Каменец

Горад Каменец Цэнтр горада і царква Св. Сімяона Герб Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Камянецкі Каардынаты 52°24′10″ пн. ш. 23°48′30″ у. д. Заснаваны 1296 Першая згадка 1276 Горад з 1983 Плошча 10 км² Вышыня цэнтра 141 м Насельніцтва ▼8 287 чал. (1 студзеня 2024) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1631 Паштовы індэкс 225050, 225051 Аўтамабільны код 1 СААТА 1240501000 Афіцыйны сайт kamenec.brest-region.gov.by Каменец на карце Беларусі ±

Каменец на Вікісховішчы

Ка́менец (афіц. транс.: Kamieniec), або Камяне́ц — горад у Брэсцкай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Камянецкага раёна, на р. Лясная. За 39 км ад Брэста, за 28 км ад чыгуначнай станцыі Жабінка на лініі Баранавічы — Брэст, на аўтадарозе Брэст — Каменюкі. Насельніцтва 8 401 чал. (2017).

Назва

Тапонім «Каменец» утварыўся ад мясцовай мураванай («каменнай») вежы, вакол якой узнікла паселішча.

У 1795—1940 горад меў афіцыйную назву Каменец-Літоўскі дзеля адрознення ад украінскага Камянца-Падольскага.

13 кастрычніка 1996 жыхары ўкраінскага Каменя-Кашырскага адсвяткавалі 800-гадовы юбілей свайго горада, памылкова атаясаміўшы гістарычную назву Камень з Каменцам, які паводле некаторых звестак упершыню згадваецца пад 1196. То бок фактычна яны адзначылі юбілей Каменца.

Гісторыя

Упершыню згаданы ў Галіцка-Валынскім летапісе пад 1276 годам, калі ўладзімірскі князь Уладзімір Васількавіч пабудаваў "горад" Каменец і мураваную вежу ў ім:

...зруби город на пустом мъстъ, нарицаемъм Льстнъ, и нарече имя eму Каменець, зане бысть камена земля. Созда же въ нем столпъ каменъ высотою 17 саженей, подобенъ удивлению всъм зрящим на нъ

Некаторыя аўтары даюць памылковую ранейшую дату першай згадкі — 1196 год.

У 1289 годзе галіцкі князь Юрый Львовіч разбурыў горад.

У 1366 годзе Каменец згадваецца як горад у Вялікім Княстве Літоўскім, ва ўладанне вялікіх князёў. Неаднаразова (у 1375, 1378 і 1379) цярпеў ад нападаў крыжакоў. У 1382—1383 гадах Каменец быў ва ўладанні зяця Кейстута, князя Януша Мазавецкага. У 1409 годзе кароль польскі Ягайла прыняў тут паслоў ад Папы Рымскага Аляксандра V. Тым часам у горадзе быў палац-замак.

Жыхары Каменца бралі ўдзел у Грунвальдскай бітве (1410). З 1413 года горад быў цэнтрам Камянецкага павета Троцкага ваяводства. Знаходзіўся на гандлёвым шляху з Брэста ў Гродна і з Кракава ў Вільню.

26 чэрвеня 1503 года вялікі князь Аляксандр надаў Каменцу магдэбургскае права, а ў 1524годзе Жыгімонт Стары — гарадскі герб «у срэбным полі чырвоны мур з вежай за ім». У 1520 годзе ўвайшоў у склад Падляшскага ваяводства, у 1565—1566 гадах паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы — у Берасцейскі павет Берасцейскага ваяводства.

У XVI ст. у Каменцы было 3—4 тыс. жыхароў. У XVII—XVIII стагоддзях тут існаваў замкава-палацавы комплекс, працавала тэкстыльная мануфактура Радзівілаў. У Трынаццацігадовую вайну маскоўскія захопнікі спалілі горад. З прычыны ўчыненых разбурэнняў у 1661 сойм Рэчы Паспалітай вызваліў камянецкіх мяшчан ад усіх падаткаў тэрмінам на 4 гады. У 1673 пры Уваскрасенскай царкве заснавалі манастыр. У 2-й пал. XVII ст. у Каменцы было 13 вуліц. У 1723 тут збудавалі касцёл.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Каменец апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе ўвайшоў у склад Брэсцкага павета Гродзенскай губерні. Жыхары Камянца адразу жа пачалі барацьбу за свае мяшчанскія правы ў новай дзяржаве, для чаго захоўвалі і выкарыстоўвалі арыгіналы прывілеяў манархаў Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай.

У сярэдзіне ХІХ ст. у месце было 597 двароў. У канцы ХІХ ст. дзейнічалі праваслаўная царква, касцёл і яўрэйскі малітоўны дом. Паводле вынікаў перапісу (1897) — 1186 будынкаў, дзейнічалі лячэбніца і царкоўна-прыходская школа. На 1914 працавала 7 дробных прадпрыемстваў.

• Даўнія графічныя выявы Каменца-Літоўскага
• 
  Вежа і горад. В. Гразноў, 1-я пал. XIX ст.
• 
  Вежа і горад. Невядомы мастак, сяр. XIX ст.
• 
  Панарама горада. Н. Орда, 2-я пал. XIX ст.
• 
  Панарама, злева ўдалечыні сінагога. Н. Орда, 1876

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Каменец апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Берасцейскім павеце Палескага ваяводства. Станам на 1921 у мястэчку працавалі 3 лесапільні, вінакурня, цэх апрацоўкі аўчын, 2 маслабойні.

У 1939 Каменец увайшоў у БССР, дзе ў 1940 атрымаў афіцыйны статус пасёлка гарадскога тыпу і стаў цэнтрам раёна. У Другую сусветную вайну з 23 чэрвеня 1941 да 22 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1962 годзе ў склад Каменца ўключана вёска Замосты, якая знаходзілася ў адміністрацыйным падпарадкаванні Каменецкага пассавета.

24 чэрвеня 1983 Каменец зноў атрымаў статус горада.

• Места на старых фатаздымках
• 
  Вежа
• 
  Касцёл Свв. Апп. Пятра і Паўла
• 
  Касцёл, бакавы фасад
• 
  Адкрыццё гімназіі

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 год — 927 муж., з іх шляхты 4, духоўнага саслоўя 5, мяшчан-іўдзеяў 738, мяшчан-хрысціян і сялян 176, жабракоў 14; 1850 год — 2,9 тыс. чал.; 1878 год — 6 855 чал., у тым ліку 5 900 іўдзеяў; 1893 год — 1 640 чал.; 1897 год — 4,6 тыс. чал.
• XX стагоддзе: 1921 год — 2 348 чал.; 1972 год — 5,1 тыс. чал.; 1991 год — 8,3 тыс. чал.; 1997 год — 9,4 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2004 год — 8,8 тыс. чал.; 2005 год — 8,7 тыс. чал.; 2006 год — 8,6 тыс. чал.; 2008 год — 8,5 тыс. чал.; 2009 год — 8 447 чал. (перапіс); 2016 год — 8 405 чал.; 2017 год — 8 401 чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Каменца
Сумеснае расійска-беларускае акцыянернае таварыства «Белавежскія сыры» Камянецкі філіял адкрытага акцыянернага таварыства «Савушкін прадукт» Прыватнае нарыхтоўча-вытворчае гандлёва-ўнітарнае прадпрыемства «Камянецкі каапнарыхтпрамгандаль»

Транспарт

Праз Каменец праходзіць аўтамабільная дарога Брэст — Камянюкі, да Брэста — каля 40 км. 19 лютага у горадзе адкрыты аўтобусны рух.

Сацыяльная сфера

Адукацыя

Камянецкая гімназія

У Каменцы працуюць 2 агульнаадукацыйныя школы, гімназія, музычная школа, 2 дашкольныя дзіцячыя ўстановы.

Медыцына

Медыцынскія паслугі аказваюць гарадскія бальніца і паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць 2 дамы культуры, клуб, кінатэатр, 2 бібліятэкі, філіял Брэсцкага абласнога краязнаўчага музея — «Камянецкая вежа».

Спорт

Для правядзення спартыўных мерапрыемстваў у Каменцы маецца стадыён «Колас», прыстасаваны для гульні ў футбол, для правядзення лёгкаатлетычных спаборніцтваў, пляцоўкі для гульні ў баскетбол і валейбол, месца для зімовага катка. Ёсць павільён для настольных гульняў: настольны тэніс, більярд. Пры стадыёне знаходзіцца адміністрацыйна-сацыяльны будынак з прыбіральнямі, апранальнямі, душавымі. Апроч таго, у Каменцы дзейнічае фізкультурна-спартыўны клуб, дзіцячая і маладзёжная спартыўная школа «Пушча», футбольны клуб «Каменец». Штогод праводзіцца каля 50 спартыўных мерапрыемстваў.

Забудова

Гістарычная забудова

Міжваенны дом

У паўднёвай частцы Каменца сфарміраваўся мікрараён, забудаваны 4—5-павярховымі жылымі дамамі. Аўтамагістраль Брэст — Камянюкі падзяляе горад на ўсходнюю і заходнюю часткі. Асновай яго планавальнай структуры з’яўляецца няправільная радыяльная сетка вуліц. Галоўная вуліца — Брэсцкая (дзялянка аўтамабільнай дарогі Брэст — Камянюкі). На ёй склаўся адміністрацыйна-грамадскі цэнтр. Перспектыву вуліцы Брэсцкай замыкае сквер і будынак сярэдняй школы № 1. Пераважае аднапавярховая індывідуальная забудова. Прамысловая зона знаходзіцца ў паўднёва-ўсходняй частцы.

Славутасці

Камянецкая вежа

Сімяонаўская царква

Помнік Алексу

• Камянецкая вежа (1271—1288)
• Гімназія (1931)
• Гістарычная забудова горада (кан. ХІХ — пач. ХХ стагоддзяў; фрагменты)
• Касцёл Святых Апосталаў Пятра і Паўла (1925)
• Могілкі старыя каталіцкія (XVIII—XX стагоддзі)
• Сінагога
• Царква Святога Сімяона (1914)
• Камянецкія ліпы — колішні батанічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння
• Помнік Алексу (1985, ск. Аляксандр Лышчык)

Страчаная спадчына:

• Касцёл Святых Апосталаў Пятра і Паўла (1723)

Вядомыя асобы

• Міхал Францішак Карповіч (1744—1803) — палітычны і царкоўны дзеяч ВКЛ, багаслоў-асветнік, удзельнік паўстання 1794 года.
• Георгій Канстанцінавіч Кескевіч (нар. 1951) — беларускі архітэктар.
• Аляксандр Сяргеевіч Карпіцкі (нар. 1960) — беларускі вучоны, доктар медыцынскіх навук, прафесар.
• Вячаслаў Віктаравіч Калацэй (нар. 1971) — беларускі культуролаг.

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 432 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
• Грынявецкі В. Камянец // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 27—28. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Kamieniec // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. S. 763—764.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Каменец

• Геаграфічныя звесткі па тэме Каменец на OpenStreetMap
• м. Каменец на Radzima.org
• Інфармацыя на старонцы BrestObl.com
• Каменец — Беларусь у лепшым выглядзе (руск.)
• Каменец — rzeczpospolita.com Архівавана 4 студзеня 2006.
• Отчет об экспедиции в Каменец (20-21 июня 2008 года) (руск.)