Гарадок

Горад Гарадок Музей у Гарадку Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Гарадоцкі Каардынаты 55°28′ пн. ш. 29°59′ у. д. Першая згадка 1128 Вышыня цэнтра 190 м Насельніцтва ▼11 533 чал. (1 студзеня 2024) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2139 Паштовы індэкс 211573 Аўтамабільны код 2 СААТА 2218501000 Гарадок на карце Беларусі ±

Гарадок на Вікісховішчы

Гарадо́к (трансліт.: Haradok) — горад у Віцебскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Гарадоцкага раёна, на рацэ Гаражанка. За 30 км на поўнач ад Віцебска каля возера Лугавое, на аўтамабільнай дарозе Віцебск — Невель. Чыгуначная станцыя на лініі Віцебск — Невель. Насельніцтва 12 193 чалавек (2017).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Узнік на месцы старажытнага ўмацаванага паселішча, якое, відаць, знаходзілася ў пойме Гаражанкі. Магчыма, у позніх летапісах XVI ст. згадваецца як «Гарадок каля Полацка» ў сувязі з міфічнымі падзеямі сярэдзіны XIII ст., калі каля Гарадка нібыта адбылася бітва паміж палачанамі і літоўскім войскам на чале з міфічным князем Мінгайлам. У канцы XVI ст. існаваў Гарадоцкі замак з магутнымі абарончымі валамі і пяццю вежамі. На карце Станіслава Пахалавецкага (1579), паказаныя Вялікі і Малы Гарадок. На карце Тамаша Макоўскага (1613) Гарадок пазначаны як мястэчка Віцебскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. Быў дзяржаўнай маёмасцю. Пад 1650 г. у Гарадку ўпамінаецца Ільінская царква, пераўтвораная ва уніяцкую, у гэтым жа годзе яна была вернута праваслаўным. Паводле некаторых звестак, у XVI ст. Гарадок меў свой герб: выява ільва на залатым полі.

У складзе Расійскай імперыі

Герб Гарадка ў 1781 годзе

Пасля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Гарадок увайшоў у склад Расійскай імперыі. 3 1777 года зрабіўся цэнтрам Гарадоцкага павета Полацкай губерні.

У 1778 годзе быў распрацаваны першы генеральны план Гарадка з рысамі класіцызму. 3 1796 года Гарадоцкі павет у Беларускай, а з 1802 года — Віцебскай губернях. У 1781 годзе Гарадок атрымаў статус горада і новы герб з выявай Пагоні. У канцы XVIII стагоддзя ў ім 169 дамоў, у 1860 годзе — 377 дамоў, 4075 жыхароў. У горадзе працавалі фабрыка паташу, 19 дробных саматужных прадпрыемстваў, 75 крам. Былі царква, 6 яўрэйскіх малітоўных дамоў. У 1887 годзе ў горадзе дзейнічалі 23 прадпрыемствы, працавалі бальніца, рамесная школа, царкоўнапрыходскае вучылішча.
На працягу 2-й паловы 19 ст. паводле праекта планіроўкі 1846 горад рос уздоўж шашы Віцебск — Пецярбург. Пасля 1904 года, калі была пракладзена чыгунка, Гарадок развіваўся паміж вакзалам і рынкам. Паводле перапісу 1897 года, у Гарадку значыліся 5023 жыхары. У 1905 годзе — 21 мураваны і 834 драўляныя дамы, 6480 жыхароў. Працавалі 14 заводаў, фабрыка, паравы млын. Дзейнічалі 2 мужчынскія, 3 жаночыя вучылішчы, бальніца, 3 аптэкарскія магазіны, бібліятэка, 2 царквы, 10 сінагог.

Найноўшы час

17 ліпеня 1924 года стаў цэнтрам Гарадоцкага раёна.

У час Вялікай Айчыннай вайны 10 ліпеня 1941 года Гарадок акупіраваны. За час акупацыі горад амаль поўнасцю разбураны, у горадзе і раёне загублена больш за 8 тыс. мірных жыхароў. Захопнікі стварылі ў Гарадку лагер смерці, дзе загінула 2,5 тыс. чалавек. 24 снежня 1943 у выніку Гарадоцкай аперацыі Гарадок вызвалілі войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту.

Пасля вайны горад паступова адбудаваўся. У 1966 годзе быў распрацаваны праект планіроўкі. У 1977 годзе прыняты генеральны план горада. Узведзены новыя мікрараёны з шматпавярховымі дамамі.

У 1997 годзе Гарадок адзначыў 220-годдзе з дня прысваення яму статуса горада.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1801 год — 1 713 чал.; 1860 год — 4 075 чал.; 1897 год — 5 023 чал. (перапіс)
• XX стагоддзе: 1905 год — 6 480 чал.; 1939 год — 7,3 тыс. чал.; 1959 год — 7,6 тыс. чал.; 1969 год — 9 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2003 год — 14,1 тыс. чал.; 2006 год — 13,8 тыс. чал.; 2008 год — 13,6 тыс. чал.; 2009 год — 13,4 тыс. чал.; 2016 год — 12 186 чал.; 2017 год — 12 193 чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы лёгкай, дрэваапрацоўчай, харчовай прамысловасці. Ільнозавод. Гарадок вядомы як цэнтр ганчарнага промыслу (так званая гарадоцкая кераміка). Гасцініца «Раўбічы».

Культура

Дом культуры, 2 бібліятэкі, Гарадоцкі раённы краязнаўчы музей, Дом рамёстваў і фальклору. Гарадоцкая Троіцкая царква (1999).

Адукацыя

Гарадоцкі аграрна-тэхнічны каледж, Гарадоцкі прафесійна-тэхнічны каледж сельскагаспадарчай вытворчасці, 2 сярэднія, 8-гадовая, дзіцяча-юнацкая спартыўная школы, школа мастацтваў

СМІ

У горадзе выдаецца раённая газета «Гарадоцкі веснік».

Спорт

Дзейнічае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Гарадоцкі цэнтр спорту і турызму Раўбічы».

Славутасці

Помнік у гонар воінаў-вызваліцеляў

• Селішча і могільнік часоў Русі — помнікі археалогіі
• Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі
• Свята-Троіцкая царква
• Паштовая станцыя (сярэдзіна XIX ст.)
• Жылыя дамы (канец XIX — пачатак XX стст.)
• Вадзяны млын
• Помнік у гонар воінаў-вызваліцеляў
• Помнік воінам-танкістам, якія аднымі з першых увайшлі ў горад у дзень вызвалення
• Мемарыяльны комплекс на воінскіх могілках.
• Вайсковыя могілкі (1944), пл. Леніна —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000314
• Помнік Вызвалення
• Бюст Івану Хрыстафоравічу Баграмяну

Вядомыя асобы

• Бэр Аршанскі (1883—1945) — савецкі дзяржаўны і партыйны дзеяч, літаратар.
• Ангел Іванавіч Багдановіч — расійскі публіцыст.
• Сяргей Анатольевіч Багніч — беларускі вучоны ў галіне спектраскапіі арганічных злучэнняў, доктар фізіка-матэматычных навук.
• Аляксандр Георгіевіч Вышалескі (1892—1950) — беларускі архітэктар.
• Цодзік Львовіч Даўгапольскі — яўрэйскі пісьменнік.
• Настасся Віктараўна Дубарэзава — беларуская біятланістка.
• Аляксандр Арсенцьевіч Дудкін — беларускі вучоны.
• Леў Абрамавіч Дымшыц (1896—1968) — савецкі вучоны-афтальмолаг. Доктар медыцынскіх навук, прафесар.
• Анатоль Іванавіч Ерашоў (нар. 1936) — вучоны ў галіне ветэрынарнай вірусалогіі, мікрабіялогіі і радыяцыйнай біялогіі.
• Ігар Паўлавіч Каўрыга — кандыдат тэхнічных навук, прафесар.
• Яўхім Яўсеевіч Кліёнскі (1892—1961) — савецкі фтызіятр. Доктар медыцынскіх навук, прафесар.
• Іван Андрэевіч Крумін — Герой Савецкага Саюза.
• Фрына Львоўна Лейтман (1921—1995) — беларускі мастацтвазнаўца.
• Людміла Пятроўна Луцэвіч (нар. 1948) — беларускі архітэктар.
• Юзаф Маралёўскі — паэт, педагог.
• Зіновій Міронавіч Масарскі (1928—2014) — савецкі хормайстар. Заслужаны артыст Літоўскай ССР. Прафесар.
• Барыс Аляксандравіч Нікалаеў — беларускі вучоны, кандыдат хімічных навук, дацэнт.
• Аляксандр Пятровіч Сабалеўскі — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, Герой Савецкага Саюза.
• Уладзімір Канстанцінавіч Слабін — беларускі вучоны.
• Аляксандр Сяргеевіч Паварэха — беларускі вучоны, кандыдат тэхнічных навук.
• Міхаіл Валянцінавіч Пузыроў — беларускі вучоны, кандыдат фізіка-матэматычных навук.
• Леанід Сяргеевіч Пузырэўскі — беларускі вучоны, доктар эканамічных навук, прафесар.
• Уладзімір Сцяпанавіч Сідараў — беларускі вучоны, кандыдат філасофскіх навук, дацэнт.
• Уладзімір Якаўлевіч Хазанскі — беларускі журналіст, пісьменнік.
• Аркадзь Сямёнавіч Шофман (1913—1993) — гісторык, доктар гістарычных навук, заслужаны дзеяч навукі Татарстана.
• Данііл Сямёнавіч Шофман (1917—1976) — савецкі мастак.
• Леанід Ісакавіч Шофман — беларускі вучоны.

Фотагалерэя

• 
  У цэнтры - Краязнаўчы музей. 2009 год.
• 
  Помнік танкістам, удзельнікам вызвалення горада ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
• 
  Валун з мемарыяльнай дошкай, прысвечаны паэме «Тарас на Парнасе» каля краязнаўчага музея.
• 
  Від на возера Лугавое і ўрочышча Вераб’ёвыя горы.
• 
  Плошча Леніна (2012)

Гл. таксама

• Спіс вуліц Гарадка

Літаратура

• Гарадок // Гарады і гарадскія пасёлкі Беларусі / рэд. Л. К. Калошына. — Мн., 1981. — С. 61—62.
• Гарадок // Рэспубліка Беларусь : вобласці і раёны : энцыклапедычны даведнік / аўт. — склад. Л. В. Календа. — Мн., 2004. — С.122—124.
• Шагалеева Т. А. Гарадок і яго жыхары ў другой палове XIX — пачатку ХХ ст. / Т. А. Шагалеева // Памяць: Гарадоцкі р-н: гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / уклад. С. І. Садоўская; рэдкал. Н. А. Бурунова і інш. — Мн., 2004. — С. 130—147.
• Городок // Города Беларуси. Витебщина. — Мн., 2006. — С. 78—79.
• Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў. / Маст. А. П. Бажэнаў. — Мн.: Полымя, 1998. — С. 145. — 287 с. — 5000 экз. — ISBN 985-07-0131-5
• Гарадок // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — С. 477. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Гарадок

• Геаграфічныя звесткі па тэме Гарадок на OpenStreetMap
• Прыдзвінскі край — Горад Гарадок
• Легенда пра Гарадок
• Horodek // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. — S. 133.
• Надвор’е ў горадзе Гарадок
• Анна Наумова В праздновании 80-летия освобождения Городка и Городокского района принял участие внук маршала Баграмяна // СБ. Беларусь сегодня