Марока: Розніца паміж версіямі

Сцяг Марока	Герб Марока
	Дэвіз: «араб. ‎‎الله، الوطن، الملك; (Allāh, al Waţan, al Malik — бел.: Бог, Айчына, Кароль)»
	Гімн: «Hymne Cherifien»
Дата незалежнасці	2 сакавіка 1956 (ад Францыі і Іспаніі)
Афіцыйная мова	арабская, берберская
Сталіца	Рабат
Найбуйнейшыя гарады	Касабланка, Рабат, Маракеш, Фес, Танжэр
Форма кіравання	Дуалістычная манархія
Кароль ; Прэм'ер-міністр	Махамед VI ; Абдэліла Бенкіран
Дзярж. рэлігія	іслам (суніцкага толку)
Плошча; • Усяго; • % воднай паверхні	56-я ў свеце; 446 550 км²; 0,056
Насельніцтва; • Ацэнка (2005); • Шчыльнасць	; 33 241 259 чал. (36-я); 70 чал./км²
ВУП; • Разам (2010); • На душу насельніцтва	; $151,400 млрд (58-ы); $4800
Валюта	Мараканскі дырхам
Інтэрнэт-дамены	.ma
Код ISO (Alpha-2)	MA
Код ISO (Alpha-3)	MAR
Код МАК	MAR
Тэлефонны код	+212
Часавыя паясы	+0 (у 2009 і 2010гг асобнымі ўказамі на летні перыяд уводзіўся час UTC +1)

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[недагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 11:09, 1 лістапада 2012

Каралеўства Марока — краіна ў Афрыцы, знаходзіцца на паўночным захадзе мацерыка. Мае выхад да Атлантычнага акіяна. Мяжуе з Алжырам. Пад кантролем Марока знаходзіцца Заходняя Сахара.

Марока — адзіная афрканская краіна, якая а дадзены момант не з'яўляецца членам Афрыканскага Саюза (выйшла з АС у 1984 гаду). Аднак гэтая дзяржава ўваходзіць у Лігу Арабскіх дзяржаў, Арабскі магрыбскі саюз, Франкафонію, Арганізацыю Ісламская канферэнцыя, групу Міжземнаморскага дыялога, групу 77.

Гісторыя

Старажытнае насельніцтва Марока — плямёны бербераў. У XII ст. да н.э. міжземнаморскае ўзбярэжжа Марока каланізавана фінікійцамі, з III ст. да н.э. падпарадкоўвалася Карфагену. Пасля яго разбурэння рымлянамі (146 г. да н.э.) Марока знаходзілася пад іх уплывам, каля 42 г. н.э. паўночная частка краіны ўвайшла ў склад Рымскай імперыі як правінцыя Маўрэтанія Тынгітана. У 429 г. узбярэжжа Марока заваявалі вандалы, у 533 г. — Візантыя. У 682 г. Марока заваявалі арабы, якія зрабілі вялікі ўплыў на жыццё насельніцтва краіны: усё яно, за выключэннем яўрэяў, перайшло ў іслам, арабская мова стала дзяржаўнай. У канцы VIII Марока аддзялілася ад Арабскага халіфата, тут замацавалася арабская дынастыя Ідрысідаў (789 — 926 гг.). Пазней правілі розныя дынастыі арабскага і берберскага паходжання, з якіх найбольш магутныя Альмаравіды (1050 — 1147 гг.) і Альмахады (1147 — 1269 гг.). Пры Альмахадах Марока было цэнтрам вялікай дзяржавы, якая ўключала тэрыторыю сучасных Алжыра, Туніса, Лівіі, значная частка Іспаніі і Партугаліі. Пасля яе распаду пачаўся доўгі перыяд міжусобіц і войнаў паміж берберамі і арабамі. Адначасова разгарнулася еўрапейская экспансія. У 1415 г. Партугалія захапіла г. Сеута. Паступова Партугалія і Іспанія ўстанавілі кантроль над над узбярэжжам Марока. Адраджэнне Марока пачалося пры 1-й дынастыі Саадзідаў (1554 — 1660 гг.). У 1578 г. мараканцы нанеслі паражэнне партугальцам і да канца XVII ст. аднавілі сваю ўладу над большай часткай прыбярэжных гарадоў. Кіраванне Ахмеда аль-Мансура (1579 — 1603 гг.) лічыцца «залатым векам» у гісторыі Марока. У 1660 г. да ўлады прыйшла 2-я дынастыя Саадзідаў, якая дасягнула найбольшай магутнасці пры Ісмаіле (1672 — 1727 гг.). Пасля яго смерці Марока перажыло працяглыя міжусобіцы і грамадзянскія войны. У XVIII — XIX стст. піраты Марока і іншых «варварскіх дзяржаў» Паўночнай Афрыкі стваралі вялікую небяспеку марскому гандлю ў Міжземнамор’і. Гэта прыцягнула да Марока ўвагу вялікіх еўрапейскіх дзяржаў (Іспаніі, Вялікабрытаніі і Францыі). У 1859 — 1860 гг. Іспанія захапіла г.Тэтуан. У 1904 г. Вялікабрытанія прызнала Марока сферай французскіх інтарэсаў, а Францыя і Іспанія дамовіліся пра падзел Марока на сферы ўплыву, што выклікала процідзеянне Германіі і прывяло да Мараканскіх крызісаў 1906 — 1911 гг. У сакавіку 1912 г. Францыя ўстанавіла пратэктарат над Марока, невялікая тэрыторыя на поўначы краіны паводле франка-іспанскага пагаднення (лістапад 1912 г.) адышла пад іспанскі кантроль. Пры гэтым г. Танжэр быў выдзелены ў асобую міжнародную зону, у кіраванні якой апроч Францыі і Іспаніі ўдзельнічалі таксама Вялікабрытанія, Бельгія, Італія, Партугалія, Нідэрланды і ЗША. У 1920 г. правадыр рыфскіх плямён Абд аль-Керым узняў паўстанне супраць іспанцаў і да 1924 г. вызваліў большую частку іспанскага Марока. Паўстанне задушана ў 1926 г. французская арміяй (200 тысяч чалавек) на чале з маршалам А.Ф.Петэнам. Пасля паражэння Францыі ў пачатку 2-й сусветнай вайны (1940 г.) Французскае Марока перайшло пад уладу калабарацыянісцкага ўрада «Вішы» і фактычна ператварылася ў сыравінную базу і стратэгічны плацдарм Германіі і яе саюзнікаў па «восі». У лістападзе 1942 г. у Паўночнай Афрыцы высадзіліся англа-амерыканскія войскі, якія выгналі з Марока нямецкіх і італьянскіх акупантаў. Адначасова ў краіне ўзмацніўся нацыянальна-вызваленчы рух, у 1943 г. узніклі партыя «Ісцікляль» («Незалежнасць») і Камуністычная партыя Марока, якія адыгрывалі важную ролю ў барацьбе за незалежнасць. У канцы 1950 г. султан М.Сідзі Мухамед бен Юсуф запатрабаваў ад Францыі даць яго краіне поўны суверэнітэт, але атрымаў адмову і ў жніўні 1953 г. быў пазбаўлены прастола (зноў атрымаў яго ад французскіх клад у кастрычніку 1955 г. пад уплывам шырокага паўстанцкага руху).

2 сакавіка 1956 г. Францыя прызнала незалежнасць Французскага Марока. У красавіку 1956 г. Іспанія перадалаМарока сваю частку краіны, але захавала за сабой гарады Мелілья і Сеута. У 1957 г. у склад Марока вернуты г.Танжэр (дагэтуль міжнародная зона), у 1958 г. — тэрыторыя Тарфая. У жніўні 1957 г. М.Сідзі Мухамед бен Юсуф абвясціў сябе каралём Марока пад імем Мухамеда V. Пасля яго смерці (люты 1961 г.) каралеўскі прастол заняў яго сын Хасан II (1961 — 1999 гг.), які ў снежні 1962 г. выддаў першую канстытуцыю Марока і абвясціў краіну канстытуцыйнай манархіяй. Тады ж адбыліся першыя ўсеагульныя выбары. У 1972 г. прынята новая канстытуцыя. На эканамічнае становішча Марока негатыўна паўплываў ваенны канфлікт з фронтам ПОЛІСАРЫО у Заходняй Сахары ў 1976 — 1989 гг. На ўсеагульным рэферэндуме ў верасні 1997 г. ухвалены папраўкі да Канстытуцыі, паводле якіх створаны 2-палатны парламент, вызначаны функцыі губернатараў, замацаваны палажэнні аб прыхільнасці Марока да дэмакратычных каштоўнасцей. На выбарах у канцы 1997 г. дасягнула поспеху дэмакратычная апазіцыя на чале з Сацыялістычным саюзам народных сіл, лідар якога А.Юсуфі стаў у лютым 1998 г. прэм’ер-міністрам. Пасля смерці ў жніўні 1999 г. Хасана II каралём Марока стаў Мухамед VI.

Насельніцтва

Насельніцтва Марока — мараканцы колькасцю 34,9 млн чалавек (адзнака на ліпень 2009). Гэта трэцяя ў свеце па колькасці насельніцтва арабамоўная краіна пасля Егіпта і Судана. Каля 60 % насельніцтва — арабы, каля 40 % — берберы. Еўрапейцы складаюць 60 тыс. чалавек (галоўным чынам французы, іспанцы і партугальцы), яўрэі каля 3 тыс.^[3]. Працэс зліцця розных плямёнаў і народаў у адзіную мараканскую нацыю да канца не завершаны.

Штогадовы прырост насельніцтва складае 1,5 % (2009 г).

Узровень нараджальнасці 20,96 нованароджаных / 1000 чалавек (2009 г)

Узровень смяротнасці 5,45 смерцяў / 1000 чалавек (2009 г)

Сярэдняя працягласць жыцця — 69 гадоў у мужчын, 74 года ў жанчын (2009).

Пісьменнасць — 66 % мужчын, 40 % жанчын (па перапісу 2004 года).

Геаграфія

Абмываецца на поўначы водамі Міжземнага мора і на захадзе — Атлантычнага акіяна. Гібралтарскі праліў аддзяляе Марока ад Еўропы. На ўсходзе і паўднёвым усходзе мяжуе з Алжырам, на поўдні — з Заходняй Сахарай. Паўднёва-усходняя мяжа ў пустыні Сахара дакладна не вызначана.

Агульная плошча краіны 446 550 км².Па гэтым паказчыку Марока займае 57-маё месца ў свеце.

Агульная працягласць сухапутных меж — 2 018 км. У тым ліку з такімі краінамі як: Алжыр — 1 559 км, Заходняя Сахара (акупавана Марока) — 443 км, Іспанія (Сеўта) — 6,3 км, Іспанія (Мелілья) — 9,6 км.

Берагавая лінія краіны : 1 835 км.

На паўночным узбярэжжы Марока размешчаны іспанскія эксклавы Сеўта і Мелілья (Суверэнныя тэрыторыі Іспаніі). Краіна падзяляецца на чатыры фізіка-геаграфічных рэгіёна: Эр-Рыф, ці горны раён, які ляжыць паралельна міжземнаморскаму ўзбярэжжу; Атласкія горы, якія працягнуліся праз краіну з паўднёвага захаду на паўночны ўсход ад Атлантычнага акіяна да Эр-Рыфа, ад якога іх аддзяляе ўпадзіна Таза; рэгіён шырокіх прыбярэжных раўнін атлантычнага ўзбярэжжа; даліны, якія ляжаць на поўдзень ад гор Атласа, пераходзячыя ў пустыню. Найвышэйшы пункт краіны — гара Джэбель-Тубкаль (4165 м) — знаходзіцца ў хрыбце Высокі Атлас. Эр-Рыф падымаецца да (2440 м) над узроўнем мора, Себха-Тах — самае нізка размешчанае месца ў Марока — 55 метраў ніжэй узроўня мора. Галоўныя рэкі краіны: Мулуя, якая ўпадае ў Міжземнае мора, і Себу, якая ўпадае ў Атлантычны акіян.

Клімат

Клімат пры перамяшчэнні па тэрыторыі Марока некалькі змяняецца.

На міжземнаморскім узбярэжжы краіны клімат мяккі, субтрапічны. Сярэдняя тэмпература тут улетку складае каля +24-28 З (часам дасягаючы +30-35 З), а ўзімку +10-12 С. Пры руху на поўдзень клімат становіцца ўсё больш кантынентальным, з гарачым (да +37 З) летам і халаднаватай (да + 5 З) зімой. Сутачны перапад тэмператур можа дасягаць 20 градусаў.

На паўночна-заходнюю частку краіны вялікі ўплыў аказваюць паветраныя масы з Атлантычнага акіяна. З-за гэтага клімат тут больш халаднаваты, а сутачныя перапады тэмператур значна мацней, чым на астатняй тэрыторыі краіны. У горных раёнах Атласа клімат моцна залежыць ад вышыні месца. Ападкаў выпадае ад 500—1000 мм у год на поўначы да меней 200 мм у год на поўдні. Заходнія схілы Атласа час ад часу атрымліваюць да 2000 мм ападкаў, нярэдкія нават паводкі мясцовага маштабу, у той час як на паўднёвым усходзе краіны бываюць гады, калі ападкі не выпадаюць зусім.

Пачынаючы з 1960-х гадоў, была прынята праграма па будаўніцтве вадасховішчаў і развіццю водных рэсурсаў, якая дазволіла забяспечыць пітнай вадой насельніцтва а таксама сельскую гаспадарку і іншыя сектары эканомікі захаваўшы пры гэтым водныя рэсурсы краіны. Гэта ініцыятыва атрымала высокія ацэнкі ад міжнародных экспертаў і дзейнічае дагэтуль^[4].

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Тэрыторыя краіны падзяляецца на правінцыі і прэфектуры, якія аб'яднаны ў 16 абласцей, у тым ліку адна вобласць цалкам, а дзве часткова размяшчаюцца на тэрыторыі анексаванай Заходняй Сахары (адзначаны *).


Вобласць	Цэнтр	Плошча, км²	Насельніцтва, чал. (2004)	Нумар на карце
Вялікая Касабланка	Касабланка	1 615	3 631 061	5
Вадзі-эд-Дахаб-эль-Кувіра*	Дахла	50 880	99 367	11*
Усходняя	Уджда	82 820	1 918 094	10
Гарб-Шрарда-Бені-Хсен	Кенітра	8 805	1 859 540	4
Гулімім-Эс-Смара*	Гулімім	71 970	401 984	6*
Дукала-Абда	Сафі	13 285	1 984 039	2
Маракеш-Тэнсіфт-Эль-Хаўз	Маракеш	31 160	3 102 652	8
Мекнес-Тафілалет	Мекнес	79 210	2 141 527	9
Рабат-Сале-Замур-Заер	Рабат	9 580	2 366 494	12
Сус-Маса-Драа	Агадзір	70 880	3 113 653	13
Тадла-Азілаль	Бені-Мелаль	17 125	1 450 519	14
Таза-Эль-Хасейма-Таўнат	Таза	24 155	1 807 113	16
Танжер-Тетуан	Тетуан	11 570	2 470 372	15
Фес-Бульман	Фес	19 795	1 573 055	3
Шавія-Уардзіга	Сетат	7 010	1 655 660	1
Эль-Аюн-Буждур-Сегіет-эль-Хамра*	Эль-Аюн	139 480	256 152	7*

Наземныя межы

1559 км — з Алжырам (яе лінія не прызнана афіцыйна)
443 км — з Заходняй Сахарай
16 км — з Іспаніяй (паўанклавы Сеўта — 6 км і Мелілья — 10 км)

Рэлігія

Іслам з'яўляецца дзяржаўнай рэлігіяй Марока. 98,7 % мараканцаў — мусульмане-суніты, 1,1 % — хрысціяне, 0,2 % — іўдзеі.

Мовы

Афіцыйныя мовы — арабская і берберская. Гутарковы мараканскі дыялект лексічна і граматычна вельмі адрозніваецца як ад арабскай літаратурнай мовы, так і ад іншых (немагрыбскіх) дыялектаў арабскага (практычна незразумелы ў арабскіх краінах Блізкага Усходу).

Шырока распаўсюджаны: французская, берберская і іспанская (на поўначы краіны).

Прыкладна 12 млн (40 % усяго насельніцтва), асабліва ў сельскіх раёнах, гаворыць на берберскай мове, які існуе ў Марока ў відзе 3 дыялектаў. Французская, які не з'яўляецца дзяржаўным, але фактычна разглядаецца як другая мова Марока, шырока выкарыстоўваецца ў бізнесе і эканоміцы. Таксама ён шырока выкарыстоўваецца ў адукацыйнай і дзяржаўнай сферах. Таксама, распаўсюджана выкарыстанне іспанскай мовы (асабліва на поўначы краіны).

Частка спецыялістаў, якая калісьці вучылася ў СССР/Расіі, а таксама працягвае навучацца ў ёй, валодае рускай.

Транспарт

Чыгуначны транспарт у Марока кіруецца нацыянальным аператарам ONCF (фр.: Office National des Chemins de Fer du Maroc)^[5].

З агульнай працягласці чыгуначных ліній 2120 км у 2009 годзе 1003 км былі электрыфікаваны на сталым току (3 кВ)^[6]. Шырыня каляіны 1435 мм. У лакаматыўным парку цеплавозы і электравозы^[5].

Існуюць планы па стварэнні высакахуткасных чыгуначных магістраляў у Марока^[7].

Марока мае развітую сетку аўтадарог, адну з лепшых у Афрыцы. Агульная працягласць аўтадарог на 1973 год складала звыш 51 тыс. км, з іх 21 тыс. — аўтадарогі з цвёрдым пакрыццём^[8].

Праз Марока праходзяць дарогі, якія ўваходзяць у транс-афрыканскую сетку аўтамабільных дарог (англ.: Trans-African Highway network).

У Марока дзейнічаюць нафта- і газаправоды мясцовага значэння.

У Марока 27 аэрапортаў, якія маюць узлётна-пасадачныя палосы з цвёрдым пакрыццём і 33 аэрапорта з грунтавымі УПП. Чатыры аэрапорта маюць статус міжнародных.

У Марока дзейнічае некалькі буйных авіякампаній: Royal Air Maroc, Блакітны Атлас, Low-cost авіякампанія Рэгіянальныя авіялініі.

Некалькі паромных ліній злучаюць Марока з Іспаніяй, Францыяй і Італіяй.

Вядомыя асобы

Мішэль Галабру

Літаратура

Аяш, Ж. Очерки марокканской истории: Перевод с французского. — М., 1982.
Гура, В.К. Особенности социально-экономического развития Туниса и Марокко, 50 — 70-е гг. — Киев, 1982.
Луцкая, Н.С. Очерки новейшей истории Марокко. — М., 1973.

Гл. таксама

Зноскі

↑ ^а ^б ЦВУ (2010)
↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
↑ http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3107/Марока
↑ Maroc, la mobilisation des eaux de surface par les barrages
↑ ^а ^б Железнодорожный транспорт: Энциклопедия / Гл. ред. Н. С. Конарев. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — 559 с.: ил. (стр 225)
↑ The World Factbook (нявызн.). CIA. Праверана 4 снежня 2007.
↑ Le premier train à grande vitesse (TGV) en Afrique sera Marocain
↑ Большая Советская Энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 15. Ломбард — Мезитол. 1974. 632 стр., илл.; 29 л. илл. и карт. 1 карта-вкл.

Шаблон:Пачатак артыкулу

Шаблон:Link FA

[CIA-1] а ^б ЦВУ (2010)

[_241093cbf957f39a-2] ttps://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa

[3] ttp://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/3107/Марока

[4] Maroc, la mobilisation des eaux de surface par les barrages

[ge-5] а ^б Железнодорожный транспорт: Энциклопедия / Гл. ред. Н. С. Конарев. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — 559 с.: ил. (стр 225)

[6] The World Factbook (нявызн.). CIA. Праверана 4 снежня 2007.

[7] Le premier train à grande vitesse (TGV) en Afrique sera Marocain

[bse15-8] Большая Советская Энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 15. Ломбард — Мезитол. 1974. 632 стр., илл.; 29 л. илл. и карт. 1 карта-вкл.

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Радок 20: / Радок 20: @@
  |Форма праўлення=[[Дуалістычная манархія]]
  |Пасады кіраўнікоў=[[Кароль]] <br /> [[Прэм'ер-міністр]]
- |Кіраўнікі=[[Махамед VI]] <br /> [[Абас эль-Фасі]]
+ |Кіраўнікі=[[Махамед VI]] <br /> [[Абдэліла Бенкіран]]
  |Дзяржаўная рэлігія=[[іслам]] ([[сунізм|суніцкага]] толку)
  |Этнічны склад= 80% арабы, 19% берберы, 0,3% французы, іспанцы і іншыя, 0,1% абарыгены