Аляксей Іванавіч Якімаў

Аляксей Іванавіч Якімаў
руск.: Алексе́й Ива́нович Еки́мов
Дата нараджэння	28 лютага 1945(1945-02-28) (79 гадоў)
Месца нараджэння	Ленінград, РСФСР, СССР
Грамадзянства	Расія
Род дзейнасці	фізік
Навуковая сфера	фізіка цвёрдага цела
Месца працы	Дзяржаўны аптычны інстытут[d] Фізіка-тэхнічны інстытут імя А. Ф. Іофе РАН[d] Політэхнічная школа[d] Ліёнскі ўніверсітэт імя Клода Бернара Таварыства Макса Планка Осакскі ўніверсітэт
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук
Альма-матар	фізічны факультэт Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта[d] (1967)
Прэміі
Узнагароды	R. W. Wood Prize[d] (2006) Нобелеўская прэмія па хіміі (2023)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аляксей Іванавіч Якімаў (руск.: Алексе́й Ива́нович Еки́мов; нар. 28 лютага 1945) — савецкі і амерыканскі вучоны, спецыяліст у галіне фізіка цвёрдага цела і оптыкі. Доктар фізіка-матэматычных навук. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі (2023; сумесна з Муні Бавендзі і Луісам Брусам).

Першаадкрывальнік нанакрышталічных паўправадніковых квантавых кропак, які выканаў піянерскія даследаванні іх электронных і аптычных уласцівасцяў.

Біяграфія

У 1967 годзе скончыў фізічны факультэт Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта (кафедра малекулярнай фізікі). У 1974 годзе абараніў дысертацыю на суісканне вучонай ступені кандыдата фізіка-матэматычных навук па тэме «Аптычная арыентацыя спіноў носьбітаў у паўправадніках». У 1989 годзе абараніў дысертацыю на ступень доктара фізіка-матэматычных навук па тэме «Квантавыя размерные з’явы ў паўправадніковых мікракрышталях».

Працаваў у Фізіка-тэхнічным інстытуце імя А. Ф. Іофэ і ў Дзяржаўным аптычным інстытуце імя С. І. Вавілава. З 1999 года працуе ў ЗША ў кампаніі Nanocrystals Technology Inc, штат Нью-Ёрк, у якасці Chief Scientist.

Быў запрошаным прафесарам у Політэхнічнай школе ў Парыжы, у Ліёнскім універсітэце імя Клода Бернара, ў Інстытуце Макса Планка і ва Універсітэце Осакі.

Аўтар больш за сто навуковых прац і некалькіх вынаходак.

У 2023 годзе атрымаў Нобелеўскую прэмію па хіміі.

Навуковая дзейнасць

У 1970-х гадах удзельнічаў у даследаваннях аптычнай арыентацыі спіноў электронаў і ядраў ў паўправадніках.

У канцы 1970-х і пачатку 1980-х гадоў, працуючы ў Дзяржаўным інстытуцке імя С. І. Вавілава, распрацаваў і рэалізаваў метад атрымання крышталяў нанаметровых памераў у шклопадобных матрыцах. Ужываючы дадзены метад, з дапамогай выбару тэмпературы і часу тэрмаапрацоўкі шкла, актываваных паўправаднікамі, стала магчымым атрымліваць крышталі з памерамі, якія ляжаць у шырокіх межах: ад адзінак да дзясяткаў і больш нанаметраў. Пазней аб гэтым этапе работ А. Якімава акадэмік Ж. І. Алфёраў пісаў: «Першыя паўправадніковыя кропкі-мікракрышталі злучэнняў A^IIB^VI, сфармаваныя ў шкляной матрыцы, былі прапанаваны і рэалізаваны А. І. Якімавым і А. А. Анушчанка».

Далей А. Якімаў даследаваў аптычныя і электрычныя ўласцівасці шкла, якія змяшчаюць нанакрышталі паўправаднікоў CdS, CdSe, CuCl і CuBr. Ён вызначыў ўзаемасувязь паміж памерамі гэтых крышталяў і спектраскапічныя параметрамі іх паглынання. Сумесна з А. Эфрасам, тэарэтыкам з ФТІ імя А. Ф. Іофэ, даў тлумачэнне назіральным аптычным уласцівасцям шкла з нанакрышталямі. У прыватнасці, былі вызначаны прычыны залежнасці аптычных уласцівасцяў нанакрышталяў ад іх памераў і ўстаноўлена, што нанакрышталі праяўляюць квантавыя ўласцівасці і паводзяць сябе падобна «штучным атамам».

Пазней паўправадніковыя нанакрышталі і ім падобныя аб’екты сталі называць «квантавымі кропкам»; пачатак іх даследаванню ў свеце было пакладзена працамі, выкананымі А. Якімавым.

Прэміі

• Дзяржаўная прэмія СССР 1976 года — за цыкл прац «Выяўленне і даследаванне новых з’яў, звязаных з аптычнай арыентацыяй спіноў электронаў і ядраў у паўправадніках» (1970—1974);
• Прэмія Вуда 2006 года (сумесна з Л. Брусам І А.Эфрасам). Прысуджана Аптычным таварыствам (OSA) за «адкрыццё нанакрышталічных квантавых кропак і піянерскія даследаванні іх электронных і аптычных уласцівасцяў».
• Нобелеўская прэмія па хіміі 2023 года

Артыкулы пра нанакрыўталях

• Екимов А. И., Онущенко А. А., Цехомский В. А. Экситонное поглощение кристаллами CuCl в стеклообразной матрице // Физика и химия стекла. — 1980. — Т. 6. — № 4. — С. 511—512.
• Голубков B. B., Екимов А. И., Онущенко A. A., Цехомский В. А Кинетика роста микрокристаллов CuCl в стеклообразной матрице // Физика и химия стекла. — 1981. — Т. 7. — № 4. — С. 397—401.
• Екимов А. И., Онущенко А. А. Квантовый размерный эффект в трёхмерных микрокристаллах полупроводников // Письма в ЖЭТФ. — 1981. — Т. 34. — № 6. — С. 363—366.
• Екимов А. И., Онущенко А. А. Исследование образования микрокристаллов CuHal в стеклах методом экситонной спектроскопии // Физика и химия стекла. — 1982. — Т. 8. — № 5. — С. 635—637.
• Екимов А. И., Онущенко А. А. Размерное квантование энергетического спектра электронов в микрокристаллах полупроводников // Письма в ЖЭТФ. — 1984. — Т. 40. — № 8. — С. 337—340.
• Ekimov A. I., Efros Al. L., Onushchenko A. A. Quantum size effect in semiconductor microcrystals(англ.) // Solid State Communications. — 1985. — Vol. 56. — № 11. — P. 921—924.
• Екимов А. И., Онущенко А. А., Эфрос Ал. Л. Квантование энергетического спектра дырок в адиабатическом потенциале электрона // Письма в ЖЭТФ. — 1986. — Т. 43. — № 6. — С. 292—294.
• Вандышев Ю. В., Днепровский В. С., Екимов А. И., Окороков Д. К., Попова Л. Б., Эфрос Ал. Л. Нелинейные оптические свойства полупроводниковых микрокристаллов // Письма в ЖЭТФ. — 1987. — Т. 46. — № 10. — С. 393—396.
• Ekimov A. I., Efros Al. L, Ivanov M. G., Onushchenko A. A., Shumilov S. K. Donor-like exciton in zero-dimension semiconductor structures(англ.) // Solid State Communications. — 1989. — Vol. 69. — № 5. — P. 565—568.
• Ekimov A. I., Efros Al. L, Shubina T. V., Skvortsov A. P. Quantum-size stark effect in semiconductor microcrystals(англ.) // Journal of Luminescence. — 1990. — Vol. 46. — № 2. — P. 97—100.
• Chepic D. I., Efros Al. L, Ekimov A. I, Ivanov M. G., Kharchenko V. A, Kudriavtsev I. A., Yazeva T. V. Auger ionization of semiconductor quantum drops in a glass matrix(англ.) // Journal of Luminescence. — 1990. — Vol. 47. — № 3. — P. 113—127.
• Ekimov A. I., Hache F., Schanne-Klein M. C, Ricard D., Flytzanis C., Kudryavtsev I. A., Yazeva T. V., Rodina A. V., Efros Al. L. Absorption and intensity-dependent photoluminescence measurements on CdSe quantum dots: assignment of the first electronic transitions(англ.) // Journal of the Optical Society of America B. — 1993. — Vol. 10. — № 1. — P. 100—107. Архівавана з першакрыніцы 23 мая 2023.
• Itoh T., Nishijima M., Ekimov A. I., Gourdon C., Efros Al. L., Rosen M. Polaron and Exciton-Phonon Complexes in CuCl Nanocrystals(англ.) // Physical Review Letters. — 1995. — Vol. 74. — № 6. — P. 1645—1648.
• Ekimov A. I. Growth and optical properties of semiconductor nanocrystals in a glass matrix(англ.) // Journal of Luminescence. — 1996. — Vol. 70. — № 1—6. — P. 1—20.
• Статья «Quantum size effect in semiconductor microcrystals», вышедшая в 1985 году, была опубликована повторно в 1993 году в специальном юбилейном выпуске журнала «Solid State Communications», посвящённом его тридцатилетию.