Шумілінскі раён
| Шумілінскі раён | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Краіна |
 Беларусь |
||||
| Уваходзіць у | Віцебская вобласць | ||||
| Адміністрацыйны цэнтр | Шуміліна | ||||
| Дата ўтварэння |
17 ліпеня 1924, 30 ліпеня 1966 |
||||
| Дата скасавання | 25 снежня 1962 | ||||
| Кіраўнік | Віктар Сяргеевіч Гутараў | ||||
| Афіцыйныя мовы |
Родная мова: беларуская 68,02%, руская 31,44% Размаўляюць дома: беларуская 21,16%, руская 78,55%[1] |
||||
| Насельніцтва (2009) |
20 716 чал.[1] (15-е месца) | ||||
| Шчыльнасць | 12,22 чал./км² (15-е месца) | ||||
| Нацыянальны склад |
беларусы — 92,24%, рускія — 6,09%, іншыя — 1,67%[1] |
||||
| Плошча |
1 695,40[2] км² (13-е месца) |
||||
| Вышыня над узроўнем мора |
126 м[3] | ||||
 |
|||||
| Афіцыйны сайт | |||||
 Шумілінскі раён на Вікісховішчы |
|||||
Шумі́лінскі раён (з 17 ліпеня 1924 па 23 лістапада 1961 Сіроцінскі раён) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віцебскай вобласці Беларусі. Цэнтр — гарадскі пасёлак Шуміліна. Размешчаны ў цэнтральнай частцы Віцебскай вобласці, мяжуе з Полацкім, Гарадоцкім, Віцебскім, Бешанковіцкім і Ушацкім раёнамі.
Прырода[правіць | правіць зыходнік]
Паверхня раёна пераважна раўнінная. Большая частка раёна знаходзіцца ў межах Полацкай нізіны, усходняя і паўднёва-ўсходняя — у межах Гарадоцкага ўзвышша. Агульны нахіл паверхні з усходу на захад. 85 % тэрыторыі на вышыні 130—150 м. Найвышэйшы пункт 177 м (за 2 км на поўнач ад вёскі Лескавічы), найбольш нізкая адзнака 110 м (урэз Заходняй Дзвіны).
У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да паўночна-ўсходніх схілаў Беларускай антэклізы. Сучасная паверхня складзена з паазерскіх марэнных і азёрна-ледавіковых адкладаў, ніжэй залягаюць утварэнні сожскага, дняпроўскага, месцамі бярэзінскага зледзяненняў. Агульная магутнасць тоўшчы антрапагенавых адкладаў 50—80 м.
Карысныя выкапні: торф, цагляная гліна, жвір, будаўнічы пясок.
У складзе сельгасугоддзяў пераважаюць дзярнова-падзолістыя глебы і дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы. Паводле механічнага складу глебы пераважна сугліністыя і супясчаныя.
Найбольшая рака Заходняя Дзвіна з прытокамі Обаль (з Усысай і Чарнаўкай) і Сечна. Густата натуральнай рачной сеткі 0,45 км/км².
Азёры на тэрыторыі Шумілінскага раёна: Будавесць, Віцір, Гародна, Дабееўскае, Заронаўскае, Княжно́, Круглік, Лезвінка, Лескавічы, Мошня, Разван, Расалай, Сасноўскае, Сосна, Бубальскае, Хвоя і інш.
На тэрыторыі раёна знаходзіцца геалагічны помнік прыроды Вялікі камень. Сярод 99 заказнікаў рэспубліканскага значэння 2 знаходзяцца на тэрыторыі раёна. Гэта ландшафтны заказнік «Казьянскі» і гідралагічны заказнік возера «Сосна», адзін заказнік мясцовага значэння «Варануха».
Лясныя ўчасткі размеркаваны па раёне нераўнамерна, больш у паўночнай і паўночна-заходняй, менш у паўднёва-ўсходняй частцы. У складзе лясоў хвоя, бяроза, елка і інш.
На балоты прыпадае каля 10 % тэрыторыі раёна. Гэта масівы верхавых балот: Обаль-2, Обаль-1, Ямішча і іншых, адзінае нізіннае балота — Дабееўскі Мох.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
23 лістапада 1961 года Сіроцінскі раён перайменаваны ў Шумілінскі раён. 25 снежня 1962 года раён скасаваны, Мікалаеўскі сельсавет перададзены Бешанковіцкаму раёну, Дабейскі, Лескавіцкі, Пагарэліцкі, Сіроцінскі сельсаветы, 9 населеных пунктаў Лаўжанскага сельсавета і гарадскі пасёлак Шуміліна — Віцебскаму раёну, 20 населеных пунктаў Казьянскага сельсавета — Гарадоцкаму раёну, Лаўжанскі, Казьянскі, Клётчынскі, Мішневіцкі, Обальскі сельсаветы — Полацкаму раёну.
30 ліпеня 1966 года Шумілінскі раён утвораны зноў, уключаў гарадскі пасёлак Шуміліна і 8 сельсаветаў: Дабейскі, Клётчынскі, Лаўжанскі, Лескавіцкі, Мікалаеўскі, Обальскі, Пагарэлецкі і Сіроцінскі. 2 жніўня 1966 года да раёна далучаны Мішневіцкі сельсавет Гарадоцкага раёна. 12 студзеня 1968 года ўтвораны Казьянскі сельсавет. 30 верасня 1968 года вёска Обаль набыла статус гарадскога пасёлка. 1 лістапада 1968 года скасаваны Обальскі сельсавет, 26 сакавіка 1973 года Лескавіцкі сельсавет перайменаваны ў Светласельскі, Клётчынскі сельсавет — у Лявонаўскі, 19 красавіка 1973 года Пагарэліцкі сельсавет — у Язвінскі. 18 ліпеня 1985 года ў склад раёна з Бешанковіцкага раёна перададзены Каўлякоўскі сельсавет. 20 кастрычніка 1995 года Шумілінскі раён і гарадскі пасёлак Шуміліна аб’яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку. 8 лютага 2000 года Обальскі пассавет рэарганізаваны ў Обальскі сельсавет, скасаваны Лявонаўскі сельсавет. 26 верасня 2002 года скасаваны Казьянскі сельсавет[4], 8 красавіка 2004 года — Язвінскі сельсавет[5].
Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]
- 2001 — 25,8 тыс.
- 2008 — 21,4 тыс.
- 2015 — 18806.
Гаспадарка[правіць | правіць зыходнік]
Буйнейшыя прадпрыемствы:
- «Вежа», СП
- ДРБУП-204
- «Малако», ААТ
- Обальскі керамічны завод
- Торфапрадпрыемства імя Даўмана
- Шумілінскі льнозавод, ААТ
- Шумілінскі лясгас, ДЛГУ
Сельская гаспадарка раёна спецыялізуецца на малочна-мясной жывёлагадоўлі, вытворчасці зерня і льну.
Сацыяльная сфера[правіць | правіць зыходнік]
Адукацыя[правіць | правіць зыходнік]
Сістэма адукацыі Шумілінскага раёна ў 2012 годзе складалася з 9 сярэдніх, 3 базавых, 1 пачатковай, 4 сярэдніх школы-сада, 2 базавых дзіцячых садоў-школ, 3 пачатковых дзіцячых садоў-школ, Шумілінскай раённай гімназіі, у якіх навучалася 2733 навучэнцаў.
Былі адкрыты 8 гімназічных і 3 ліцэйскія класы на базе Обальскай СШ і СШ № 1 г. п. Шуміліна.
Ахова здароўя[правіць | правіць зыходнік]
Медыцынскае абслугоўванне насельніцтва ў Шумілінскім раёне ажыццяўляе ўстанова аховы здароўя «Шумілінская цэнтральная раённая бальніца».
Памятныя мясціны[правіць | правіць зыходнік]
На тэрыторыі Шумілінскага раёна ўзяты на ўлік 108 помнікаў гісторыі і культуры, у тым ліку 14 помнікаў археалогіі (7 з іх рэспубліканскага значэння), 3 помнікі архітэктуры, 91 помнік гісторыі (22 з іх рэспубліканскага значэння).
Старшыні Шумілінскага райвыканкама[правіць | правіць зыходнік]
- Аляксандр Іванавіч Снараў
- 13 лістапада 2018 — 29 ліпеня 2019 — Алег Пятровіч Быкаў
- з 29 ліпеня 2019 — Віктар Сяргеевіч Гутараў
Вядомыя ўраджэнцы і жыхары[правіць | правіць зыходнік]
- Даніла Васілеўскі (1889, в. Новае Сяло — 1963) — беларускі краязнавец, гісторык, літаратуразнавец.
- Іван Антонавіч Віткоўскі — беларускі гісторык.
- Еўфрасіння Савельеўна Зянькова — Герой Савецкага Саюза.
- Аркадзь Іванавіч Лапо — беларускі вучоны-раслінавод.
- Мікалай Аляксеевіч Ласкуноў — Герой Савецкага Саюза.
- Алег Уладзіміравіч Салтук — беларускі паэт, перакладчык.
- Людміла Іванаўна Сіманёнак (нар. 1975, в. Обаль) — беларуская паэтэса.
- Соф’я Тарасаўна Пальвінская — Герой Сацыялістычнай Працы.
- Мікалай Браніслававіч Паўловіч (1897, в. Мазурына) — ваенна-марскі тэарэтык, контр-адмірал.
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
Зноскі
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Вынікі перапісу 2009 года
- ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
- ↑ GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
- ↑ Решение Витебского областного Совета депутатов от 26 сентября 2002 г. № 162 Об упразднении Козьянского сельсовета и изменении границ Мишневичского сельсовета Шумилинского района Витебской области
- ↑ Решение Витебского областного Совета депутатов от 8 апреля 2004 г. № 55 Об изменении административно-территориального устройства районов Витебской области Архівавана 5 кастрычніка 2021.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / С.Д. Гриневич и др. — Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Т. 2: (1944―1980 гг.). — Минск: «Беларусь», 1987. — 283 с.
- Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17), ISBN 985-11-0035-8.
- Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т.5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Т. 5. — 583 с. — 10 000 экз.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Шумілінскі раён- Шумілінскі раённы выканаўчы камітэт
- Рэсурс Віцебскай абласной бібліятэкі «Прыдзвінскі край: гісторыя і сучаснасць»
- Спіс населенных пунктаў Шумілінскага раёна па сельсаветах
- Адметныя мясціны Шумілінскага раёна ў фотаздымках на Radzima.org
 | ||
|---|---|---|
| Гарадскія пасёлкі |  | |
| Сельсаветы | ||
| Скасаваныя сельсаветы | ||
