Алжыр

Сцяг Алжыра	Герб Алжыра
	Дэвіз: «من الشعب و للشعب ; (Ад людзей і для людзей)»
	Гімн: «Kassaman»
Дата незалежнасці	5 ліпеня 1962 (ад Францыі)
Афіцыйныя мовы	арабская, берберская
Сталіца	Алжыр
Найбуйнейшыя гарады	Алжыр, Канстанціна, Аран, Батна
Форма кіравання	Прэзідэнцка-парламенцкая рэспубліка
Прэзідэнт; Прэм'ер-міністр	Абдэльмаджыд Тэбун; Абдэльмалек Селаль
Дзярж. рэлігія	іслам суніцкага толку
Плошча; • Усяго	10-я ў свеце; 2 381 740 км²
Насельніцтва; • Ацэнка (2009); • Шчыльнасць	; 35 200 000 чал. (37-я); 14,7 чал./км²
ВУП; • Разам (2008); • На душу насельніцтва	; $255,012 млрд (38-ы); $7244
Валюта	алжырскі дынар
Інтэрнэт-дамен	.dz
Код ISO (Alpha-2)	DZ
Код ISO (Alpha-3)	DZA
Код МАК	ALG
Тэлефонны код	+213
Часавыя паясы	+1

Алжы́р (араб. الجزائر‎‎), Алжы́рская Наро́дная Дэмакраты́чная Рэспу́бліка (араб. الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية‎‎, ⵟⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⵣⵣⴰⵢⵔⵉⵜ ) — дзяржава ў паўночна-заходняй частцы Афрыкі. Тэрыторыя — 2382 тыс.км². Сталіца — Алжыр (каля 3,7 млн жыхароў). Найбуйнейшыя гарады — Аран (1,5 млн жыхароў), Канстанціна (каля 1 млн.), Анаба (600 тыс.). Афіцыйная мова — арабская, «нацыянальныя мовы» — арабская і амазігт (берберская); распаўсюджана французская. Грашовая адзінка — алжырскі дынар. Дзяржаўная рэлігія — іслам, 99 % насельніцтва — мусульмане-суніты. Нацыянальнае свята — Дзень рэвалюцыі (1 лістапада 1954 г.). Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел: 48 вілай (правінцый).

Клімат рэзка змяняецца з поўначы на поўдзень: на поўначы — міжземнаморскі (з спякотай, сухі ўлетку і цёплы дажджлівы ўзімку, на большай частцы тэрыторыі краіны — паўпустынны і пустынны, рэзка кантынентальны, характарызуецца моцнымі тэмпературнымі перападамі (да 35 градусаў днём, ночы прахалодныя) і вельмі беднымі ападкамі.

Геаграфія

Час

Тэрыторыя Алжыра размяшчаецца ў часавым поясе пад назвай Цэнтральнаеўрапейскі час (CET) (UTC+1). На летні час Алжыр не пераходзіць.

Насельніцтва

33,3 млн чал., у асноўным арабы (80 % насельніцтва), каля 20 % — берберы (кабілы, шауйі, туарэгі і інш.).

У 2016 годзе парламент Алжыра прыняў шэраг законаў у рамках рэформы канстытуцыі краіны, якія таксама даюць берберыйскай мове статус дзяржаўнай. Арабская мова па-ранейшаму выкарыстоўваецца ў якасці асноўнай у дзейнасці дзяржаўных органаў^[3].

Гісторыя

У старажытнасці на тэрыторыі сучаснага Алжыра пражывалі старажытналівійскія плямёны. У IX-II стст. да н.э. — на ўзбярэжжы знаходзіліся фінікійскія калоніі. У III-II стст. да н.э. — дзяржава Нумідыя. У I стагоддзі да н.э. заваявана Рымам і ў 46 да н.э. ператворана ў рымскую правінцыю. У 438 г. н.э. — прыбярэжная частка Паўночнай Афрыкі (уключаючы тэрыторыю сучаснага Алжыра) заваяваная вандаламі. У 534 г. н.э. далучэнне часткі тэрыторыі сучаснага Алжыра да Візантыйскай імперыі. VII стагоддзе — выгнанне візантыйцаў і далучэнне да халіфата. Сярод насельніцтва краіны імкліва распаўсюджваецца іслам. 1518 год — асцерагаючыся каланіяльнай экспансіі іспанцаў, якія захапілі прыбярэжныя гарады, мясцовыя кіраўнікі звяртаюцца па дапамогу да туркаў. Алжыр у яго сучасных межах становіцца правінцыяй Асманскай імперыі, падзеленай на 3 бейліка: Канстанціна, Цітэры (Медэа) і Маскара (Аран). На ўзбярэжжы Алжыра квітнее пірацтва. З XVI па XVIII стагоддзя Алжыр знаходзіўся ў складзе Асманскай імперыі. У 1711 годзе дасягнутая фактычная незалежнасць ад Турцыі. У пачатку XIX стагоддзя пачынаецца французская каланізацыя. 1830 год — пачатак французскага каланізацыйнага ўварвання. Узброеная барацьба (напрыклад, паўстанне Абд ал-Кадзіра) доўжыцца ледзь не да канца XIX стагоддзя. 1848 год — Алжыр абвешчаны тэрыторыяй Францыі (Французскі Алжыр), падзелены на дэпартаменты на чале з прэфектам і ўзначальваецца французскім генерал-губернатарам.

XX стагоддзе

Красавік 1940 года — падчас Другой сусветнай вайны пасля капітуляцыі Францыі перад гітлераўскай Германіяй Алжыр становіцца крыніцай сыравіны і правіянту для Германіі і Італіі.
Лістапад 1942 года — у Алжыры высаджаны англа-амерыканскі дэсант. У наступе на Туніс на баку саюзнікаў прымаюць удзел і французскія войскі, у значнай ступені ўкамплектаваныя алжырцамі, мараканцамі і жыхарамі іншых французскіх калоній у Афрыцы.
1954 года — у Алжыры сфарміраваны Фронт нацыянальнага вызвалення (ФНВ).

У 1957 годзе Францыяй былі пачаты работы па будаўніцтве палігона для ядзерных выпрабаванняў у Алжыры. 3 лістапада 1959 года генерал Шарль дэ Голь выступіў з прамовай у Цэнтры вышэйшых ваенных даследаванняў. Ён заявіў, што галоўная мэта ядзернай праграмы Францыі заключаецца ў стварэнні нацыянальных ударных сіл на аснове ядзернай зброі, якая магла б быць выкарыстана ў любым пункце зямнога шара. Распрацоўшчыкам французскага ядзернай зброі стаў Бертран Голдшміт (Bertrand Goldschmidt), які працаваў з Марыяй Кюры і ўдзельнічаў у манхэтэнскім праекце. 13 лютага 1960 года Францыя правяла першае атмасфернае ядзернае выпрабаванне на палігоне паблізу горада Рэган, правінцыя Адрар, на паўднёвым захадзе Алжыра (прыкладна 70 кілатон тратылавага эквівалента — для параўнання, у Хірасіме быў узарваны ядзерны зарад ад 13 да 18 кілатон, у Нагасакі — прыкладна ў 21 кілатону). Усяго, паводле афіцыйных дадзеных, Францыя зрабіла ў Алжыры 17 атамных выбухаў. Ін-Экер — палігон для французскіх 13 атамных выпрабаванняў паміж 1961 і 1966 гадамі. Паводле алжырскі дадзеных, у некаторых раёнах каля Рэгана ўзровень радыяцыі нават цяпер нашмат перавышае дапушчальныя нормы. У далейшым, пасля вызвалення Алжыра, Францыі прыйшлося падшукваць іншы палігон. Для гэтай мэты ў 1963 годзе былі абраны атолы Муруроа і Фангатауфа ў Французскай Палінезіі.

Спецыяліст алжырскага Цэнтра атамных даследаванняў Амар Мансур (Ammar Mansouri) лічыць, што пасля абвяшчэння 18 сакавіка 1962 года Алжырам незалежнасці, Францыя працягнула сакрэтныя выпрабаванні, у абмен на Эвіянскія пагадненні, паводле якіз генерал дэ Голь прызнаў незалежнасць Алжыра, і яшчэ да 40 ядзерных выбухаў былі выраблены да 1966 года, у дадатак да асноўных выпрабаванняў, але грыф сакрэтнасці з гэтых звестак дагэтуль не быў зняты.

У верасні 1959 года ўрад Францыі прызнаў права алжырцаў на самавызначэнне, аднак супраць гэта ходу выступілі французскія каланісты і «правыя». Двойчы ўладкоўваліся буйныя антыўрадавыя мецяжы з мэтай спыніць працэс перадачы палітычнай улады мясцоваму насельніцтву. ФНВ пачынае вайну за незалежнасць, якая прывяла да вялікіх ахвяр, колькасць якіх вагаецца, па розных ацэнках, ад 300 тыс. да 1 мільёна. Вялікую долю гэтага ліку складаюць мірныя жыхары. Перамоўны працэс завяршыўся падпісаннем 18 сакавіка 1962 года пагадненняў аб спыненні агню і самавызначэнні Алжыра шляхам рэферэндуму. Падчас рэферэндуму ў Алжыры яўка склала 91%, за самавызначэнне Алжыра прагаласавала 99,7%, а ў Францыі меркаванні падзяліліся прыкладна пароўну, разам атрымалася 64% «за». У адпаведнасці з раней дасягнутымі дамоўленасцямі ў 1964 годзе Францыя вывела свае войскі, да 1 ліпеня 1967 года эвакуіравала ваенныя базы ў Сахары, у лютым 1968 года эвакуіравала ваенна-марскую базу ў Мерс-эль-Кебіры. Эканамічныя актывы буйных французскіх кампаній у Алжыры, паводле Эвіянскіх пагадненняў, засталіся ў іх руках, хоць маёмасць каланістаў было нацыяналізавана. Алжыр выйшаў з НАТА.

Спробы створанай у 1961 годзе ваенна-фашысцкай арганізацыі ААС (фр.: Organisation armee secrete) сарваць выкананне дагавораў шляхам масавага тэрору ў гарадах поспеху не мелі. Падчас рэферэндуму 1 ліпеня 1962 года пераважная большасць алжырцаў выказалася за незалежнасць, якая была неадкладна прызнаная ўрадам Францыі. Звыш мільёна еўрапейцаў і іх прыхільнікі з ліку мясцовых жыхароў у спешным парадку пакінулі краіну. Паводле вынікаў кровапралітнай вайны супраць французскіх каланіяльных войскаў у 1962 годзе Алжыр становіцца незалежнай сацыялістычнай дзяржавай.

Першы ўрад незалежнага Алжыра ўзначальвае лідАр (ФНВ) Ахмед Бэн Бела. У 1965 годзе адбыўся ваенны пераварот, да ўлады прыходзіць Хуары Бумедзьен, міністр абароны і былы паплечнік Бэн Белы, які абвясціў курс на будаўніцтва сацыялістычнай па сутнасці, але прагматычнай па духу эканоміка-палітычнай сістэмы, з улікам алжырскай спецыфікі і без арыентацыі на якія-небудзь узоры. У краіне ўсталёўваецца аднапартыйная сістэма. У гэты перыяд адужэлі і пашырыліся сувязі паміж СССР і Алжырам, якія зарадзіліся яшчэ ў перыяд вайны за незалежнасць Алжыра, які цяпер лічыўся адным з саюзнікаў СССР, ідучым па «некапіталістычнымі шляху развіцця». Наступныя 25 гадоў становяцца для Алжыра перыядам параўнальнай стабільнасці.

Пасля смерці Бумедзьена разгарнулася нядоўгая барацьба паміж празаходняй і левай фракцыямі ў кіруючай партыі, і ў выніку краіну і ў 1979 годзе партыю ўзначаліў кампрамісны кандыдат, Шадлі Бенджэдзіда. У перыяд яго праўлення адбіліся ўсе эканамічныя недахопы папярэдняга прэзідэнта, і да канца 80-х краіна апынулася на мяжы эканамічнага калапсу. У 1986 і 1988 гадах мелі месца масавыя беспарадкі, выкліканыя пагаршэннем якасці жыцця, для ўтаймавання якіх прыйшлося прыцягваць войска. У 1980-я гады адбыўся ідэалагічны паварот у рэлігійнай вобласці, алжырскае кіраўніцтва ў пошуках крыніц эканамічнай дапамогі ўзяло курс на супрацоўніцтва з кансерватыўнымі мусульманскімі краінамі, укладваючы значныя сродкі ў развіццё ісламскай інфраструктуры. Пры гэтым мясцовае духавенства ідэйна і фінансава пераарыентуецца на рэлігійныя цэнтры краін Персідскага заліва. У выніку адбываецца рэзкае ўзмацненне фундаменталісцкіх настрояў у асяроддзі духавенства і рэлігійных актывістаў. Фундаменталісты патрабавалі перабудовы грамадства па законах шарыяту, і паслядоўна выступалі супраць свецкіх уладаў, абвінавачваючы іх у адыходзе ад ісламу. Ва ўмовах нарастаючага эканамічнага і палітычнага крызісу ісламісты заявілі прэтэнзіі на ўладу з мэтай пабудовы тэакратычнай дзяржавы цалкам на аснове шарыяту і запаветаў Карана.

Да канца 80-х супярэчнасці паміж прыхільнікамі свецкай улады і ісламістамі перараслі ў грамадзянскую вайну, якая скончылася разгромам фундаменталістаў. У снежні 1991 — пасля таго, як становіцца ясна, што ў выніку першага раўнда першых шматпартыйных выбараў у краіне перамогу пачынае атрымліваць Ісламскі фронт выратавання, алжырскія ваенныя адмянілі другі раўнд, прымусілі прэзідэнта краіны Шадлі Бенджэдзіда сысці ў адстаўку, усталявалі ваенны рэжым і забаранілі Ісламскі фронт выратавання. На гэта ісламісты адрэагавалі сыходам у падполле і тэрорам. Тактыка экстрэмістаў будавалася як на ўдарах па ваенна-паліцэйскіх сілах і прадстаўніках эліты, так і на запалохванні насельніцтва. Апафеозам яе стала забойства прэзідэнта краіны, Мухамеда Будзіяфа ў чэрвені 1992 года. Буйнамаштабная грамадзянская вайна доўжылася амаль дзесяцігоддзе, а асобныя інцыдэнты назіраюцца па цяперашні час. За мінулыя гады вайна забрала жыцці звыш 100 тыс. чалавек, у асноўным ахвярамі сталі паказальных масавых распраў і тэрарыстычных актаў ісламісцкіх груповак. Дзяржаве быў нанесены вялізны эканамічны ўрон. Толькі жорсткая лінія ваеннага кіраўніцтва Алжыра ў 1992-1999 гадах дазволіла збіць хвалю тэрору і прымусіла экстрэмістаў пайсці на перамовы аб нацыянальным прымірэнні. Да барацьбе з экстрэмістамі шырока прыцягвалася мясцовае насельніцтва ў форме атрадаў самаабароны. Гэта абцяжарвала дзеянні экстрэмістаў на шматлікіх тэрыторыях, забяспечвала іх палітычную ізаляцыю ад грамадства і вызваляла значныя сілы войска і спецпадраздзяленняў для актыўных дзеянняў. Вялікае значэнне надавалася ўсталяванню кантролю над ісламскай інфраструктурай, паслядоўнаму выдаленні з мячэцяў радыкальных імамаў, а таксама спыненні каналаў вонкавага фінансавання, як узброенага крыла экстрэмістаў, так і іх палітычных структур. 27 красавіка 1999 года прэзідэнтам краіны быў абраны шматгадовы міністр замежных спраў краіны, вядомы палітык Абдэль Азіз Бутэфліка.

XXI стагоддзе

З вясны 2001 палітычную сітуацыю ў краіне ўскладніў крызіс у Кабіліі — рэгіёне з пераважна берберскім насельніцтвам на ўсход ад сталіцы краіны. Масавыя выступы бербераў былі падушаны жандарскімі войскамі (унутраныя войскі), ужываючы зброю, паводле афіцыйных дадзеных загінулі 60 чал. і параненыя 2 тыс. чал. Жорсткія рэпрэсіі ўладаў выклікалі масавыя акцыі грамадзянскага непадпарадкавання і прывялі да стварэння нефармальнай органа самакіравання берберскіх раёнаў — Каардынацыйнага савета вясковых камітэтаў Кабіліі, адным з патрабаванняў якога стала наданне Берберскія мове тамазиг статусу другой (пасля арабскага) афіцыйнай мовы.

Красавік 2004 года — пасля другой перамогі Абдэльазіза Бутэфлікі на прэзідэнцкіх выбарах была абвешчана частковая амністыя, паводле ўмоў якой мяцежнікам гарантавалася прабачэнне, калі яны добраахвотна здадуцца і раззброяцца.
Верасень 2005 года — на ўсенародным рэферэндуме ўхвалены ўрадавы праект «Хартыя за мір і згоду», які прадугледжвае амністыю былых членаў бандфарміраванняў, якія спыняюць узброенае барацьбу з уладамі і жадаючых вярнуцца да мірнага жыцця. Аднак найбуйнейшая ў краіне ісламісцкая групоўка «Салафісцкая група пропаведзі і джыхаду» (каля 1000 баявікоў), якая далучылася ў 2004 годзе да міжнароднай тэрарыстычнай сеткі «Аль-Каіда», афіцыйна абвясціла аб адмове ад удзелу ў гэтым праекце.
Кастрычнік 2006 года — лідар «Салафісцкай групы пропаведзі і джыхаду» Абу Мусаб Абдэль Вудуд заявіў аб пачатку «доўгатэрміновай вайны супраць інтарэсаў ЗША і Захаду ў рэгіёне Арабскага Магрыба».
Верасень 2009 года — прэзідэнтам краіны ў 3-ы раз абраны Абдэль Азіз Бутэфліка.

Алжыр пасля Арабскай вясны

Хваляванні ў Алжыры пачаліся з пачатку снежня 2010 года, раней чым у Тунісе, выкліканыя беспрацоўем, дрэнным становішчам моладзі ў Алжыры, недахопам жылля. Важную ролю тут адыграла і рэзкае падаражанне прадуктаў харчавання, нанёсшее ўдар па бедным слаям насельніцтва. Узмацніліся пад уплывам перамогі рэвалюцыі ў Тунісе і набылі прыкметны размах пачынаючы з 1 студзеня 2011 года.

1 студзеня — пратэсты супраць падаражэння прадуктаў харчавання на 30 % у сталіцы, далей па рэгіёнах краіны;
22 студзеня — дэманстрацыя ў Алжыры, 42 пацярпелі, некалькі чалавек арыштавана^[4];

3 лютага — Прэзідэнт Алжыра А. Бутэфліка паведаміў аб пачатку палітычных рэформ у бліжэйшы час — зняцце надзвычайнага становішча (з 1992 года), доступ на радыё партый, мірныя дэманстрацыі (акрамя Алжыра);^[5]; 12 студзеня 2011 года на вуліцах сталіцы краіны адбылася шматтысячная акцыя пратэсту, каля 400 чалавек былі на кароткі час затрыманыя паліцыяй^[6]; 12 лютага — дэманстранты на плошчы ў Алжыры, некалькі тысяч чалавек, сутыкненні з паліцыяй; 24 лютага — адменена надзвычайнае становішча, якое дзейнічала 19 гадоў^[7].

У 2016 годзе парламент Алжыра прыняў шэраг законаў у рамках рэформы канстытуцыі краіны, якія абмяжоўваюць знаходжанне прэзідэнта на пасадзе кіраўніка дзяржавы. Гэтыя рэформы былі ў ліку абяцаных прэзідэнтам Абдэль Азізам Бутэфліка ў 2011 годзе, калі ў краіне адбыліся хваляванні і грамадзянскія пратэсты двума тэрмінамі, а таксама даюць берберыйскай мове статус дзяржаўнай^[3].

Прэзідэнт Абдэль Азіз Бутэфліка пасля перанесенага інсульту сур’ёзна хварэў, і краінай кіравалі людзі з яго атачэння і ваенныя. У лютым 2019 было абвешчана аб намеры алжырскага лідара балатавацца ў красавіку на пяты тэрмін. Гэта рашэнне выклікала маштабныя мітынгі пратэсту ў краіне. 2 красавіка 2019 года Прэзідэнт Алжыра Абдэль Азіз Бутэфліка падаў у адстаўку. У адпаведнасці з канстытуцыяй Алжыра абавязкі часовага лідара краіны прыняў на сябе спікер верхняй палаты парламента Абдэлькадэр Бенсалах^[8].

Але пратэсты моладзі атрымалі працяг. Каб супакоіць насельніцтва, армія Алжыра пачала чыстку вышэйшых органаў улады і бізнэсу. Сярод арыштаваных па абвінавачванні ў карупцыі мільярдэраў — Ісад Рэбраб і чатыры браты з роду Кунінэф. Як паведаміла дзяржаўнае тэлебачанне Алжыра, у суд былі выкліканыя таксама былы прэм'ер Ахмед Уяхія і дзейны міністр фінансаў краіны — абодва набліжаныя да Бутэфліка^[9].

Дзяржаўны лад і палітыка

Рэспубліка. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт. Абіраецца ўсеагульным прамым таемным галасаваннем на 5 гадоў. Паводле дзеючай канстытуцыі 1996 кіраўнік дзяржавы мае шырокія паўнамоцтвы — з'яўляецца вярхоўным галоўнакамандуючым узброенымі сіламі і міністрам абароны, прызначае Кіраўніка ўрада, губернатараў (валі), траціну членаў Савета нацыі (верхняй палаты парламента) і Канстытуцыйнага савета. З красавіка 1999 Прэзідэнтам АНДР з'яўляецца Абдэль Азіз Бутэфліка (перавыбраны ў красавіку 2004).

Урад (Савет міністраў) — орган выканаўчай улады. Кіраўнік Урада — Абдэль Азіз Бельхадэм (з мая 2006, ізноў прызначаны ў чэрвені 2007).

Парламент — двухпалатны орган заканадаўчай улады. Савет нацыі (верхняя палата) складаецца з 144 дэпутатаў, Нацыянальны народны сход (ніжняя палата) — з 389 дэпутатаў. Старшыня Савета нацыі — Абдэлькадэр Бенсалах (з ліпеня 2002). Старшыня Нацыянальнага народнага сходу — Абдэль Азіз Зіяры (з чэрвеня 2007).

Асноўныя палітычныя партыі: Фронт нацыянальнага вызвалення, Нацыянальнае дэмакратычнае аб'яднанне, Фронт сацыялістычных сіл, Аб'яднанне за культуру і дэмакратыю, Рух грамадства за мір, рух «Ан-Нахда» і інш. Забаронена фарміраванне партый на рэлігійнай, моўнай, расавай, палавой, карпаратыўнай або рэгіянальнай аснове.

Асноўныя грамадскія арганізацыі: Усеагульны саюз алжырскіх працаўнікоў, Нацыянальны саюз алжырскіх сялян, Нацыянальны саюз алжырскай моладзі, Нацыянальны саюз алжырскіх жанчын.

Знешняя палітыка

Алжыр — член ААН, ДН, ЛАГ, АС, АІК, АПЕК, «Групы 77+Кітай». У 2004—2005 — нясталы член Савета Бяспекі ААН. Удзельнічае ў Еўраміжземнаморскім працэсе, «Міжземнаморскай ініцыятыве» НАТА, працы «групы 15». Прадпрымае высілкі па ажыўленню дзейнасці Саюза Арабскага Магрыба.

Эканоміка

Алжыр — індустрыяльна-аграрная краіна. Кіруючыя пазіцыі ў эканоміцы захоўвае дзяржсектар. Прыватны сектар пераважае ў лёгкай і харчовай прамысловасці (70-90 %), будаўніцтве (60 %), сферы паслуг, аптовага і рознічнага гандлю (да 80 %), сельскай гаспадарцы (80 %). Памер ВУП у 2007 склаў па афіцыйных дадзеных 135 млрд дол. ЗША (прырост — 6,5 %, 3970 дол. ЗША на душу насельніцтва). Вядучая галіна прамысловасці — нафтагазавая (45 % ВУП, 98 % валютных паступленняў). Дзяржаўная нафтагазавая кампанія «Санатрак» — 1-я ў Афрыцы і 11-я ў сусветным рэйтынгу. Даказаныя запасы нафты складаюць 1,5 млрд тон, прыроднага газу — 4,6 трлн куб. м. Значная частка вуглевадароднай сыравіны, якая здабываецца паступае на экспарт, у асноўным у Заходнюю Еўропу. Прыбыткі ад экспарту вуглевадародаў — 59 млрд дол. (2007). Алжыр займае другое месца ў свеце па экспарце звадкаванага газу, трэцяе — па экспарце прыроднага газу. Апроч газу і нафты, вядзецца здабыча жалезнай руды, фасфатаў, каляровых металаў. Апрацоўчая прамысловасць прадстаўлена прадпрыемствамі металургічнай, машынабудаўнічай, нафтаперапрацоўчай, хімічнай і электратэхнічнай галін, а таксама прадпрыемствамі па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны. Сельская гаспадарка толькі на траціну забяспечвай патрэбнасці краіны ў харчаванні. Яго доля ў ВУП складае каля 10 %.

Знешнегандлёвае абарачэнне Алжыра ў 2007 склала 87 млрд дол. ЗША (прырост у параўнанні з 2006 — 11 %) у т.л. экспарт — 60 млрд дол., імпарт — 27 млрд дол. На долю краін ЕС прыходзіцца каля 55 %, ЗША — парадку 15 %. Экспартуюцца нафта і звадкаваны газ, віно, цытрусавыя, пробка, будматэрыялы і інш. Імпартуюцца машыны і абсталяванне, харчаванне, сыравіна, спажывецкія тавары.

Фінансавае становішча Алжыра вызначаецца прыбыткамі ад экспарту нафты і газу. Да 2000 у сілу аб'ектыўных акалічнасцей яно пагаршалася, захоўвалася на высокім узроўні знешняя запазычанасць (парадку 29 млрд дол. па стане на канец 1999). Да канца 2007 аб'ём знешняй запазычанасці скараціўся да 5,6 млрд дол. (15,5 млрд дол. у 2005), а золатавалютныя рэзервы дасягнулі 98 млрд дол., з якіх 44,5 млрд дол. складаў «Фонд рэгулявання экспартных прыбыткаў». Інфляцыя, па афіцыйных дадзеных, у 2007 склала 4,2 %, па неафіцыйных адзнаках — 8 %.

Транспарт

Унутраныя перавозкі грузаў ажыццяўляюцца аўтамабільным і чыгуначным транспартам. Агульная працягласць аўтадарог 104 тыс. км, у тым ліку з цвёрдым пакрыццём 71,6 тыс. км. На яго прыпадае 85 % унутраных пасажырскіх і 73 % грузавых перавозак.

Працягласць чыгунак 4,8 тыс. км. З іх 1,1 тыс. км вузкакалейнага шляху, электрыфікавана 300 км (1998). Аб'ём чыгуначных перавозак: грузавых 2082 млн т/км, пасажырскіх — 2077 млн пас/км.

Марскі транспарт выконвае 70 % замежнагандлёвых грузавых перавозак (чыгуначны 20 %, аўтамабільны 10 %).

Галоўныя порты: Алжыр, Арзеў, Анаба, Беджая, Аран, Мастаганем, Скікда.

У краіне маецца 136 аэрапортаў, з іх 51 з бетоннай узлётна-пасадачнай паласой. Развіты верталётны транспарт. Авіятранспарт перавозіць у сярэднім 3,5 млн пасажыраў у год (2863 млн пас/км).

Галоўны міжнародны аэрапорт класа А — Дар-эль-Бейда. Міжнародныя рэйсы прымаюць яшчэ 6 аэрапортаў, у тым ліку ў Канстанціне і Аране.

Гарады

Вядомыя асобы

Гл. таксама

Крыніцы

↑ Department of Economic and Social Affairs Population Division (2010). "World Population Prospects, Table A.1" (PDF). 2008 revision. United Nations. Праверана 2009-03-12. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка); line feed character у |author= на пазіцыі 42 (даведка)
↑ ^а ^б Algeria (нявызн.). International Monetary Fund. Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 1 кастрычніка 2009.
↑ ^а ^б nashaniva.by
↑ ;Полиция подавила волнения в столице Алжира
↑ Lenta.ru: Ближний Восток: Президент Алжира объявил о начале политических реформ
↑ "Емен и Алжир "накрыла" волна антиправительственных акций". tltnews.ru. 13 февраля 2011. Архівавана з арыгінала 10 верасня 2014. Праверана 18 студзеня 2015. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
↑ Lenta.ru: В мире: Алжир отменил действовавший 19 лет режим ЧП
↑ nashaniva.by
↑ nashaniva.by

Літаратура

Алжыр // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0036-6 (т.1).

[unpop-1] Department of Economic and Social Affairs Population Division (2010). "World Population Prospects, Table A.1" (PDF). 2008 revision. United Nations. Праверана 2009-03-12. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка); line feed character у |author= на пазіцыі 42 (даведка)

[imf2-2] а ^б Algeria (нявызн.). International Monetary Fund. Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 1 кастрычніка 2009.

[nashaniva.by-3] а ^б nashaniva.by

[4] ;Полиция подавила волнения в столице Алжира

[5] Lenta.ru: Ближний Восток: Президент Алжира объявил о начале политических реформ

[6] "Емен и Алжир "накрыла" волна антиправительственных акций". tltnews.ru. 13 февраля 2011. Архівавана з арыгінала 10 верасня 2014. Праверана 18 студзеня 2015. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)

[7] Lenta.ru: В мире: Алжир отменил действовавший 19 лет режим ЧП

[8] shaniva.by

[9] shaniva.by

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]