Спіс лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі міру
Но́белеўская прэ́мія мі́ру (шведск.: Nobels fredspris) — узнагарода, якая штогод прысуджаецца Нарвежскім нобелеўскім камітэтам у Осла, «чалавеку, які выконвае найбольшую альбо найлепшую працу дзеля братэрства паміж народамі, адмены альбо скарачэння пастаянных армій і правядзення альбо заахвочвання мірных кангрэсаў»[1]. Адна з пяці Нобелеўскіх прэмій, заснаваных у 1895 годзе паводле запавету шведскага хіміка Альфрэда Нобеля, які памёр у 1896 годзе. Гэтыя прэміі прысуджаюцца за выдатныя заслугі ў галінах хіміі, фізікі, літаратуры, міру і фізіялогіі або медыцыны[2]. У адпаведнасці з запаветам Нобеля прэмія знаходзіцца ў падпарадкаванні Нарвежскага нобелеўскага камітэта і прысуджаецца камісіяй з пяці членаў, якія абіраюцца Парламентам Нарвегіі[3]. Лаўрэатамі першай Нобелеўскай прэміі міру ў 1901 годзе сталі Жан Дзюнан і Фрэдэрык Пасі. Кожны лаўрэат атрымлівае медаль, дыплом і грашовы прыз, які змяняецца з цягам часу[4]. У 1901 годзе Дзюнан і Пасі падзялілі 150 782 шведскія кроны, што ў снежні 2008 года было эквівалентна 7 731 004 шведскім кронам. Пачынаючы з 2001 года кожная грашовая ўзнагарода складала 10 мільёнаў шведскіх крон. Прэмія ўручаецца на штогадовай цырымоніі 10 снежня ў Осла ў прысутнасці караля Нарвегіі (адзіная Нобелеўская прэмія, якая не ўручаецца ў Стакгольме), у гадавіну смерці Альфрэда Нобеля[5].
Нобелеўская прэмія міру лічыцца найбольш спрэчнай сярод Нобелеўскіх прэмій і многія з лаўрэатаў падвяргаліся шырокай крытыцы[6][7]. У 1961 годзе Даг Хамаршэльд памёр за некалькі месяцаў да абвяшчэння сваёй перамогі, пасля чаго ў правілы былі ўнесены праўкі, каб пазбегнуць іншых пасмяротных узнагарод у будучыні[8]. У 1973 годзе Ле Дык Тхо адмовіўся ад прэміі, бо «быў не ў стане атрымаць узнагароду», спасылаючыся на сітуацыю ў В'етнаме, якая і стала прычынай яго перамогі[9]. Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа тройчы атрымліваў прэміі ў 1917, 1944 і 1963 гадах, а Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб'яднаных Нацый па справах бежанцаў двойчы — у 1954 і 1981 гадах, але ніводная асоба не атрымлівала Нобелеўскую прэмію міру больш за адзін раз[9]. Лайнус Полінг атрымаў Нобелеўскую прэмію па хіміі ў 1954 годзе і Нобелеўскую прэмію міру ў 1962 годзе[9]. З 1901 года Нобелеўская прэмія міру не прысуджалася 19 разоў, больш, чым любая іншая з Нобелеўскіх узнагарод: у 1914, 1915, 1916, 1918, 1923, 1924, 1928, 1932, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1948, 1955, 1956, 1966, 1967 і 1972 гадах. Па стане на 2016 год прэмію атрымлівалі 104 асобы і 23 арганізацыі, з якіх 16 былі жанчынамі (больш, чым у любой з іншых Нобелеўскіх прэмій)[10]. У 2014 годзе пакістанская актывістка Малала Юсуфзай стала самай маладой з усіх лаўрэатаў Нобелеўскіх прэмій ва ўсіх катэгорыях, атрымаўшы ўзнагароду ў 17 гадоў, а самым узроставым быў лаўрэат 1995 года Джозеф Ротблат, якому на момант прысуджэння было 87 гадоў[9].
Лаўрэаты[правіць | правіць зыходнік]
1901–1910 • 1911–1920 • 1921–1930 • 1931–1940 • 1941–1950 • 1951–1960 • 1961–1970 • 1971–1980 • 1981–1990 • 1991–2000 • 2001–2010 • 2011–...
1901–1910[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1901 |  |
Жан Анры Дзюнан (1828–1910) |
 Швейцарыя |
За яго ролю ў стварэнні Міжнароднага камітэту Чырвонага Крыжа. |
 |
Фрэдэрык Пасі (1822–1912) |
 Францыя |
За тое, што ён з'яўляецца адным з галоўных заснавальнікаў Міжпарламенцкага саюза, а таксама галоўным арганізатарам першага З'езда ўсеагульнага міру. | |
| 1902 |  |
Элі Дзюкамен (1833–1906) |
Швейцарыя |
За яго ролю першага ганаровага сакратара Міжнароднага бюро міру. |
 |
Шарль Альбер Гоба (1843–1914) |
Швейцарыя |
За яго ролю першага генеральнага сакратара Міжпарламенцкага саюза. | |
| 1903 |  |
Уільям Рандал Крымер (1828–1908) |
 Вялікабрытанія |
За яго ролю «першага бацькі» Міжпарламенцкага саюза. |
| 1904 |  |
Інстытут міжнароднага права | .svg){kind=small} Бельгія |
За яго намаганні ў якасці неафіцыйнага органа сфармуляваць агульныя прынцыпы міжнароднага права. |
| 1905 |  |
Берта фон Зутнер (1843–1914) |
.svg){kind=small} Аўстра-Венгрыя |
За напісанне «Складзіце сваю зброю» і ўнясенне ўкладу ў стварэнне прэміі. |
| 1906 |  |
Тэадор Рузвельт (1858–1919) |
.svg){kind=small} ЗША |
За яго паспяховае пасярэдніцтва ў заканчэнні расійска-японскай вайны і за яго інтарэс да арбітражу, забяспечваючы Гаагскі арбітражны суд з самага першага паседжання. |
| 1907 |  |
Эрнеста Тэадора Манета (1833–1918) |
.svg){kind=small} Італія |
За яго працу ў якасці ключавога лідара італьянскага руху за мір. |
 |
Луі Рэно (1843–1918) |
Францыя |
За яго працу ў якасці вядучага французскага міжнароднага юрыста і члена пастаяннай палаты арбітражнага суда ў Гаазе. | |
| 1908 |  |
Клас Понтус Арнальдсан (1844–1916) |
 Швецыя |
За яго працу ў якасці заснавлаьніка Шведскай лігі міру і арбітражу. |
 |
Фрэдрык Баер (1837–1922) |
 Данія |
За тое, што ён з'яўляецца правадыром міру ў Скандынавіі, сумяшчаючы працу ў Міжпарламенцкім саюзе і прэзідэнцтва ў Міжнародным бюро міру. | |
| 1909 |  |
Агюст Беернарт (1829–1912) |
Бельгія |
За тое, што ён быў прадстаўніком на дзвюх канферэнцыях Гаагі і з'яўляецца вядучай фігурай у Міжпарламенцкім саюзе. |
 |
Поль Анры Бенжамен д'Этурнель дэ Канстан (1852–1924) |
Францыя |
За камбінаваную дыпламатычную працу дзеля французска-германскага і французска-брытанскага паразумення і выдатную кар'еру ў міжнародным арбітражы. | |
| 1910 |  |
Міжнароднае бюро міру | Швейцарыя |
За дзеянні ў якасці злучнага звяна паміж таварыствамі розных краін свету. |
1911–1920[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1911 |  |
Тобіас Асер (1838–1913) |
 Нідэрланды |
|
 |
Альфрэд Герман Фрыд (1864–1921) |
Аўстра-Венгрыя |
||
| 1912 |  |
Эліу Рут[заўв 1] (1845–1937) |
.svg){kind=small} ЗША |
|
| 1913 |  |
Анры Лафантэн (1854–1943) |
Бельгія |
|
| 1914 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1915 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1916 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1917 |  |
Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа | Швейцарыя |
|
| 1918 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1919 |  |
Вудра Вільсан (1856–1924) |
ЗША |
|
| 1920 |  |
Леон Буржуа (1851–1925) |
Францыя |
|
1921–1930[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1921 |  |
Яльмар Брантынг (1860–1925) |
Швецыя |
|
 |
Крысціян Ланге (1869–1938) |
 Нарвегія |
||
| 1922 |  |
Фрыцьёф Нансен (1861–1930) |
Нарвегія |
|
| 1923 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1924 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1925 |  |
Осцін Чэмберлен[заўв 1] (1863–1937) |
Вялікабрытанія |
|
 |
Чарлз Гейтс Даўэс[заўв 1] (1865–1951) |
ЗША |
||
| 1926 |  |
Арыстыд Брыян (1862–1932) |
Францыя |
|
 |
Густаў Штрэземан (1878–1929) |
.svg){kind=small} Германія |
||
| 1927 |  |
Фердынанд Эдуард Бюісон (1841–1932) |
Францыя |
|
 |
Людвіг Квідэ (1858–1941) |
Германія |
||
| 1928 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1929 |  |
Фрэнк Білінгс Келаг[заўв 1] (1856–1937) |
ЗША |
|
| 1930 |  |
Натан Сёдэрблюм (1866–1931) |
Швецыя |
|
1931–1940[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1931 |  |
Джэйн Адамс (1860–1935) |
ЗША |
|
 |
Нікалас Мюрэй Батлер (1862–1947) |
ЗША |
||
| 1932 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1933 |  |
Норман Энджэл[заўв 1] (1873–1967) |
Вялікабрытанія |
|
| 1934 |  |
Артур Хендэрсан (1863–1935) |
Вялікабрытанія |
|
| 1935 |  |
Карл фон Асецкі[заўв 2] (1889–1938) |
.svg){kind=small} Германія |
|
| 1936 |  |
Карлас Сааведра Ламас (1878–1959) |
 Аргенціна |
|
| 1937 |  |
Роберт Сесіл (1864–1958) |
Вялікабрытанія |
|
| 1938 | .svg) |
Нансенаўская міжнародная арганізацыя па справах бежанцаў | Ліга Нацый |
|
| 1939 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1940 | Прэмія не прысуджалася | |||
1941–1950[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1941 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1942 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1943 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1944 | |
Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа | Швейцарыя |
|
| 1945 |  |
Кордэл Хал (1871–1955) |
ЗША |
|
| 1946 |  |
Эмілі Грын Болч (1867–1961) |
ЗША |
|
 |
Джон Рэлей Мот (1865–1955) |
ЗША |
||
| 1947 |  |
Савет Сяброў на службе грамадству | Вялікабрытанія |
|
|
Амерыканскі камітэт Сяброў на службе грамадству | ЗША |
||
| 1948 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1949 |  |
Джон Бойд Ор (1880–1971) |
Вялікабрытанія |
|
| 1950 |  |
Ральф Банч (1904–1971) |
ЗША |
|
1951–1960[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1951 |  |
Ліён Жуо (1879–1954) |
Францыя |
|
| 1952 |  |
Альберт Швейцэр (1875–1965) |
Францыя |
|
| 1953 |  |
Джордж Маршал (1880–1959) |
ЗША |
|
| 1954 |  |
Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб'яднаных Нацый па справах бежанцаў |  ААН |
|
| 1955 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1956 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1957 |  |
Лестэр Боўлс Пірсан (1897–1972) |
.svg){kind=small} Канада |
|
| 1958 |  |
Жорж Пір (1910–1969) |
Бельгія |
|
| 1959 |  |
Філіп Ноэль-Бэйкер (1889–1982) |
Вялікабрытанія |
|
| 1960 |  |
Альберт Лутулі (1898–1967) |
.svg){kind=small} Паўднёвая Афрыка(Нарадзіўся ў Паўднёвай Радэзіі) |
|
1961–1970[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1961 |  |
Даг Хамаршэльд[заўв 3] (1905–1961) |
Швецыя |
|
| 1962 |  |
Лайнус Полінг (1901–1994) |
 ЗША |
|
| 1963 | |
Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа | Швейцарыя |
|
 |
Ліга таварыстваў Чырвонага Крыжа | |||
| 1964 |  |
Марцін Лютэр Кінг (1929–1968) |
ЗША |
|
| 1965 | Дзіцячы фонд ААН | ААН |
||
| 1966 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1967 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1968 |  |
Рэнэ Касэн (1887–1976) |
Францыя |
|
| 1969 |  |
Міжнародная арганізацыя працы | ААН |
|
| 1970 | .jpg) |
Норман Эрнэст Барлоўг (1914–2009) |
ЗША |
|
1971–1980[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1971 |  |
Вілі Брант (1913–1992) |
 Заходняя Германія |
|
| 1972 | Прэмія не прысуджалася | |||
| 1973 |  |
Генры Кісінджэр (1923–...) |
ЗША (Нарадзіўся ў Германіі) |
|
 |
Ле Дык Тхо[заўв 4] (1911–1990) |
 В'етнам (паўночны) |
||
| 1974 |  |
Шон Макбрайд (1904–1988) |
 Ірландыя(Нарадзіўся ў Францыі) |
|
 |
Эйсаку Сато (1901–1975) |
 Японія |
||
| 1975 |  |
Андрэй Сахараў[заўв 5] (1921–1989) |
 СССР |
|
| 1976 |  |
Бэці Уільямс (1943–...) |
Вялікабрытанія |
|
 |
Мэйрыд Карыган (1944–...) |
Вялікабрытанія |
||
| 1977 | Міжнародная Амністыя (1901–1994) |
Вялікабрытанія |
||
| 1978 |  |
Анвар Садат (1918–1981) |
.svg){kind=small} Егіпет |
|
 |
Менахем Бегін (1913–1992) |
 Ізраіль(Нарадзіўся ў Брэсце, зараз  Беларусь) |
||
| 1979 |  |
Маці Тэрэза (1910–1997) |
 Індыя(Нарадзілася ў Скоп'е, зараз  Рэспубліка Македонія) |
|
| 1980 |  |
Адольфа Перэс Эсківель (1931–...) |
Аргенціна |
|
1981–1990[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1981 | |
Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб'яднаных Нацый па справах бежанцаў | ААН |
|
| 1982 |  |
Альва Мюрдаль (1902–1986) |
Швецыя |
|
 |
Альфонса Гарсія Роблес (1911–1991) |
 Мексіка |
||
| 1983 |  |
Лех Валенса (1943–...) |
 Польшча |
|
| 1984 |  |
Дэсмонд Туту (1931–...) |
ПАР |
|
| 1985 | Урачы свету за прадухіленне ядзернай вайны | ЗША |
||
| 1986 |  |
Элі Візель (1928–2016) |
ЗША (Нарадзіўся ў  Румыніі) |
|
| 1987 |  |
Оскар Арыяс (1940–...) |
 Коста-Рыка |
|
| 1988 |  |
Міратворчыя сілы ААН | ААН |
|
| 1989 | .jpg) |
Далай-лама XIV (1935–...) |
Індыя (Нарадзіўся ў Тыбеце) |
|
| 1990 |  |
Міхаіл Гарбачоў (1931–...) |
СССР |
1991–2000[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 1991 |  |
Аун Сан Су Чжы[заўв 6] (1945–...) |
.svg){kind=small} Бірма |
|
| 1992 |  |
Рыгаберта Менчу (1959–...) |
 Гватэмала |
|
| 1993 |  |
Нельсан Мандэла (1918–2013) |
ПАР |
|
 |
Фрэдэрык Вілем дэ Клерк (1936–...) |
ПАР |
||
| 1994 |  |
Ясір Арафат (1929–2004) |
 Палестына(Нарадзіўся ў .svg){kind=small} Егіпце) |
|
_cropped.jpg) |
Іцхак Рабін (1922–1995) |
Ізраіль |
||
 |
Шымон Перэс (1923–2016) |
Ізраіль (Нарадзіўся ў Польшчы) |
||
| 1995 |  |
Джозеф Ротблат (1908–2005) |
Вялікабрытанія (Нарадзіўся ў  Польшчы) |
|
 |
Пагуошскі рух навукоўцаў |  Канада |
||
| 1996 |  |
Карлуш Белу (1948–...) |
 Усходні Тымор |
|
 |
Жазэ Рамуш-Орта (1949–...) |
Усходні Тымор |
||
| 1997 |  |
Міжнародны рух за забарону супрацьпяхотных мін | Швейцарыя |
|
 |
Джодзі Уільямс (1950–...) |
ЗША |
||
| 1998 |  |
Джон Х'юм (1937–...) |
Ірландыя |
|
 |
Дэвід Трымбл (1944–...) |
Вялікабрытанія |
||
| 1999 | Урачы без межаў | Швейцарыя |
||
| 2000 | .png) |
Кім Дэ Джун (1925–2009) |
 Рэспубліка Карэя |
2001–2010[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 2001 | |
Арганізацыя Аб'яднаных Нацый | ААН |
|
 |
Кофі Анан (1938–...) |
 Гана |
||
| 2002 |  |
Джымі Картэр (1924–...) |
ЗША |
|
| 2003 |  |
Шырын Эбадзі (1947–...) |
 Іран |
|
| 2004 |  |
Вангары Маатаі (1940–2011) |
 Кенія |
|
| 2005 |  |
Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі | ААН |
|
 |
Махамед аль-Барадэі (1942–...) |
 Егіпет |
||
| 2006 | .jpg) |
Мухамад Юнус (1940–...) |
 Бангладэш |
|
| Grameen Bank | Бангладэш |
|||
| 2007 | Міжурадавая група экспертаў па змяненню клімату | ААН |
||
 |
Альберт Гор (1948–...) |
ЗША |
||
| 2008 |  |
Марці Ахцісаары (1937–...) |
 Фінляндыя |
|
| 2009 |  |
Барак Абама (1961–...) |
ЗША |
|
| 2010 | Лю Сяабо[заўв 7] (1955–...) |
 Кітай |
2011–...[правіць | правіць зыходнік]
| Год | Партрэт | Імя | Краіна | Абгрунтаванне |
|---|---|---|---|---|
| 2011 |  |
Элен Джонсан-Серліф (1938–...) |
 Ліберыя |
|
 |
Лейма Гбові (1972–...) |
Ліберыя |
||
.jpg) |
Тавакуль Карман (1979–...) |
 Емен |
||
| 2012 |  |
Еўрапейскі Саюз | Еўрапейскі Саюз |
|
| 2013 | Арганізацыя па забароне хімічнай зброі | Міжнародная | ||
| 2014 |  |
Кайлаш Сацьяртхі (1954–...) |
Індыя |
|
 |
Малала Юсуфзай (1997–...) |
 Пакістан |
||
| 2015 | .jpg) |
Квартэт нацыянальнага дыялогу ў Тунісе |  Туніс |
|
| 2016 | .jpg) |
Хуан Мануэль Сантас (1951–...) |
 Калумбія |
Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Эліу Рут, Осцін Чэмберлен, Чарлз Гейтс Даўэс, Фрэнк Білінгс Келаг і Норман Энджэл атрымлівалі свае прэміі на год пазней, паколькі камітэт прымаў рашэнне, што ніводны кандыдат не адпавядае крытэрыям волі Нобеля ў год, у які яны пералічаны як атрымальнікі прэміі. Згодна з правіламі камітэт адкладаў прысуджэнне прэмій да наступнага года, але яны адзначаны як атрымальнікі прэміі за папярэдні год.
- ↑ Прэмія была прысуджана Карлу фон Асецкаму «завочна», бо ўрад Германіі адмовіў яму ў выдачы пашпарта.
- ↑ Даг Хамаршэльд стаў лаўрэатам прэміі пасмяротна.
- ↑ Ле Дык Тхо адмовіўся прыняць прэмію.
- ↑ Прэмія была прысуджана Андрэю Сахараву «завочна», бо ўрад СССР адмовіў яму ў выдачы пашпарта.
- ↑ Прэмія была прысуджана Аун Сан Су Чжы «завочна», бо яна была зняволенай урадам Бірмы. Пасля яе вызвалення з-пад хатняга арышту і выбараў у Палату прадстаўнікоў М'янмы Су Чжы змагла асабіста атрымаць узнагароду 16 чэрвеня 2012 года.
- ↑ Прэмія была прысуджана Лю Сяабо «завочна», бо ён знаходзіўся ў зняволенні ў Кітаі.
Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Excerpt from the Will of Alfred Nobel. Nobel Foundation. Праверана 6 кастрычніка 2011.
- ↑ Alfred Nobel – The Man Behind the Nobel Prize. Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
- ↑ The Nobel Prize Awarders. Nobel Foundation.
- ↑ The Nobel Prize. Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
- ↑ The Nobel Prize Award Ceremonies. Nobelprize.org. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2008. Праверана 7 кастрычніка 2008.
- ↑ Controversies and Criticisms. Nobelprize.org.
- ↑ The Nobel: Dynamite or damp squib?. BBC.
- ↑ The Nobel Peace Prize, 1901–2000. Nobelprize.org.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Nobel Laureates Facts. Nobelprize.org.
- ↑ Women Nobel Laureates. Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
 |
Спіс лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі міру на Вікісховішчы |
|---|
- Афіцыйны сайт Фонду Нобеля
- Нобелеўскія лаўрэаты на сайце Nobelprize.org
|
||||||||||||||||
