Чэрвень (горад)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Горад Чэрвень)
Горад
Чэрвень
плошча Свабоды да зносу дома Кудзіна
плошча Свабоды да зносу дома Кудзіна
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна
Вобласць
Раён
Каардынаты
Першая згадка
Вышыня цэнтра
160 м
Насельніцтва
  • 10 542 чал. (1 студзеня 2023)[1]
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 1714
Паштовы індэкс
223232
Аўтамабільны код
5
СААТА
6258501000
Афіцыйны сайт
Чэрвень на карце Беларусі ±
Чэрвень (горад) (Беларусь)
Чэрвень (горад)
Чэрвень (горад) (Мінская вобласць)
Чэрвень (горад)

Чэ́рвень[2] (афіц. транс.: Červień; да 18 верасня 1923 года — Ігу́мен) — горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Чэрвеньскага раёна. Насельніцтва 9619 чал. (2018)[3].

Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Знаходзяцца на р. Чэрвенка (Ігуменка), за 62 км на паўднёвы ўсход ад Мінска, 30 км ад чыгуначнай станцыі Пухавічы на лініі Мінск—Асіповічы, каля аўтамабільнай дарогі Мінск-Магілёў.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Вялікае Княства Літоўскае[правіць | правіць зыходнік]

Першы пісьмовы ўспамін пра Ігумен датуецца 1387 г.[4] У 1-й пал. XV ст. мястэчка знаходзілася ва ўладанні Кезгайлаў. 21 кастрычніка 1430 (паводле іншых звестак, у 1447) згадваецца воласць Гумен (лац.: districtum Humyen), якая належала біскупу віленскаму (царкоўнае мястэчка). Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (15651566) мясцовасць увайшла ў склад Менскага павета Менскага ваяводства.

У 1595 у Ігумене збіраліся харугвы Вялікага Княства Літоўскага дзеля барацьбы з казацкімі набегамі Налівайкі. У Трынаццацігадовую вайну (16541667) маскоўскія захопнікі разрабавалі і моцна разбурылі мястэчка. Пад 1669 упершыню згадваецца касцёл. У Вялікую Паўночную вайну (17001721) у мястэчку спыняўся кароль Швецыі Карл XII.

У складзе Расійскай імперыі[правіць | правіць зыходнік]

Рынак і царква Раства Багародзіцы. 1925 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Ігумен апынуўся ў складзе Расійскай імперыі. Новыя ўлады канфіскавалі мястэчка ў Віленскага біскупства. У 1795 паселішча атрымала статус горада і стала цэнтрам павета. 22 студзеня 1796 Ігумену даравалі герб: «у блакітным полі срэбны кушч грачыхі, над якімі пяць залатых пчол»[5]. Станам на 1800 у месце было 85 двароў. У часы нацыянальна-вызваленчага паўстання (18631864) тут дзейнічаў паўстанцкі аддзел на чале з Б. Свентаржэцкім.

Найноўшы час[правіць | правіць зыходнік]

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ігумен абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі горад увайшоў у склад Савецкай Беларусі. Са жніўня 1919 да 9 ліпеня 1920 года пад акупацыяй Польшчы.

18 верасня 1923 года камуністычныя ўлады перайменавалі Ігумен у Чэрвень (у гонар месяца чэрвень). У 1924 года горад стаў цэнтрам раёна. 26 чэрвеня 1941 года на выхадзе з Чэрвеня ва ўрочышчы Цагельня НКВД расстраляла каля трох тысяч вязняў чэрвеньскай перасыльнай турмы — беларусаў, палякаў, літоўцаў і іншых[6].

1.02.1942 г. на ўскрайку горада былі растраляны яўрэі чэрвеньскага гета (цяпер на гэтым месцы помнік).

У 1989 годзе грамадскасць даведалася пра тое, што Чэрвень стаў другімі Курапатамі — вакол горада знаходзяцца пахаванні тысяч палітычных зняволеных. 18 красавіка 2001 года адбылося афіцыйнае зацвярджэнне гарадскага герба: вакол сярэбранага куста кветак 5 залатых пчол, якія збіраюць мёд[7].

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Аўтавакзал

Прадпрыемствы харчовай, лясной і дрэваапрацоўчай прамысловасці. Гасцініца «Чэрвень».

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Дзейнічаюць дом культуры, бібліятэкі, Чэрвеньскі раённы краязнаўчы музей.

Адукацыя[правіць | правіць зыходнік]

У Чэрвені працуюць 4 сярэднія школы, дашкольныя ўстановы.

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

Крыжаўзвіжанскі касцёл
Мікалаеўская царква
  • Касцёл Узвышэння Святога Крыжа (1995 г., мураваны).
  • Свята-Мікалаеўская царква (1993—2003 г., мураваная).
  • Гістарычная забудова (канец ХІХ — пачатак ХХ ст., фрагменты)
  • «Кацярыненская» вязніца (XVIII ст.) - цяпер пераробленая пад гандлёвы цэнтр
  • Помнікі: помнік вызвалення; помнік землякам; помнік моладзі і камсамольцам і інш.
  • Месца гібелі грамадзян Беларусі, Польшчы і Літвы (ур. Цагельня) — ахвяр бальшавіцкага тэрору[удакладніць]
  • Месца знішчэння яўрэяў Чэрвеня
  • Могілкі: яўрэйскія; старыя каталіцкія
  • Магіла Афанасія Іванавіча Мякоты - дзеда Максіма Багдановіча (на мясцовых хрысціянскіх могілках)

Страчаная спадчына[правіць | правіць зыходнік]

  • Дом Кудзіна (пачатак XX ст., мураваны) — знесены ў 2019 годзе.
  • Касцёл Узвышэння Св. Крыжа (1799—1800)
  • Сабор Раства Прасв. Багародзіцы (1833)
  • Сінагога
  • Царква Св. Георгія (1975)

Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типаНациональный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
  2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
  3. Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа Архівавана 5 красавіка 2018. Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (руск.)
  4. Jakubowski, J. Opis Księstwa Trockiego z r. 1387: przyczynek do badań nad ustrojem Litwy przedchrześcijańskiej // Przegląd Historyczny. — 1907. — T. V. — S. 44—46.
  5. Ігумен // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.
  6. Севярын Квяткоўскі. Чэрвень — другія Курапаты // «Радыё Свабода», 27 чэрвеня 2005.
  7. Геральдика на Червенский районный исполнительный комитет
  8. Ihumeń // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. S. 250.
  9. Ihumeń // Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.
  10. Червень // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
  11. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
  12. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]