Любча

Гарадскі пасёлак Любча Герб Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Навагрудскі Сельсавет Любчанскі Каардынаты 53°45′07″ пн. ш. 26°03′26″ у. д. Вышыня цэнтра 142 м Водныя аб’екты Нёман Насельніцтва ▼962 чал. (1 студзеня 2025) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1597 Паштовыя індэксы 231425 Аўтамабільны код 4 СААТА 4243859904 Любча на карце Беларусі ±

Любча на Вікісховішчы

Любча (трансліт.: Liubča) — гарадскі пасёлак у Навагрудскім раёне, Гродзенскай вобласці Беларусі, на левым беразе ракі Нёман. За 26 км на паўночны ўсход ад Навагрудка, за 49 км ад чыгуначнай станцыі Наваельня на лініі Баранавічы—Ліда.

Гісторыя

Мястэчка і замак у Любчы, XVII ст.

Гістарычны герб

Упершыню згадваецца ў 1401 годзе ў нямецкіх хроніках як аб’ект паходаў крыжакоў. У Вялікім Княстве Літоўскім належала Храптовічам, Гаштольдам, Кішкам (Ян Кішка заснаваў тут Любчанскі замак (1581), школу і арыянскі храм, з XVII стагоддзя — кальвінскі збор), з 1606 года — Радзівілам. У 1590 годзе кароль Жыгімонт Ваза надаў Любчы магдэбургскае права і герб. Радзівілы з мэтай эканамічнага ўмацавання і павелічэння мястэчка запрашалі ў яго мяшчан з Менска, Новагародка і іншых каралеўскіх гарадоў.

У 1612 годзе Пётр Бластус Кміта перавёз з Вільні ў Любчу друкарскае абсталяванне і заснаваў тут сваю друкарню. Пераважна яна абслугоўвала патрэбы пратэстантаў, але зрэдку прымала заказы і католікаў. За 20 гадоў Кмітам было выдадзена 59 назваў кніг на польскай і лацінскай мовах па гісторыі, медыцыне, філасофіі і інш., а таксама некалькі паэтычных твораў. 3 1632 года друкарскую працу Пятра Кміты працягваў яго сын — Ян Даніэль.

У XVII стагоддзі ў Любчы ствараюцца рамесныя цэхі. З 1795 года Любча ўвайшла ў склад Расійскай імперыі, яна робіцца мястэчкам, цэнтрам воласці Навагрудскага павета.

Забудова Любчы, 2020 г.

З 1921 года — у складзе Польшчы, цэнтр гміны Навагрудскага павета і Навагрудскага ваяводства. З 1939 года ў БССР, з 1940 года — цэнтр раёна Баранавіцкай вобласці. З 1954 года — у Гродзенскай вобласці, з 1956 года — у Навагрудскім раёне. У 1996 годзе Любча налічвала 540 двароў, 1628 жыхароў, школу, 7 магазінаў, 2 бібліятэкі, бальніцу і іншыя ўстановы.

Насельніцтва

• 1645 год — каля 150 двароў
• 1897 год — 3239 чал.
• 1995 год — 1,7 тыс. чал.
• 1996 год — 1628 чал. (540 двароў)
• 2006 год — 1,4 тыс. чал.
• 2016 год — 1059 чал.
• 2017 год — 1081 чал.

Эканоміка

Калгас «Прынёманскі». Прадпрыемствы харчовай прамысловасці. Праз Любчу праходзіць турыстычна-экскурсійны маршрут «Дарогай замкаў».

Славутасці

Лючанскі замак з вышыні, 2021 г.

Замак у 2021 г.

• Фрагменты замка: дзве вежы, земляныя ўмацаванні з рэшткамі абарончых збудаванняў, былы палац, флігель —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000453
• Любчанскі парк
• Ільінская царква (1910—1914)
• Касцёл Найсвяцейшага Сэрца Езуса і святой Марыі ад Езуса Укрыжаванага

Вядомыя асобы

• Сафія Гройсман (нар. 1945) — амерыканская парфумерка.
• Мікалай Васілевіч Дучыц (1896—1980) — беларускі мастак, графік.
• Мацісьяху Кавальскі
• Павел Гіляравіч Каравайчык (1896—1937) — беларускі крытык, публіцыст, паэт, медык.
• Мікалай Мікалаевіч Каўцэвіч (1897—1949) — беларускі фізік, прафесар, заслужаны дзеяч навукі БССР.
• Міхаіл Дзмітрыевіч Каўцэвіч (1899—1937) — беларускі электратэхнік.
• Пётр Бластус Кміта (? — 1629/1632) — выдавец і паэт XVII стагоддзя.
• Мікалай Дзмітрыевіч Набокаў (1903—1978) — амерыканскі кампазітар, пісьменнік і культурны дзеяч.
• Анатоль Навумавіч Разумовіч (1936—1987) — вучоны ў галіне біяхіміі і генетыкі, доктар біялагічных навук.
• Саламон Рысінскі (каля 1560—1625) — вялікалітоўскі паэт-лацініст, філолаг, фалькларыст-парэміёлаг, пратэстанцкі дзеяч.
• Леанід Аляксандравіч Аляшкевіч (1941—2017) — беларускі ўрач-гігіеніст. Доктар медыцынскіх навук (1986), прафесар (1995).
• Уладзімір Міхайлавіч Шэйбак (нар. 1956) — урач-нарколаг, біяхімік, доктар медыцынскіх навук.
• Ігар Леанідавіч Побаль (нар. 1952) — беларускі спецыяліст у галіне тэхналогій і абсталявання механічнай і фізіка-тэхнічнай апрацоўкі матэрыялаў у машынабудаванні.
• Людміла Іванаўна Красоўская (нар. 1949) — спецыяліст у галіне тэарэтычных асноў цеплатэхнікі.

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Гродзенскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі

Літаратура

• Любча // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 442. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Алесь Карлюкевіч. Любча: гісторыя і сучаснасць // Belarus: палітыка, эканоміка, культура. Штомесячны часопіс. — Мн., Мінінфармацыі РБ, № 9, 2008.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Любча
• Любча: гісторыя і адраджэнне
• Любча ў праекце «Глобус Беларусі»