Крупкі

Крупкі
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Мінская
Раён	Крупскі
Каардынаты	54°19′50″ пн. ш. 29°08′17″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1575
Горад з	1991
Плошча	276,51 км²;
Вышыня цэнтра	174 ± 1 м
Насельніцтва	8 487 чал. (1 студзеня 2023);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1796
Паштовы індэкс	222010
Аўтамабільны код	5
СААТА	6230501000
	Крупкі на Вікісховішчы

Кру́пкі^[2] (афіц. транс.: Krupki) — горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Крупскага раёна, на р. Бобр. За 121 км на паўночны ўсход ад Мінска, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Крупкі на лініі Мінск—Орша, аднак у самім горадзе размешчаны прыпыначны пункт Новае Жыццё; на аўтадарозе Мінск—Масква. Насельніцтва 8 680 чал. (2017)^[3].

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Назва Крупкі ад назвы рэчкі Крупка (прыток бярэзінскага Бабра), якая балцкага паходжання.

Ад літоўскага krupus, kraupus "шурпаты, бугрысты (пра паверхню)", адсюль заходнелітоўскае krupė, прускае *crupeyle, латышскае kraupis "жаба" (з бугрыстай скурай)^[4]. Далей да індаеўрапейскага *kreup- са значэннем няроўнай (ссохлай, патрэсканай, бугрыстай) паверхні^[5].

У аднакарэннай назве дзесенскай ракі Крупела корань Krup- з тыповым балцкім гідранімічным пашыральнікам -el-^[6], як у балцкіх гідронімах Зецела, Скідзела, Дрысела (: Дрыса).

Балцкія назоўныя паралелі — прускія тапонімы Craupeyne, Craupolythen, латышскі гідронім Kraupe.

Назва найверагодней характарызавала дно — няроўнае, "шурпатае", поўнае ямаў, віроў^[7]. Процілеглае значэнне ў рачной назвы Ліда, ад балцкага *laidas "склізкі, гладкі", г.зн. "Гладкая (дном)"^[8]. Менш верагоднае значэнне "Жаб'я (рака)".

Згодна з іншай версіі, назва ракі Крупка магла значыць 'кароткі, незамярзалы рачны прыток'^[9].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

З сяр. 16 ст. мястэчка ў Аршанскім павеце Віцебскага ваяводства ВКЛ, належалі Сангушкам. Згадваецца ў інвентары 1653 года як мястэчка Крупка ці Сангушкаў, цэнтр аднайменнага маёнтка^[10]. З 1793 у складзе Расійскай імперыі, у Сенненскім павеце. З 1919 у Віцебскай губерні, з 1923 у Аршанскім павеце. У 1924 годзе Крупкі сталі цэнтрам Крупскага раёна. У 1926 годзе ў мястэчку пражывала 2097 жыхароў. Дзейнічалі посуда-ганчарны, лесапільны, запалкавы, маслабойны заводы, швейная арцель «Перамога».

У 1933 годзе заснаваныя дрэваапрацоўчая арцель «Ударнік», льнозавод, кавальская арцель «Чырвоны молат», пякарня, МТС, агульнаадукацыйная школа, ветэрынарны тэхнікум. 20 лютага 1938 года Крупкі ўвайшлі ў склад Мінскай вобласці, а 27 верасня гэтага ж года Крупкі прысвоены статус гарадскога пасёлка. У 1939 годзе ў Крупках пражывала 3455 жыхароў. З 1 ліпеня 1941 года па 30 чэрвеня 1944 года Крупкі былі акупаваны нацысцкімі захопнікамі. 1800 жыхароў загінулі. З 1991 года — горад.

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

1897 год — 1523 чал.^[11]
1977 год — 5,5 тыс. чал.^[11]
1995 год — 9,1 тыс. чал.^[11]
2006 год — 8000 чал.
2009 год — 7880 чал.
2015 год — 8602 чал.^[12]
2016 год — 8630 чал.^[13]
2017 год — 8680 чал.^[3]

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай, харчовай, лёгкай прамысловасці. Гасцініца «Крупчанка».

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Крупскі раённы гісторыка-краязнаўчы музей
Мастацкая галерэя імя Барыса Аракчэева^[14]

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

↑ Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
↑ ^а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Топоров В.Н. Прусский язык. K-L. Москва, 1984. С. 211-215.
↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 623.
↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 192.
↑ Топоров В. Н. О северо-западнорусском локусе балтийской гидронимии. (из цикла «По окраинам Древней Балтии» ) // Res Balticae. 1995. С. 25.
↑ V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 517.
↑ http://krupki.gov.by/be/regijon/geraldyka Архівавана 20 кастрычніка 2022.
↑ НГАБ, ф. 1875, воп. 1, спр. 1, с. 267
↑ ^а ^б ^в Беларусь, 1995
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Художественной галерее в Крупках официально присвоено имя художника Бориса Аракчеева. (руск.)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Волкаў М. А. Маёнтак Сангушкаў-Крупка ў XVI—XVII стагоддзях // Гістарычна-археалагічны зборнік. 2020. Вып. 35. — С. 117—131.
Крупкі // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 403. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Крупки // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9;

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Крупкі

Геаграфічныя звесткі па тэме Крупкі на OpenStreetMap
Крупкі на сайце Глобус Беларусі
Крупкі на Radzima.org

Надвор’е ў горадзе Крупкі

[_9e8efff9ac505feb-1] Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q117319279"></a>

[NNP-2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)

[2017-Estimate-3] а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[4] Топоров В.Н. Прусский язык. K-L. Москва, 1984. С. 211-215.

[5] J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 623.

[6] В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 192.

[7] Топоров В. Н. О северо-западнорусском локусе балтийской гидронимии. (из цикла «По окраинам Древней Балтии» ) // Res Balticae. 1995. С. 25.

[8] V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 517.

[9] ttp://krupki.gov.by/be/regijon/geraldyka Архівавана 20 кастрычніка 2022.

[10] НГАБ, ф. 1875, воп. 1, спр. 1, с. 267

[Беларусь—1995——-11] а ^б ^в Беларусь, 1995

[2015-Estimate-12] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.

[2016-Estimate-13] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[ont-14] Художественной галерее в Крупках официально присвоено имя художника Бориса Аракчеева. (руск.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Мінская вобласць
Адміністрацыйны цэнтр — Мінск (не ўваходзіць у склад)
Раёны	Барысаўскі Бярэзінскі Валожынскі Вілейскі Дзяржынскі Капыльскі Клецкі Крупскі Лагойскі Любанскі Маладзечанскі Мінскі Мядзельскі Нясвіжскі Пухавіцкі Салігорскі Слуцкі Смалявіцкі Старадарожскі Стаўбцоўскі Уздзенскі Чэрвеньскі
Гарады	Барысаў Беразіно Валожын Вілейка Дзяржынск Жодзіна¹ Заслаўе Капыль Клецк Крупкі Лагойск Любань Маладзечна Мар’іна Горка Мядзел Нясвіж Салігорск Слуцк Смалявічы Старыя Дарогі Стоўбцы Узда Фаніпаль Чэрвень
Пгт	Бобр Гарадзея Зялёны Бор Івянец Крывічы Мачулішчы Нарач Плешчаніцы Праўдзінскі Радашковічы Рудзенск Свір Свіслач Смілавічы Старобін Урэчча Халопенічы Чырвоная Слабада
¹горад абласнога падпарадкавання