Нобелеўская прэмія міру

Но́белеўская прэ́мія мі́ру (шведск.: Nobels fredspris) — узнагарода, якая штогод прысуджаецца Нарвежскім нобелеўскім камітэтам у Осла, «чалавеку, які выконвае найбольшую альбо найлепшую працу дзеля братэрства паміж народамі, адмены альбо скарачэння пастаянных армій і правядзення альбо заахвочвання мірных кангрэсаў»^[1]. Адна з пяці Нобелеўскіх прэмій, заснаваных у 1895 годзе паводле запавету шведскага хіміка Альфрэда Нобеля, які памёр у 1896 годзе. Гэтыя прэміі прысуджаюцца за выдатныя заслугі ў галінах хіміі, фізікі, літаратуры, міру і фізіялогіі або медыцыны^[2]. У адпаведнасці з запаветам Нобеля прэмія знаходзіцца ў падпарадкаванні Нарвежскага нобелеўскага камітэта і прысуджаецца камісіяй з пяці членаў, якія абіраюцца Парламентам Нарвегіі^[3]. Лаўрэатамі першай Нобелеўскай прэміі міру ў 1901 годзе сталі Жан Дзюнан і Фрэдэрык Пасі. Кожны лаўрэат атрымлівае медаль, дыплом і грашовы прыз, які змяняецца з цягам часу^[4]. У 1901 годзе Дзюнан і Пасі падзялілі 150 782 шведскія кроны, што ў снежні 2008 года было эквівалентна 7 731 004 шведскім кронам. Пачынаючы з 2001 года кожная грашовая ўзнагарода складала 10 мільёнаў шведскіх крон. Прэмія ўручаецца на штогадовай цырымоніі 10 снежня ў Осла ў прысутнасці караля Нарвегіі (адзіная Нобелеўская прэмія, якая не ўручаецца ў Стакгольме), у гадавіну смерці Альфрэда Нобеля^[5].

Патрабаванні да кандыдатаў

Згодна са статутам Нобелеўскага фонду, вылучаць кандыдатаў могуць наступныя асобы:

1) дзеючыя і былыя члены нарвежскага Нобелеўскага камітэта, а таксама дарадцы, прызначаныя Нобелеўскім інстытутам;
2) члены нацыянальных парламентаў і ўрадаў розных краін, а таксама члены Міжпарламенцкага саюза;
3) члены Міжнароднага арбітражнага суда ў Гаазе;
4) члены камісіі пастаяннага міжнароднага бюро па пытаннях свету;
5) члены і асацыяваныя члены Інстытута міжнароднага права;
6) прафесары ўніверсітэтаў у галіне палітычных навук і юрыспрудэнцыі, гісторыі і філасофіі;
7) лаўрэаты Нобелеўскіх прэмій міру.

Пералік лаўрэатаў

1900-я

(1901) Жан Анры Дзюнан — швейцарскі прадпрымальнік, Фрэдэрык Пасі — французскі эканаміст
(1902) Элі Дзюкамен — швейцарскі журналіст, Шарль Альбер Гоба — швейцарскі правазнаўца
(1903) Уільям Рандал Крымер — брытанскі палітык
(1904) Інстытут міжнароднага права (Гент, Бельгія)
(1905) Берта фон Зутнер — аўстрыйская пісьменніца
(1906) Тэадор Рузвельт — 26-ы прэзідэнт ЗША
(1907) Луі Рэно — французскі юрыст, Эрнеста Тэадора Манета — італьянскі журналіст
(1908) Клас Понтус Арнальдсан — шведскі пісьменнік, журналіст. Фрэдрык Баер — дацкі пісьменнік, палітык
(1909) Агюст Беернарт — бельгійскі палітык, Поль Анры Бенжамен д’Этурнель дэ Канстан — французскі дыпламат

1910-я

(1910) Міжнароднае бюро міру
(1911) Тобіас Асер — нідэрландскі палітычны дзеяч, Альфрэд Герман Фрыд — аўстрыйскі журналіст
(1912) Эліу Рут — амерыканскі палітык, дзяржаўны дзеяч
(1913) Анры Лафантэн — бельгійскі юрыст
(1914) прэмія не прысуджалася
(1915) прэмія не прысуджалася
(1916) прэмія не прысуджалася
(1917) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
(1918) прэмія не прысуджалася
(1919) Томас Вудра Вільсан — 28-ы прэзідэнт ЗША

1920-я

(1920) Леон Буржуа — французскі палітык
(1921) Карл Яльмар Бранцінг — першы прэм’ер-міністр Швецыі, Крысціян Ланге — нарвежскі палітык
(1922) Фрыцьёф Нансен — нарвежскі палярны даследчык
(1923) прэмія не прысуджалася
(1924) прэмія не прысуджалася
(1925) Чарлз Гейтс Даўэс — дзяржаўны, ваенны дзеяч ЗША, Джозеф Осцін Чэмберлен — брытанскі дзяржаўны і палітычны дзеяч
(1926) Густаў Штрэземан — нямецкі палітык, рэйхсканцлер Веймарская рэспублікі, Арыстыд Брыян — французскі дзяржаўны дзеяч
(1927) Людвіг Квідэ — доктар філасофскіх навук, Фердынанд Эдуард Бюісон — французскі педагог
(1928) прэмія не прысуджалася
(1929) Фрэнк Білінгс Келаг — амерыканскі дзяржаўны дзеяч. (Прысуджана ў 1930 годзе).

1930-я

(1930) Натан Сёдэрблюм — шведскі святар, экуменіст
(1931) Джэйн Адамс — амерыканскі сацыёлаг, філосаф. Нікалас Мюрэй Батлер — амерыканскі педагог, палітычны дзеяч
(1932) прэмія не прысуджалася
(1933) Ральф Норман Энджэл — амерыканскі журналіст
(1934) Артур Хендэрсан — брытанскі палітык
(1935) Карл фон Асецкі — нямецкі антыфашыст
(1936) Карлас Сааведра Ламас — аргенцінскі вучоны-правазнавец
(1937) Роберт Сесіл — брытанскі юрыст
(1938) Нансенаўская міжнародная арганізацыя па справах бежанцаў
(1939) прэмія не прысуджалася

1940-я

(1940) прэмія не прысуджалася
(1941) прэмія не прысуджалася
(1942) прэмія не прысуджалася
(1943) прэмія не прысуджалася
(1944) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
(1945) Кордэл Хал — амерыканскі дзяржаўны дзеяч
(1946) Эмілі Грын Болч — амерыканскі эканаміст, Джон Рэлей Мот — дзеяч пратэстантызма
(1947) Савет Сяброў на службе грамадству (квакеры), Амерыканскі камітэт Сяброў на службе грамадству (квакеры)
(1948) прэмія не прысуджалася
(1949) Джон Бойд Ор — брытанскі педагог, урач

1950-я

(1950) Ральф Банч — амерыканскі дыпламат
(1951) Ліён Жуо — рэфармісцкі лідар прафсаюзнага руху
(1952) Альберт Швейцэр — нямецкі філосаф, урач
(1953) Джордж Маршал — амерыканскі ваенны дзеяч
(1954) Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па справах бежанцаў
(1955) прэмія не прысуджалася
(1956) прэмія не прысуджалася
(1957) Лестэр Боўлс Пірсан — прэм’ер-міністр Канады
(1958) Жорж Пір — бельгійскі дамініканец
(1959) Філіп Ноэль-Бэйкер — брытанскі дыпламат, пацыфіст

1960-я

(1960) Альберт Лутулі — паўднёваафрыканскі палітык
(1961) Даг Хамаршэльд — Генеральны сакратар ААН (пасмяротна)
(1962) Лайнус Карл Полінг — амерыканскі хімік
(1963) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
(1964) Марцін Лютэр Кінг — афраамерыканскі прапаведнік, лідар негвалтоўнага змагання з расізмам
(1965) Дзіцячы фонд ААН
(1966) прэмія не прысуджалася
(1967) прэмія не прысуджалася
(1968) Рэнэ Касэн — французскі юрыст
(1969) Міжнародная арганізацыя працы

1970-я

(1970) Норман Эрнэст Барлоўг — амерыканскі аграном
(1971) Вілі Брант — федэральны канцлер Германіі
(1972) прэмія не прысуджалася
(1973) Генры Кісінджэр — дзяржаўны дзеяч, дыпламат ЗША
(1974) Шон Макбрайд — палітычны дзеяч Ірландыі, Эйсаку Сато — прэм’ер-міністр Японіі
(1975) Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў — савецкі фізік, праваабаронца
(1976) Бэці Уільямс, Мэйрыд Карыган — сузаснавальніцы Супольнасці мірных людзей
(1977) Міжнародная Амністыя
(1978) Анвар Садат — прэзідэнт Егіпта, Менахем Бегін — прэм’ер-міністр Ізраіля
(1979) Маці Тэрэза

1980-я

(1980) Адольфа Перэс Эсківель — аргенцінскі пісьменнік, архітэктар
(1981) Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па справах бежанцаў
(1982) Альва Мюрдаль — шведскі сацыёлаг, Альфонса Гарсія Роблес — міністр замежных спраў Мексікі
(1983) Лех Валенса — прэзідэнт Польшчы, стваральнік незалежнага прафсаюза «Салідарнасць»
(1984) Дэсмонд Туту — англіканскі прапаведнік, барацьбіт з апартэідам
(1985) Бернард Лаўн — амерыканскі ўрач, Урачы свету за прадухіленне ядзернай вайны
(1986) Элі Візель — пісьменнік, грамадскі дзеяч
(1987) Оскар Арыяс Санчэс — прэзідэнт Коста-Рыкі
(1988) Міратворчыя сілы ААН
(1989) Далай-лама XIV

1990-я

(1990) Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў — прэзідэнт СССР
(1991) Аун Сан Су Чжы — м’янмскі палітычны дзеяч
(1992) Рыгаберта Менчу — праваабаронца
(1993) Нельсан Мандэла — прэзідэнт ПАР, Фрэдэрык Вілем дэ Клерк — прэзідэнт ПАР (1989—1994)
(1994) Ясір Арафат, Шымон Перэс, Іцхак Рабін
(1995) Джозеф Ротблат — радыёбіёлаг, Пагуошскі рух навукоўцаў
(1996) Карлуш Белу — біскуп рымска-каталіцкай царквы, Жазэ Рамуш-Орта — другі прэзідэнт Усходняга Тымора
(1997) Джодзі Уільямс — амерыканская актывістка, выкладчыца. Міжнародны рух за забарону супрацьпяхотных мін
(1998) Дэвід Трымбл — паўночнаірландскі палітык, Джон Х’юм — паўночнаірландскі палітык
(1999) Урачы без межаў

2000-я

(2000) Кім Дэ Джун — прэзідэнт Паўднёвай Карэі
(2001) ААН і Кофі Анан
(2002) Джэймс Эрл Картэр — 39-ы прэзідэнт ЗША
(2003) Шырын Эбадзі — іранская праваабаронца, юрыст
(2004) Вангары Маатаі — кенійскі грамадскі дзеяч
(2005) Махамед аль-Барадэі і МАГАТЭ
(2006) Мухамад Юнус і Grameen Bank
(2007) Альберт Гор — віцэ-прэзідэнт ЗША, Міжурадавая група экспертаў па змяненню клімату
(2008) Марці Ахцісаары — прэзідэнт Фінляндыі
(2009) Барак Абама — 44-ы прэзідэнт ЗША

2010-я

(2010) Лю Сяабо — кітайскі дысідэнт
(2011) Элен Джонсан-Серліф, Лейма Гбові, Тавакуль Карман
(2012) Еўрапейскі Саюз
(2013) Арганізацыя па забароне хімічнай зброі
(2014) Кайлаш Сацьяртхі і Малала Юсуфзай
(2015) Квартэт нацыянальнага дыялогу ў Тунісе
(2016) Хуан Мануэль Сантас — прэзідэнт і былы міністр абароны Калумбіі
(2017) Міжнародная кампанія за забарону ядзернай зброі
(2018) Дэніс Муквегэ — кангалезскі гінеколаг, Надзя Мурад — іракская езідская праваабаронца
(2019) Абій Ахмед Алі — прэм’ер-міністр Эфіопіі

2020-я

(2020) Сусветная харчовая праграма
(2021) Марыя Рэса, Дзмітрый Муратаў
(2022) Алесь Бяляцкі, Мемарыял, Цэнтр грамадзянскіх свабод
(2023) Наргіз Махамадзі — іранская праваабаронца
(2024) Nihon Hidankyo

Крыніцы

↑ Excerpt from the Will of Alfred Nobel (нявызн.). Nobel Foundation. Праверана 6 кастрычніка 2011.
↑ Alfred Nobel – The Man Behind the Nobel Prize (нявызн.). Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
↑ The Nobel Prize Awarders (нявызн.). Nobel Foundation.
↑ The Nobel Prize (нявызн.). Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
↑ The Nobel Prize Award Ceremonies (нявызн.). Nobelprize.org. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2008. Праверана 7 кастрычніка 2008.

[1] Excerpt from the Will of Alfred Nobel (нявызн.). Nobel Foundation. Праверана 6 кастрычніка 2011.

[2] Alfred Nobel – The Man Behind the Nobel Prize (нявызн.). Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.

[3] The Nobel Prize Awarders (нявызн.). Nobel Foundation.

[4] The Nobel Prize (нявызн.). Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.

[5] The Nobel Prize Award Ceremonies (нявызн.). Nobelprize.org. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2008. Праверана 7 кастрычніка 2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Слоўнікі і энцыклапедыі	Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Даведка РІА
Нарматыўны кантроль	GND: 4130220-5

Нобелеўская прэмія міру
1901—1925	Жан Анры Дзюнан / Фрэдэрык Пасі (1901) Элі Дзюкамен / Шарль Альбер Гоба (1902) Уільям Рэндал Крымер (1903) ІМП (1904) Берта фон Зутнер (1905) Тэадор Рузвельт (1906) Эрнеста Тэадора Манета / Луі Рэно (1907) Клас Понтус Арнальдсан / Фрэдрык Баер (1908) Агюст Беернарт / Поль Анры Бенжамен д’Этурнель дэ Канстан (1909) МБМ (1910) Тобіас Асер / Альфрэд Герман Фрыд (1911) Эліу Рут (1912) Анры Лафантэн (1913) МКЧК (1917) Томас Вудра Вільсан (1919) Леон Буржуа (1920) Карл Яльмар Брантынг / Крысціян Ланге (1921) Фрыцьёф Нансен (1922) Осцін Чэмберлен / Чарлз Гейтс Даўэс (1925)
1926—1950	Арыстыд Брыян / Густаў Штрэземан (1926) Фердынанд Эдуард Бюісон / Людвіг Квідэ (1927) Фрэнк Білінгс Келаг (1929) Натан Сёдэрблюм (1930) Джэйн Адамс / Нікалас Мюрэй Батлер (1931) Ральф Норман Энджэл (1933) Артур Хендэрсан (1934) Карл фон Асецкі (1935) Карлас Сааведра Ламас (1936) Роберт Сэсіл (1937) Арганізацыя Нансена (1938) МКЧК (1944) Кордэл Хал (1945) Эмілі Грын Болч / Джон Рэлей Мот (1946) СССГ / АКССГ (1947) Джон Бойд Ор (1949) Ральф Банч (1950)
1951—1975	Ліён Жуо (1951) Альберт Швейцэр (1952) Джордж Маршал (1953) УВКААНСБ (1954) Лестэр Боўлс Пірсан (1957) Жорж Пір (1958) Філіп Ноэль-Бэйкер (1959) Альберт Лутулі (1960) Даг Хамаршэльд (1961) Лайнус Полінг (1962) МКЧК (1963) Марцін Лютэр Кінг (1964) ЮНІСЕФ (1965) Рэнэ Касэн (1968) МАП (1969) Норман Эрнэст Барлоўг (1970) Вілі Брант (1971) Генры Кісінджэр / Ле Дык Тхо (1973) Шон Мак-Брайд / Эйсаку Сато (1974) Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў (1975)
1976—2000	Бэці Уільямс / Мэйрыд Карыган (1976) Amnesty International (1977) Анвар Садат / Менахем Бегін (1978) Маці Тэрэза (1979) Адольфа Перэс Эсківель (1980) УВКААНСБ (1981) Альва Мюрдаль / Альфонса Гарсія Роблес (1982) Лех Валенса (1983) Дэсманд Туту (1984) УСПЯВ (1985) Элі Візель (1986) Оскар Арыяс Санчэс (1987) МС ААН (1988) Далай-лама (1989) Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў (1990) Аун Сан Су Чжы (1991) Рыгаберта Менчу (1992) Нельсан Мандэла / Фрэдэрык Вілем дэ Клерк (1993) Ясір Арафат / Шымон Перэс / Іцхак Рабін (1994) Пагуошскія канферэнцыі / Джозеф Ротблат (1995) Карлуш Белу / Жазэ Рамуш-Орта (1996) МРСПМ / Джодзі Уільямс (1997) Джон Х’юм / Дэвід Трымбл (1998) Урачы без межаў (1999) Кім Дэ Джун (2000)
з 2001	ААН / Кофі Анан (2001) Джымі Картэр (2002) Шырын Эбадзі (2003) Вангары Маатаі (2004) МАГАТЭ / Махамед аль-Барадэі (2005) Мухамад Юнус / Грэмін-Банк (2006) Альберт Гор / IPCC (2007) Марці Ахцісаары (2008) Барак Абама (2009) Лю Сяабо (2010) Элен Джонсан-Серліф / Лейма Гбові / Тавакуль Карман (2011) Еўрапейскі Саюз (2012) Арганізацыя па забароне хімічнай зброі (2013) Кайлаш Сацьяртхі / Малала Юсуфзай (2014) Квартэт нацыянальнага дыялогу ў Тунісе (2015) Хуан Мануэль Сантас (2016) Міжнародная кампанія за забарону ядзернай зброі (2017) Дэніс Муквегэ / Надзя Мурад (2018) Абій Ахмед Алі (2019) Сусветная харчовая праграма (2020) Дзмітрый Муратаў / Марыя Рэса (2021) Алесь Бяляцкі / «Мемарыял» / «Цэнтр грамадзянскіх свабод» (2022) Наргіз Махамадзі (2023) Nihon Hidankyo (2024)

Нобелеўская прэмія
Прэміі	Літаратура Мір Фізіка Фізіялогія і медыцына Хімія Эканоміка
Лаўрэаты	Літаратура Мір Фізіка Фізіялогія і медыцына Хімія Эканоміка
Камітэты і арганізацыі	Фонд Нобеля Нобелеўскія камітэты (Фізіка Фізіялогія і медыцына Хімія Эканоміка Нарвежскі нобелеўскі камітэт) Нобелеўская асамблея ў Каралінскім інстытуце
Звязаныя артыкулы	Альфрэд Нобель Спіс жанчын-лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі Нобелеўскія лаўрэаты з Беларусі