свянцянах знаходзіўся палац вялікага князя [[Вітаўт]]а, па загаду якога тут збудавалі першы касцёл. Апрача таго, Вітаўт запрасіў у горада татар. |
||
Росквіт Свянцян прыйшоўся на |
Росквіт Свянцян прыйшоўся на другую палову [[XV стагоддзе|XV]]—[[XV стагоддзе|XVI]] стагоддзі. У [[1486]] годзе [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Казімір Ягелончык]] надаў гораду [[Магдэбургскае права]]. З [[1565]] года ў Свянцянах мясціўся [[земскі суд]]. У [[1633]] годзе ў ваколіцах горада заснавалі францысканскі кляштар. |
||
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Свянцяны апынуліся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], спачатку у [[Літоўская губерня|Літоўскай губерні]], потым у [[Віленская губерня|Віленскай губерні]]. З [[1795]] |
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Свянцяны апынуліся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], спачатку у [[Літоўская губерня|Літоўскай губерні]], потым у [[Віленская губерня|Віленскай губерні]]. З [[1795]] года Свянцяны — цэнтр [[Свянцянскі павет|Завілейскага павета]], які ў 1842 годзе быў перайменаваны ў Свянцянскі павет. |
||
Падчас [[вайна 1812 года| |
Падчас [[вайна 1812 года|вайны 1812 года]] ў месце спыняўся [[Напалеон I Банапарт|Напалеон]]. |
||
Свянцяны былі галоўным апорным пунктам у часы [[Паўстанне 1830-1831 гадоў|паўстання]] ([[1830]]—[[1831]]). |
Свянцяны былі галоўным апорным пунктам у часы [[Паўстанне 1830-1831 гадоў|паўстання]] ([[1830]]—[[1831]]). [[22 сакавіка]] [[1860]] года з’явіўся праект гарадскога герба: «''у блакітным полі дзве сярэбраныя рыбы з чырвонымі вачыма і плаўнікамі''»<ref>[http://knihi.com/hierb/svian.html Свянцяны] // {{Крыніцы/Геральдыка беларускіх гарадоў}}</ref>. У канцы [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]] ў Свянцянах дзейнічалі праваслаўная і стараверская цэрквы, касцёл, 6 сінагог і яўрэйскіх малітоўных дамоў; працавалі гарадская, прыходская, 2-класная яўрэйскае вучылішча і талмуд-тора. Акрамя таго, у месце была бальніца<ref name="ЭСБЕ">{{Крыніцы/ЭСБЕ|Свенцяны}}</ref>. |
||
[[Выява:Свянцяны-1915.jpg|thumb|200px|злева|Свянцяны. ''Паштоўка, 1915.'']] |
[[Выява:Свянцяны-1915.jpg|thumb|200px|злева|Свянцяны. ''Паштоўка, 1915.'']] |
||
[[1 студзеня]] [[1919]] года згодна з пастановай I |
[[1 студзеня]] [[1919]] года згодна з пастановай I з’езду КП(б) Беларусі Свянцяны ўвайшлі ў склад [[БССР|Беларуская ССР]] як цэнтр павета («падраёна») Мінскага раёна<ref name="at">[http://knihi.com/pytanni/108.html У якіх межах былі абвешчаны Беларуская Народная Рэспубліка і БССР?] // {{Крыніцы/150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}}</ref>. Неўзабаве горада занялі польскія войскі, у далейшым Свянцяны апынуліся ў складзе [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]] ([[1920]]), а з [[1922]] года — у міжваеннай [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспубліцы]]. [[20 кастрычніка]] [[1933]] года да Свянцян далучылі населены пункт з аднайменнай гміны — засценак Лігумы (мясцовая назва — Падлігумы)<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU19330810587&type=2 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 października 1933 r. o zmianie granic miasta Święcian w powiecie święciańskim, województwie wileńskiem, Dz. U. Nr 81, poz. 587]{{ref-pl}}</ref>. |
||
Пасля падзей верасня [[1939]] года Свянцяны зноў увайшлі ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], атрымаўшы статус [[Свянцянскі раён|раённага цэнтра]] [[Вілейская вобласць|Вілейскай вобласці]]. Аднак [[1 кастрычніка|1]]—[[2 кастрычніка]] [[1940]] года ўрад СССР перадаў горад [[ЛітССР|Літоўскай ССР]]. |
|||
Цягам [[1941]]—[[1944]] гадоў |
Цягам [[1941]]—[[1944]] гадоў Швянчоніс знаходзіўся пад [[Нацысцкая Германія|нямецкай]] акупацыяй. За гэты час гітлераўцы знішчылі 4 тыс. яўрэяў. [[20 мая]] [[1942]] года немцы забілі каля 400 жыхараў, у большасці палякаў<ref name="smdb">Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. ISBN 9986-892-34-1. — S. 92.</ref>. |
||
У [[1994]] годзе ў |
У [[1994]] годзе ў Швянчонісе ўтварыліся дзве беларускія суполкі: Беларускае таварыства Свянцянскага раёна (старшыня Ніна Сусвіла) і Свянцянскае аддзяленне ТБК, якое ў [[1997]] годзе аб’ядналася з Беларускім таварыствам Свянцянскага раёна<ref>[http://kamunikat.fontel.net/www/knizki/mab/albaruthenica/17/index.htm Беларуская дыяспара як пасрэдніца ў дыялогу цывілізацый: Матэрыялы III Міжнар. кангрэса беларусістаў (Мінск, 21—25 мая, 4—7 снеж. 2000 г.)] / Уклад. Т. Пятровіч; рэдкал.: А. Мальдзіс (гал. рэд.) і інш. — Мн.: «Беларускі кнігазбор», 2001. — 312 с. — (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 17). ISBN 985-6638-15-1.</ref>. |
||
== Насельніцтва == |
== Насельніцтва == |
||
| Радок 139: | Радок 154: | ||
== Гарады-пабрацімы == |
== Гарады-пабрацімы == |
||
* {{Сцяг Польшчы}} [[ |
* {{Сцяг Польшчы}} [[Мрангова]], [[Польшча]] |
||
* {{Сцяг Польшчы}} [[Свідніца]], [[Польшча]] |
* {{Сцяг Польшчы}} [[Свідніца]], [[Польшча]] |
||
* {{Сцяг Польшчы}} [[ |
* {{Сцяг Польшчы}} [[Вэйхерова]], [[Польшча]] |
||
* {{Сцяг Польшчы}} [[Румя]], [[Польшча]] |
* {{Сцяг Польшчы}} [[Румя]], [[Польшча]] |
||
* {{Сцяг Беларусі}} [[Паставы]], [[Беларусь]] |
* {{Сцяг Беларусі}} [[Паставы]], [[Беларусь]] |
||
| Радок 165: | Радок 180: | ||
{{Гарады Літвы}} |
{{Гарады Літвы}} |
||
[[Катэгорыя: |
[[Катэгорыя:Швянчоніс| ]] |
||
[[Катэгорыя:Швянчоніс]] |
|||
Версія ад 21:48, 28 студзеня 2018
Горад
.jpg)
Швянчоніс на карце Літвы   | ||||||||||||||||||||||||||||
Швянчоніс (літ.: Švenčionys), традыцыйная беларуская назва — Свянця́ны (афіцыйная да 1940) — горад у сучаснай Літве, адміністрацыйны цэнтр Швянчоніскага раёна Віленскага павета. Насельніцтва 5562 чал. (2009). Знаходзяцца за 60 км на ўсход ад Вільні; аўтамабільныя дарогі звязваюць горада з Вільнюсам, Зарасаем, Лынтупамі.
Свянцяны — даўняе магдэбургскае мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны) і Нальшанскага края[2]. Згодна з сучаснай афіцыйнай літоўскай класіфікацыяй горада належыць да этнаграфічнага рэгіёна Аўкштайція.
Назва
Паходжанне тапоніма «Свянцяны» звязваюць са святым гаем, на месцы якога альбо побач з якім узнікла першае пасяленне[2].
Гісторыя
Упершыню Свянцяны ўпамінаюцца ў ХV стагоддзі. Паселішча ўваходзіла ў склад Віленскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага і стаяла на шляху да Полацка і Віцебска. У Свянцянах знаходзіўся палац вялікага князя Вітаўта, па загаду якога тут збудавалі першы касцёл. Апрача таго, Вітаўт запрасіў у горада татар.
Росквіт Свянцян прыйшоўся на другую палову XV—XVI стагоддзі. У 1486 годзе вялікі князь Казімір Ягелончык надаў гораду Магдэбургскае права. З 1565 года ў Свянцянах мясціўся земскі суд. У 1633 годзе ў ваколіцах горада заснавалі францысканскі кляштар.
У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Свянцяны апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, спачатку у Літоўскай губерні, потым у Віленскай губерні. З 1795 года Свянцяны — цэнтр Завілейскага павета, які ў 1842 годзе быў перайменаваны ў Свянцянскі павет.
Падчас вайны 1812 года ў месце спыняўся Напалеон.
Свянцяны былі галоўным апорным пунктам у часы паўстання (1830—1831). 22 сакавіка 1860 года з’явіўся праект гарадскога герба: «у блакітным полі дзве сярэбраныя рыбы з чырвонымі вачыма і плаўнікамі»[3]. У канцы XIX стагоддзя ў Свянцянах дзейнічалі праваслаўная і стараверская цэрквы, касцёл, 6 сінагог і яўрэйскіх малітоўных дамоў; працавалі гарадская, прыходская, 2-класная яўрэйскае вучылішча і талмуд-тора. Акрамя таго, у месце была бальніца[4].
1 студзеня 1919 года згодна з пастановай I з’езду КП(б) Беларусі Свянцяны ўвайшлі ў склад Беларуская ССР як цэнтр павета («падраёна») Мінскага раёна[5]. Неўзабаве горада занялі польскія войскі, у далейшым Свянцяны апынуліся ў складзе Сярэдняй Літвы (1920), а з 1922 года — у міжваеннай Польскай Рэспубліцы. 20 кастрычніка 1933 года да Свянцян далучылі населены пункт з аднайменнай гміны — засценак Лігумы (мясцовая назва — Падлігумы)[6].
Пасля падзей верасня 1939 года Свянцяны зноў увайшлі ў склад Беларускай ССР, атрымаўшы статус раённага цэнтра Вілейскай вобласці. Аднак 1—2 кастрычніка 1940 года ўрад СССР перадаў горад Літоўскай ССР.
Цягам 1941—1944 гадоў Швянчоніс знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. За гэты час гітлераўцы знішчылі 4 тыс. яўрэяў. 20 мая 1942 года немцы забілі каля 400 жыхараў, у большасці палякаў[7].
У 1994 годзе ў Швянчонісе ўтварыліся дзве беларускія суполкі: Беларускае таварыства Свянцянскага раёна (старшыня Ніна Сусвіла) і Свянцянскае аддзяленне ТБК, якое ў 1997 годзе аб’ядналася з Беларускім таварыствам Свянцянскага раёна[8].
Насельніцтва
- XIX стагоддзе: 1867 — 5994 чал.; 1880 — 6795 чал., з іх паводле веры: 880 старавераў, 813 каталікоў, 613 праваслаўных, 2 евангелісты, 4480 юдзеяў; паводле стану: 377 шляхты, 16 духавенства, 43 ганаровых грамадзян і купцоў, 5775 мяшчан, 75 сялян, 464 ваенных, 39 інш.[9]; 1900 — 6322 чал.[4]
- XX стагоддзе: 1941 — 5,9 тыс. чал.; 1970 — 4560 чал.; 1979 — 5284 чал.; 1989 — 6469 чал.; 1990 — 6,6 тыс. чал.[10]
- XXI стагоддзе: 2001 — 5684 чал.; 2009 — 5562 чал.
Эканоміка
Прадпрыемствы харчовай прамысловасці, швейная фабрыка і фабрыка перапрацоўкі лекавых раслін.
Турыстычная інфармацыя
Дзейнічае Нальшанскі музей (колішні Свянцянскі краязнаўчы).
Славутасці
- Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. ХХ стст.; фрагменты)
- Каплічка прыдарожная
- Касцёл Усіх Святых (1898)
- Могілкі
- Царква Св. Мікалая (1898)
Страчаная спадчына
- Капліца могілкавая
- Сінагога
Галерэя
- Краявіды Свянцян
-
-
Касцёл Усіх Святых, інтэр'ер -
Царква Св. Мікалая -
Стараверская царква
Гарады-пабрацімы
Вядомыя асобы
- Франц Більша (1909—1981) — беларускі каталіцкі святар
- Андрэй Лабада (1871—1931) — беларускі фалькларыст, этнограф і літаратуразнавец
- Дзмітрый Лукас (1911—1979) — беларускі кампазітар
Крыніцы
- ↑ Resident population by city / town at the beginning of the year — State Data Agency of Lithuania, 2023. Праверана 12 лютага 2023.
- ↑ а б Уладзімір Міхневіч. Свянцяны — убачыць святыя гаі на ўласныя вочы // Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё, 28 лютага 2009
- ↑ Свянцяны // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.
- ↑ а б Свенцяны // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ У якіх межах былі абвешчаны Беларуская Народная Рэспубліка і БССР? // 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 października 1933 r. o zmianie granic miasta Święcian w powiecie święciańskim, województwie wileńskiem, Dz. U. Nr 81, poz. 587 (польск.)
- ↑ Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. ISBN 9986-892-34-1. — S. 92.
- ↑ Беларуская дыяспара як пасрэдніца ў дыялогу цывілізацый: Матэрыялы III Міжнар. кангрэса беларусістаў (Мінск, 21—25 мая, 4—7 снеж. 2000 г.) / Уклад. Т. Пятровіч; рэдкал.: А. Мальдзіс (гал. рэд.) і інш. — Мн.: «Беларускі кнігазбор», 2001. — 312 с. — (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 17). ISBN 985-6638-15-1.
- ↑ Święciany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola (польск.). — Warszawa, 1890. S. 683.
- ↑ Швенченис // Большой энциклопедический словарь (руск.) / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. — ISBN 5-85270-262-5.
Літаратура
- Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.
- Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Свенцяны // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Święciany // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola (польск.). — Warszawa, 1890. S. 682—685.
Спасылкі
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Швянчоніс- горад на сайце Radzima.org
