Сірыя: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
SarahStierch (размовы | уклад) →Гісторыя: cite |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 60: | Радок 60: | ||
}} |
}} |
||
'''Сі́рыя''', '''Сіры́йская Ара́бская Рэспу́бліка''' ([[арабская мова|араб.]]: الجمهورية العربية السورية) — краіна на [[Блізкі Усход|Блізкім Усходзе]]. Мяжуе з [[Ліван]]ам, [[Ізраіль|Ізраілем]], [[Іарданія]]й, [[Ірак]]ам і [[Турцыя]]й; мае выхад да [[Міжземнае мора|Міжземнага мора]]. |
'''Сі́рыя''', '''Сіры́йская Ара́бская Рэспу́бліка''' ([[арабская мова|араб.]]: الجمهورية العربية السورية) — краіна на [[Блізкі Усход|Блізкім Усходзе]]. Мяжуе з [[Ліван]]ам, [[Ізраіль|Ізраілем]], [[Іарданія]]й, [[Ірак]]ам і [[Турцыя]]й; мае выхад да [[Міжземнае мора|Міжземнага мора]]. |
||
== Этымалогія == |
|||
== Геаграфія == |
|||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
{{main|Гісторыя Сірыі}} |
{{main|Гісторыя Сірыі}} |
||
Доўгі час Сірыя ўваходзіла ў склад [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]], а пасля [[Першая сусветная вайна|І Сусветнай вайны]] перайшла пад кантроль [[Францыя|Францыі]]. |
Сірыя — асяродак старажытных цывілізацый. «Старажытная Сірыя», т.зв. Вялікая Сірыя, да пачатку [[20 стагоддзе|XX ст.]] ўключаліся тэрыторыі сучасных Сірыі, [[Ліван]]а, [[Іарданія|Іарданіі]] і [[Ізраіль|Ізраіля]]. Такім чынам, гісторыя Сірыі да 1920-х гадоў адносіцца да значна больш шырокай тэрыторыі. Гісторыя сучаснай Сірыі пачынаецца з [[1919]]. Доўгі час Сірыя ўваходзіла ў склад [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]], а пасля [[Першая сусветная вайна|І Сусветнай вайны]] перайшла пад кантроль [[Францыя|Францыі]]. |
||
=== Старажытная Сірыя. Антычнасць === |
|||
{{main|Сірыя, рымская правінцыя}} |
|||
У сярэдзіне IV-га тысячагоддзя да н.э. тэрыторыю Сірыі засялялі народы семіцкага паходжання. Яны заснавалі гарады-дзяржавы. Каля 2000 да н.э. ў паўднёва-заходняй часткі Сірыі пасяліліся ханаанеі, на ўзбярэжжы — фінікійцы; каля 1700 да н.э. на тэрыторыі Сірыі з'явіліся амарыты, каля 1500 да н.э. — арамеі, у XII ст. да н.э. — яўрэі. |
|||
=== Арабская Сірыя === |
|||
=== Сірыя ў складзе Асманскай імперыі === |
|||
=== Сірыя ў гады Першай сусветнай вайны === |
|||
=== Французскі мандат === |
|||
⚫ | Хаця ў [[1918]] годзе прадстаўнікі нацыянальнага руху Сірыі абвясцілі аб незалежнасці краіны, [[Ліга Нацый]] у [[1920]] годзе перадала Францыі палітычны кантроль (мандат) над Сірыяй.<ref name="WDL">{{cite web |url = http://www.wdl.org/es/item/400/ |title = Informe de la comisión encomendada por el consejo para el estudio de la frontera entre Siria e Irak |website = [[World Digital Library]] |date = 1932 |accessdate = 2013-07-08 }}</ref> Французскія войскі бязлітасна задушылі нацыянальныя выступленні сірыйцаў. У [[1925]] годзе падчас паўстання ў Дамаску загінула каля 5 тысяч чалавек. |
||
=== Сірыя ў гады Другой сусветнай вайны. Абвяшчэнне незалежнасці === |
|||
⚫ | Хаця ў [[1918]] годзе прадстаўнікі нацыянальнага руху Сірыі абвясцілі аб незалежнасці краіны, [[Ліга Нацый]] у [[1920]] годзе перадала Францыі палітычны кантроль (мандат) над Сірыяй.<ref name="WDL">{{cite web |url = http://www.wdl.org/es/item/400/ |title = Informe de la comisión encomendada por el consejo para el estudio de la frontera entre Siria e Irak |website = [[World Digital Library]] |date = 1932 |accessdate = 2013-07-08 }}</ref> Французскія войскі бязлітасна задушылі нацыянальныя выступленні сірыйцаў. У [[1925]] годзе падчас паўстання ў Дамаску загінула каля 5 тысяч чалавек |
||
Ва ўмовах Другой сусветнай вайны (у чэрвені [[1941]] брытанскія войскі і часткі «Свабоднай Францыі» генерала Ш. дэ Голя выбілі з тэрыторыі Сірыі армію рэжыму «Вішы»), французская адміністрацыя 27 верасня 1941 заявіла аб прызнанні незалежнасці Сірыі, [[23 снежня]] [[1943]] падпісана адпаведнае франка-сірыйскае пагадненне. У жніўні 1943 выбраны першы прэзідэнт незалежнай Сірыі — Ш. Куатлі. Пасля доўгага палітычнага змагання Сірыя атрымала дзяржаўную незалежнасць, афіцыйна абвешчаную [[17 красавіка]] [[1946]] пасля канчатковага вываду з краіны французскіх і англійскіх войск. Гэтая дата стала нацыянальным святам — Днём эвакуацыі. |
|||
=== Найноўшая гісторыя Сірыі === |
|||
Слабасць палітычных традыцый і глыбокія сацыяльныя падзелы спрыялі таму, што палітычная сістэма Сірыі ад самага пачатку існавання незалежнай дзяржавы была кволай. Важную ролю ў палітыцы мела войска, а адной з формаў палітычнай барацьбы сталі ваенныя перавароты, першы з якіх адбыўся ўзімку 1948—1949 гадоў. У [[1949]] годзе мелі месца яшчэ два ваенныя перавароты, была скасаваная канстытуцыя, распушчаны [[парламент]], забароненыя дзейнасць партый і прафсаюзаў. |
Слабасць палітычных традыцый і глыбокія сацыяльныя падзелы спрыялі таму, што палітычная сістэма Сірыі ад самага пачатку існавання незалежнай дзяржавы была кволай. Важную ролю ў палітыцы мела войска, а адной з формаў палітычнай барацьбы сталі ваенныя перавароты, першы з якіх адбыўся ўзімку 1948—1949 гадоў. У [[1949]] годзе мелі месца яшчэ два ваенныя перавароты, была скасаваная канстытуцыя, распушчаны [[парламент]], забароненыя дзейнасць партый і прафсаюзаў. |
||
Радок 79: | Радок 98: | ||
У [[1970]] годзе адбыўся чарговы ваенны пераварот, у выніку якога да ўлады прыйшло ваеннае крыло партыі БААС на чале з генералам Хафезам Асадам. Асад займаў пасаду прэзідэнта да сваёй смерці ў [[2000]] годзе. Афіцыйна кандыдатуру прэзідэнта прапануе Народная рада (заканадаўчы орган), а пасля яго абіраюць на ўсеагульным рэферэндуме тэрмінам на 7 гадоў. Пасля смерці Хафэза Асада прэзідэнтам краіны стаў яго сын Башар Асад, які атрымаў на рэферэндуме 97,3 % галасоў. |
У [[1970]] годзе адбыўся чарговы ваенны пераварот, у выніку якога да ўлады прыйшло ваеннае крыло партыі БААС на чале з генералам Хафезам Асадам. Асад займаў пасаду прэзідэнта да сваёй смерці ў [[2000]] годзе. Афіцыйна кандыдатуру прэзідэнта прапануе Народная рада (заканадаўчы орган), а пасля яго абіраюць на ўсеагульным рэферэндуме тэрмінам на 7 гадоў. Пасля смерці Хафэза Асада прэзідэнтам краіны стаў яго сын Башар Асад, які атрымаў на рэферэндуме 97,3 % галасоў. |
||
=== Паўстанне 2011 — 2012 === |
==== Паўстанне 2011 — 2012 ==== |
||
{{main|Сірыйскае паўстанне}} |
{{main|Сірыйскае паўстанне}} |
||
У ходзе т.зв. [[Арабская вясна|«Арабскай вясны»]] па ўсім Бліжнім Усходзе пракацілася хваля паўстанняў і рэвалюцый, якія перакінуліся і на Сірыю. |
У ходзе т.зв. [[Арабская вясна|«Арабскай вясны»]] па ўсім Бліжнім Усходзе пракацілася хваля паўстанняў і рэвалюцый, якія перакінуліся і на Сірыю. |
||
Радок 86: | Радок 105: | ||
Яно пачалося з масавых выступаў з патрабаваннямі палітычных свабодаў, якія першапачаткова, па большай частцы, былі мірнымі, аднак жорстка падаўляліся ўладамі. Праз некалькі месяцаў апазіцыянеры перайшлі да адкрытай узброенай барацьбы супраць урада і паставілі сваёй мэтай звяржэнне рэжыму. ААН афіцыйна прызнала тое, што адбываецца ў краіне грамадзянскай вайной летам 2012 года.<ref>http://nn.by/?c=ar&i=104855</ref> |
Яно пачалося з масавых выступаў з патрабаваннямі палітычных свабодаў, якія першапачаткова, па большай частцы, былі мірнымі, аднак жорстка падаўляліся ўладамі. Праз некалькі месяцаў апазіцыянеры перайшлі да адкрытай узброенай барацьбы супраць урада і паставілі сваёй мэтай звяржэнне рэжыму. ААН афіцыйна прызнала тое, што адбываецца ў краіне грамадзянскай вайной летам 2012 года.<ref>http://nn.by/?c=ar&i=104855</ref> |
||
== Дзяржаўны лад і палітыка == |
|||
⚫ | |||
{{main|Дзяржаўны лад і палітыка Сірыі}} |
|||
=== Знешняя палітыка === |
|||
⚫ | |||
⚫ | Дыпламатычныя адносіны ўрады ўстанавілі [[26 жніўня]] [[1993]] года<ref>[http://www.president.gov.by/by/press61139.print.html Аляксандр Лукашэнка павіншаваў Прэзідэнта Сірыі Башара Асада з нагоды 15-й гадавіны ўстанаўлення дыпламатычных адносін паміж дзвюма краінамі]// Афiцыйны iнтэрнет-партал Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь. 26 жніўня [[2008]]</ref>. |
||
⚫ | |||
Краіна дзеліцца на 14 правінцый (''мухафазатаў''), кіраўнікі якіх прызначаюцца міністрам унутраных спраў, пасля зацвярджэння кабінетам міністраў. У кожнай правінцыі ёсць [[парламент]]. |
Краіна дзеліцца на 14 правінцый (''мухафазатаў''), кіраўнікі якіх прызначаюцца міністрам унутраных спраў, пасля зацвярджэння кабінетам міністраў. У кожнай правінцыі ёсць [[парламент]]. |
||
Радок 106: | Радок 132: | ||
# [[Правінцыя Эль-Хасэке|Эль-Хасэке]] (насельніцтва 1 256 000, сталіца [[Эль-Хасэке]]). |
# [[Правінцыя Эль-Хасэке|Эль-Хасэке]] (насельніцтва 1 256 000, сталіца [[Эль-Хасэке]]). |
||
== Эканоміка == |
|||
⚫ | |||
{{main|Эканоміка Сірыі}} |
|||
⚫ | Дыпламатычныя адносіны ўрады ўстанавілі [[26 жніўня]] [[1993]] года<ref>[http://www.president.gov.by/by/press61139.print.html Аляксандр Лукашэнка павіншаваў Прэзідэнта Сірыі Башара Асада з нагоды 15-й гадавіны ўстанаўлення дыпламатычных адносін паміж дзвюма краінамі]// Афiцыйны iнтэрнет-партал Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь. 26 жніўня [[2008]]</ref>. |
||
== Насельніцтва == |
|||
{{main|Насельніцтва Сірыі}} |
|||
== Культура == |
|||
== Гл. таксама == |
== Гл. таксама == |
Версія ад 15:17, 3 верасня 2013
| |||||
Гімн: «Хумат ад-Дыяры» | |||||
Дата незалежнасці | 17 красавіка 1946[1] (ад Францыі) | ||||
Афіцыйныя мовы | арабская[2] | ||||
Сталіца | Дамаск | ||||
Найбуйнейшы горад | Алепа, Дамаск, Хомс | ||||
Форма кіравання | Прэзідэнцкая рэспубліка | ||||
Прэзідэнт Віцэ-прэзідэнт Прэм'ер-міністр |
Башар Асад Фарук Шараа Рыяд Хіджаб | ||||
Плошча • Усяго • % воднай паверхні |
86-я ў свеце 185 180[3] км² 0,06 | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2010) • Шчыльнасць |
22 838 000[4] чал. (55-56-я) 103 чал./км² | ||||
ВУП (ППЗ) • Разам (2010-2011) • На душу насельніцтва |
$107,400 млрд.[5] (67-ы) $4800 | ||||
Этнахаронім | сірыец, сірыйка | ||||
Валюта | сірыйскі фунт | ||||
Інтэрнэт-дамены | .sy | ||||
Код ISO (Alpha-2) | SY | ||||
Код ISO (Alpha-3) | SYR | ||||
Код МАК | SYR | ||||
Тэлефонны код | +963 | ||||
Часавыя паясы | +2 [6] |
Сі́рыя, Сіры́йская Ара́бская Рэспу́бліка (араб.: الجمهورية العربية السورية) — краіна на Блізкім Усходзе. Мяжуе з Ліванам, Ізраілем, Іарданіяй, Іракам і Турцыяй; мае выхад да Міжземнага мора.
Этымалогія
Геаграфія
Гісторыя
Сірыя — асяродак старажытных цывілізацый. «Старажытная Сірыя», т.зв. Вялікая Сірыя, да пачатку XX ст. ўключаліся тэрыторыі сучасных Сірыі, Лівана, Іарданіі і Ізраіля. Такім чынам, гісторыя Сірыі да 1920-х гадоў адносіцца да значна больш шырокай тэрыторыі. Гісторыя сучаснай Сірыі пачынаецца з 1919. Доўгі час Сірыя ўваходзіла ў склад Асманскай імперыі, а пасля І Сусветнай вайны перайшла пад кантроль Францыі.
Старажытная Сірыя. Антычнасць
У сярэдзіне IV-га тысячагоддзя да н.э. тэрыторыю Сірыі засялялі народы семіцкага паходжання. Яны заснавалі гарады-дзяржавы. Каля 2000 да н.э. ў паўднёва-заходняй часткі Сірыі пасяліліся ханаанеі, на ўзбярэжжы — фінікійцы; каля 1700 да н.э. на тэрыторыі Сірыі з'явіліся амарыты, каля 1500 да н.э. — арамеі, у XII ст. да н.э. — яўрэі.
Арабская Сірыя
Сірыя ў складзе Асманскай імперыі
Сірыя ў гады Першай сусветнай вайны
Французскі мандат
Хаця ў 1918 годзе прадстаўнікі нацыянальнага руху Сірыі абвясцілі аб незалежнасці краіны, Ліга Нацый у 1920 годзе перадала Францыі палітычны кантроль (мандат) над Сірыяй.[8] Французскія войскі бязлітасна задушылі нацыянальныя выступленні сірыйцаў. У 1925 годзе падчас паўстання ў Дамаску загінула каля 5 тысяч чалавек.
Сірыя ў гады Другой сусветнай вайны. Абвяшчэнне незалежнасці
Ва ўмовах Другой сусветнай вайны (у чэрвені 1941 брытанскія войскі і часткі «Свабоднай Францыі» генерала Ш. дэ Голя выбілі з тэрыторыі Сірыі армію рэжыму «Вішы»), французская адміністрацыя 27 верасня 1941 заявіла аб прызнанні незалежнасці Сірыі, 23 снежня 1943 падпісана адпаведнае франка-сірыйскае пагадненне. У жніўні 1943 выбраны першы прэзідэнт незалежнай Сірыі — Ш. Куатлі. Пасля доўгага палітычнага змагання Сірыя атрымала дзяржаўную незалежнасць, афіцыйна абвешчаную 17 красавіка 1946 пасля канчатковага вываду з краіны французскіх і англійскіх войск. Гэтая дата стала нацыянальным святам — Днём эвакуацыі.
Найноўшая гісторыя Сірыі
Слабасць палітычных традыцый і глыбокія сацыяльныя падзелы спрыялі таму, што палітычная сістэма Сірыі ад самага пачатку існавання незалежнай дзяржавы была кволай. Важную ролю ў палітыцы мела войска, а адной з формаў палітычнай барацьбы сталі ваенныя перавароты, першы з якіх адбыўся ўзімку 1948—1949 гадоў. У 1949 годзе мелі месца яшчэ два ваенныя перавароты, была скасаваная канстытуцыя, распушчаны парламент, забароненыя дзейнасць партый і прафсаюзаў.
Падчас «халоднай вайны» Сірыя стала саюзнікам СССР, які доўга пастаўляў ёй зброю, і зацята супраціўлялася спробам ЗША кантраляваць Блізкі Усход.
У 1958 годзе Сірыя і Егіпет падпісалі дамоўленасць аб стварэнні Аб’яднанай Арабскай Рэспублікі (ААР), але яна праіснавала толькі тры гады. Намаганне егіпцянаў кіраваць усімі палітычнымі і грамадскімі працэсамі (напрыклад, егіпецкія спецслужбы фактычна знішчылі ўсе нацыянальныя палітычныя партыі Сірыі) сталі прычынай ваеннага перавароту ў Сірыі і яе выхаду з ААР.
Доўгі час Сірыя была ваеннай базай палестынскіх партызанаў і падтрымлівала іх змаганне, што спрычынілася да Шасцідзённай вайны з Ізраілем ў 1967 годзе і акупацыі апошнім т. зв. Галанскіх вышыняў.
Новы ваенны пераварот 1963 году быў абвешчаны «рэвалюцыяй 8 сакавіка». Да ўлады ў краіне прыйшла партыя БААС (Партыя арабскага сацыялістычнага адраджэння). Новым была праведзеная нацыяналізацыя банкаў, прадпрыемстваў і буйных землеўладанняў.
У 1970 годзе адбыўся чарговы ваенны пераварот, у выніку якога да ўлады прыйшло ваеннае крыло партыі БААС на чале з генералам Хафезам Асадам. Асад займаў пасаду прэзідэнта да сваёй смерці ў 2000 годзе. Афіцыйна кандыдатуру прэзідэнта прапануе Народная рада (заканадаўчы орган), а пасля яго абіраюць на ўсеагульным рэферэндуме тэрмінам на 7 гадоў. Пасля смерці Хафэза Асада прэзідэнтам краіны стаў яго сын Башар Асад, які атрымаў на рэферэндуме 97,3 % галасоў.
Паўстанне 2011 — 2012
У ходзе т.зв. «Арабскай вясны» па ўсім Бліжнім Усходзе пракацілася хваля паўстанняў і рэвалюцый, якія перакінуліся і на Сірыю.
Супрацьстаянне паміж прыхільнікамі і праціўнікамі прэзідэнта Башара Асада ў Сірыі працягваецца з сярэдзіны сакавіка 2011 года. Яно пачалося з масавых выступаў з патрабаваннямі палітычных свабодаў, якія першапачаткова, па большай частцы, былі мірнымі, аднак жорстка падаўляліся ўладамі. Праз некалькі месяцаў апазіцыянеры перайшлі да адкрытай узброенай барацьбы супраць урада і паставілі сваёй мэтай звяржэнне рэжыму. ААН афіцыйна прызнала тое, што адбываецца ў краіне грамадзянскай вайной летам 2012 года.[9]
Дзяржаўны лад і палітыка
Знешняя палітыка
Дачыненні з Беларуссю
Дыпламатычныя адносіны ўрады ўстанавілі 26 жніўня 1993 года[10].
Адміністрацыйны падзел
Краіна дзеліцца на 14 правінцый (мухафазатаў), кіраўнікі якіх прызначаюцца міністрам унутраных спраў, пасля зацвярджэння кабінетам міністраў. У кожнай правінцыі ёсць парламент.
Спіс сірыйскіх правінцый:
- Дамаск (насельніцтва 4 500 000, сталіца Дамаск)
- Правінцыя Рыф Дамаск (насельніцтва 2 235 000, сталіца Дамаск)
- Кунэйтра (насельніцтва 69 000, сталіца Кунэйтра)
- Дара (насельніцтва 858 000, сталіца Дара)
- Эс-Сувейда (насельніцтва 304 000, сталіца Эс-Сувэйда)
- Хомс (насельніцтва 1 561 000, сталіца Хомс) (у тым ліку — Пальміра)
- Тартус (насельніцтва 720 000, сталіца Тартус)
- Латакія (насельніцтва 891 000, сталіца Латакія)
- Хама (насельніцтва 1 416 000, сталіца Хама)
- Ідліб (насельніцтва 1 288 000, сталіца Ідліб)
- Алепа (насельніцтва 4 120 000 сталіца Алепа)
- Эр-Рака (насельніцтва 811 000, сталіца Эр-Рака)
- Дэйр-эз-Зор (насельніцтва 1 040 000, сталіца Дэйр-эз-Зор)
- Эль-Хасэке (насельніцтва 1 256 000, сталіца Эль-Хасэке).
Эканоміка
Насельніцтва
Культура
Гл. таксама
Зноскі
- ↑ Абвешчана ўпершыню ў верасні 1936, потым - 1 студзеня 1944; прызнана 17 красавіка 1946.
- ↑ Сіра-месапатамская група дыялектаў.
- ↑ з іх 11703 км² акупаваныя Ізраілем і аннексаваныя ў 1980 г.
- ↑ З іх каля 40 тыс. пражываюць на акупаваных тэрыторыях у Галанскіх вышынях і ў гарах Хермон.
- ↑ Syria . International Monetary Fund. Праверана 22 красавіка 2012.
- ↑ На тэрыторыі Сірыі прымяняецца пераход на летні час.
- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
- ↑ Informe de la comisión encomendada por el consejo para el estudio de la frontera entre Siria e Irak . World Digital Library (26 красавіка 1932). Праверана 8 ліпеня 2013.
- ↑ http://nn.by/?c=ar&i=104855
- ↑ Аляксандр Лукашэнка павіншаваў Прэзідэнта Сірыі Башара Асада з нагоды 15-й гадавіны ўстанаўлення дыпламатычных адносін паміж дзвюма краінамі// Афiцыйны iнтэрнет-партал Прэзiдэнта Рэспублiкi Беларусь. 26 жніўня 2008
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сірыя