Перайсці да зместу

Нямецкая акупацыя Люксембурга ў час Першай сусветнай вайны

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Люксембуржцы святкуюць вызваленне сваёй краіны і вітаюць саюзныя войскі пасля падпісання Камп’енскага перамір’я

Герма́нская акупа́цыя Люксембу́рга падчас Першай сусветнай вайны працягвалася з 2 жніўня 1914 года па 11 лістапада 1918 года. Нямецкія войскі, развіваючы наступленне супраць Францыі, акупавалі Люксембург. На працягу акупацыі Люксембургу было дазволена захаваць свой урад і палітычную сістэму. Палітычныя партыі краіны спрабавалі засяродзіцца на іншых пытаннях, такіх як эканоміка, адукацыя і канстытуцыйная рэформа.

Унутрыпалітычная сітуацыя ў Люксембургу была ўскладнена смерцю прэм’ер-міністра Поля Эйшэна ў 1915 годзе. Пасля яго смерці змяніліся некалькі ўрадаў, а пасля вываду нямецкіх войскаў у краіне пачаўся канстытуцыйны крызіс.

Перадгісторыя

[правіць | правіць зыходнік]
Карта кампаніі 1914 года на Заходнім фронце

З 1867 года па ўмовах Лонданскага дагавора Люксембург быў абвешчаны нейтральнай дзяржавай. У чэрвені 1914 года аўстрыйскі эрцгерцаг Франц Фердынанд быў забіты сербскім нацыяналістам, што прывяло да пагаршэння адносін паміж Аўстра-Венгрыяй і Сербіяй, а затым і да вайны паміж імі. 28 ліпеня Аўстра-Венгрыя абвясціла вайну Сербіі, пасля чаго 1 жніўня Германія абвясціла вайну Расіі, пачалася Першая сусветная вайна.

Пасля аб’яўлення Францыяй вайны Германіі, 3 жніўня, нямецкае камандаванне прыняло рашэнне аб рэалізацыі плана Шліфена, які прадугледжваў абыход асноўных сіл французскай арміі праз тэрыторыю нейтральных дзяржаў і выхад да Парыжу.

З 1860-х гадоў, люксембуржцы ўсведамлялі нямецкія амбіцыі[1] і ўрад Люксембурга быў інфармаваны аб палажэннях плана Шліфена. Улічваючы этнічныя і моўныя сувязі паміж Люксембургам і Германіяй, люксембуржцы баяліся, што немцы могуць уключыць Люксембург ў склад Германскай імперыі. З мэтай пазбягання гэтага, урад Люксембурга паўторна пацвердзіў нейтралітэт краіны[2].

Уварванне

[правіць | правіць зыходнік]
Населеныя пункты Люксембурга, занятыя нямецкай арміяй

Пасля пачатку вайны і разгортвання германскай арміі супраць войскаў Антанты на Заходнім фронце Люксембург апынуўся перавалачным пунктам для 4-й нямецкай арміі. Адна з чыгунак з Рэйнскай вобласці ў Францыю праходзіла праз Труав’ерж, на поўначы Люксембурга. Выкарыстанне гэтай чыгуначнай станцыі нямецкімі войскамі стала першым парушэннем нейтралітэту Люксембурга[3]. Прэм’ер-міністр Эйшен пратэставаў, аднак не змог прадухіліць уварванне нямецкай арміі.

2 жніўня пачалося поўнамаштабнае ўварванне: нямецкія войскі рухаліся праз паўднёва-ўсходнюю частку краіны, перасякаючы раку Мозель у Рэміхе і Васербіліге, у накірунку сталіцы — Люксембурга[4]. Дзясяткі тысяч нямецкіх салдат уступілі на тэрыторыю Люксембурга ў гэтыя дваццаць чатыры гадзіны[5]. Вялікая княгіня Марыя Адэлаіда загадала арміі Вялікага княства, якая складалася з 400 ваеннаслужачых[6] не аказваць супраціву нямецкім войскам. У другой палове дня 2 жніўня Марыя Адэлаіда і прэм’ер-міністр Эйшен сустрэліся з нямецкім генералам Рыхардам Карлам фон Тэсмарам на мосце Адольфа ў сталіцы[7]. Нямецкая ваенная прысутнасць была ўспрынята кіраўніцтвам княства як непазбежнасць[8].

Канцлер Германіі Тэабальд фон Бэтман-Гольвег

2 жніўня 1914 года канцлер Германіі Тэабальд фон Бэтман-Гольвег заявіў, што акупацыя Люксембурга апраўданая з ваеннага пункту гледжання, паколькі Францыя мела намер уварвацца ў Люксембург раней[9]. Французскі бок заявіў, што гэты аргумент не з’яўляецца апраўданнем парушэнню нейтралітэту Вялікага Герцагства[10]. Бэтман-Гольвег таксама выказаў шкадаванне ў сувязі з акупацыяй Люксембурга, прапаноўваючы кампенсацыі за страты ў сувязі з прысутнасцю нямецкіх войскаў. 4 жніўня Бэтман-Гольвег заявіў у Рэйхстагу:

" «Мы былі вымушаныя ігнараваць пратэсты урадаў Люксембурга і Бельгіі. Мы павінны выправіць гэтую несправядлівасць, як толькі нашы ваенныя мэты будуць дасягнуты»[11]. "

Аднак пазней, Бэтман-Гольвег перагледзеў свае заявы з нагоды Люксембурга. У сваёй вераснёўскай праграме, германскі канцлер прапанаваў уключыць Люксембург ў склад Германскай імперыі[12]. Пасля перамогі сіл Антанты ў бітве на Марне, пачалася пазіцыйная вайна, што азначала працяг нямецкай акупацыі Люксембурга.

Урад Эйшэна

[правіць | правіць зыходнік]
Прэм’ер-міністр Люксембурга Поль Эйшэн

Пасля пачатку пазіцыйных баявых дзеянняў грамадскасць Люксембурга разумела, што захаванне права на самакіраванне можна дамагчыся толькі лаяльнасцю да Германіі. Урад Поля Эйшэна заручыўся падтрымкай люксембуржцаў, якія верылі ў здольнасць дасведчанага палітыка кіраваць краінай падчас акупацыі. 4 жніўня 1914 года Эйшэн выправадзіў з краіны французскага міністра ў Люксембургу[13], а затым праз чатыры дні пакінуў краіну і бельгійскі міністр. У 1915 годзе пасля ўступлення Італіі ў вайну італьянскі міністр таксама пакінуў Люксембург[14]. Таксама Эйшен адмовіўся крытыкаваць Германскі мытны саюз, хоць да пачатку вайны ён адкрыта заяўляў аб выхадзе з яго[15].

13 кастрычніка 1914 года, люксембургскі журналіст Карл Дардар быў арыштаваны немцамі за публікацыю антынямецкага артыкула. Ён быў дастаўлены ў Кобленц і прыгавораны нямецкім ваенным судом да трох месяцаў турмы. Эйшэн быў абураны гэтым выпадкам і заявіў нямецкаму міністру ў Люксембургу, што гэта дзеянне нанесла «прамую шкоду нацыянальнаму суверэнітэту Вялікага Герцагства»[16].

У студзені 1915 года немцамі быў арыштаваны і асуджаны яшчэ адзін грамадзянін Люксембурга па абвінавачванні ў сувязях з французскай разведкай. Эйшэн і міністр юстыцыі Люксембурга Віктар Торн зноў выказалі сваю незадаволенасць[17].

Летам 1915 года Поль Эйшэн паспрабаваў абмежаваць ролю Каталіцкай царквы ў сістэме адукацыі. Аднак гэтая ініцыятыва прэм’ера выклікала рэзкую незадаволенасць Вялікай герцагіні Марыі Адэлаіды, якая прапанавала яму сысці ў адстаўку[18][19].

Пасля Эйшэна

[правіць | правіць зыходнік]

Смерць Эйшэна

[правіць | правіць зыходнік]
Пахаванне Поля Эйшэна

11 кастрычніка 1915 года Поль Эйшэн памёр. Смерць прэм’ер-міністра нанесла сур’ёзны ўдар па становішчу ў Люксембургу і амаль паралізаваны палітычную сістэму краіны[20]. На працягу першага года нямецкай акупацыі, ён быў апорай народа Люксембурга і кіраўніцы Марыі Адэлаіды[21]. Смерць вопытнага палітыка прывяла да пачатку перадзелу ўлады паміж рознымі палітычнымі сіламі.

Пасля смерці Эйшэна пачалася палітычная барацьба паміж клерыкаламі і антыклерыкаламі. Супрацьстаялыя бакі не змаглі забяспечыць сабе большасць у заканадаўчым органе. Каталіцкія кансерватары, сфармаваўшы найбуйнейшы блок, не змаглі сабраць кааліцыю большасці.

Урад Манжэны

[правіць | правіць зыходнік]

На наступны дзень пасля смерці Поля Эйшена Марыя Адэлаіда заклікала міністра фінансаў Маціяса Манжэна сфармаваць урад меншасці. Манжэна быў абвешчаны часовым прэм’ер-міністрам і атрымаў афіцыйную пасаду «Старшыня Рады»[22]. Урад Манжэны не павінен быў быць пастаянным. Княгіня Марыя Адэлаіда, прызначыўшы дасведчанага палітыка Манжэну хацела стабілізаваць палітычную сітуацыю ў краіне.

4 лістапада 1915 года Маціяс Манжэна прапанаваў кандыдата на пасаду кіраўніка школы для настаўнікаў. Аднак Марыя Адэлаіда не пагадзілася з выбарам прэм’ер-міністра. Манжэна, надаючы вялікае значэнне адукацыі, праявіў настойлівасць і не пажадаў ісці на саступкі кіраўніцай. У выніку гэтага канфлікту, на наступны дзень Маціяс Манжэна быў адпраўлены ў адстаўку, усяго толькі праз 25 дзён пасля свайго прызначэння.

Урад Лутша

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля адстаўкі Манжэны, вялікая княгіня вырашыла сфармаваць кабінет міністраў, які складаўся з кансерватараў на чале з Юберам Лутшэм. Аднак палата дэпутатаў выступіла супраць гэтага. Партыя права мела толькі 20 месцаў з 52, аднак павінна была стаць фактычна кіруючай партыяй[23]. Гэта выклікала абурэнне левых палітычных сілаў, якія абвінавацілі Марыю Адэлаіду ў спробе дзяржаўнага перавароту. Княгіня, спрабуючы знайсці выхад з тупіковай сітуацыі распусціла парламент[24]. 23 снежня 1915 года ў Люксембургу прайшлі парламенцкія выбары, па выніках якіх Партыя права атрымала 25 месцаў, аднак гэтага не хапіла для фармавання ўрада. 11 студзеня 1916 года палата дэпутатаў выказала вотум недаверу ўраду і Лутш быў адпраўлены ў адстаўку.

Урад нацыянальнага саюза

[правіць | правіць зыходнік]

Фарміраванне кансенсусу

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля сыходу ў адстаўку кансерватыўнага кабінета міністраў, Марыя Адэлаіда звярнулася да вядучага лібэральнага палітыка краіны Віктору Торну з просьбай сфармаваць новы ўрад. Поль Эйшен кіраваў Люксембургам 27 гадоў і падзенне двух кабінетаў міністраў за такі кароткі прамежак часу, прывялі да расчаравання люксембуржцаў ў сваіх палітыках. Торн, звярнуўшыся да палаты дэпутатаў з просьбай аб падтрымцы яго ўрада стаў прымірэнчай фігурай у палітыцы Люксембурга. У сваім выступе перад дэпутатамі ён заявіў: «Калі вы хочаце ўрад, які дзейнічае, і здольны дзейнічаць, то неабходна, каб усе партыі падтрымлівалі гэты ўрад»[25]. Палітычныя партыі пагадзіліся падтрымаць новы ўрад пры ўмове, што кожная з іх будзе запрошаная ва ўрад. Торн быў вымушаны пагадзіцца на гэтыя ўмовы. У выніку гэтага было сфармавана кааліцыйны ўрад , у які ўвайшлі вядучыя люксембургскія палітыкі. Акрамя самога Торна, ва ўрад патрапілі кансерватары Леон Каўфман і Антуан Лефорт, лідар сацыялістаў Мішэль Вельтэр і ліберал Леон Маўтрыер[26].

Недахоп харчавання

[правіць | правіць зыходнік]

Найбольш актуальнай праблемай для ўрада падчас акупацыі была недахоп харчавання[27]. Вайна прывяла да таго, што імпарт прадуктаў харчавання стаў немагчымы. Для таго, каб спыніць пагаршэнне сітуацыі ўрад забараніў экспарт прадуктаў харчавання з Люксембурга. Акрамя гэтага, урад ўсталяваў кантроль коштаў для процідзеяння падаражанню, каб зрабіць прадукты харчавання больш даступнымі для бедных слаёў насельніцтва. Аднак сітуацыя пагаршалася, а германскія акупацыйныя ўлады не прыкладалі намаганняў, каб палепшыць сітуацыю.

У 1916 годзе харчовы крызіс узмацніўся з-за дрэннага ўраджаю бульбы, які быў на 30-40 % менш у параўнанні з ураджаем папярэдняга года. Нягледзячы на цяжкую харчовую сітуацыю, масавага голаду ў Люксембургу ўдалося пазбегнуць. Тым не менш, харчовы крызіс прывёў да таго, што парламент запатрабаваў адстаўкі міністра сельскай гаспадаркі і гандлю Міхаэля Велтэра. 3 студзеня 1917 года Велтэр быў адпраўлены ў адстаўку, а яго месца заняў іншы сацыяліст Эрнэст Леклер.

Забастоўка прамыслоўцаў

[правіць | правіць зыходнік]
Нямецкі генерал фон Тэсмар, подавіўшы забастоўку у Люксембургу

Незадаволенасць сярод насельніцтва пастаянна расло падчас акупацыі, асабліва на прамыслова развітым поўдні краіны. Восенню 1916 года першыя прафсаюзы работнікаў металургічнай прамысловасці паўсталі ў сталіцы і ў Эш-сюр-Альзэце. Падчас акупацыі вытворчасць чыгуну ў краіне рэзка ўпала, што стварала дадатковую напружанасць. У сакавіку і красавіку 3 беспартыйных дэпутата былі абраныя ў Палату дэпутатаў ад кантона Эш-сюр-Альзэт. Гэтыя незалежныя дэпутаты сталі адзінай заканадаўчай апазыцыяй ўраду нацыянальнага саюза.

У сувязі з блакадай ўзбярэжжа Германіі флотам Брытанскай імперыі, нямецкі ўрад залежаў ад рэсурсаў Люксембурга, так, напрыклад, у 1916 годзе люксембуржцы вырабілі больш адной сёмай частцы нямецкага пераробнага чыгуну. Таму нямецкія акупацыйныя ўлады не маглі дазволіць забастоўкам пачацца сярод металургаў і шахцёраў Люксембурга. Баючыся акцый грамадзянскага непадпарадкавання і масавых забастовак, германскі генерал фон Тэсмар заявіў аб тым, што любой асобе, якая ўчыніла акт гвалту супраць нямецкіх войскаў ці ўдзельнічае ў забастоўках пагражае смяротнае пакаранне.

Нягледзячы на пагрозы фон Тэсмара забастоўка ў Люксембургу пачалася, аднак неўзабаве немцам удалося арыштаваць лідараў забастоўкі і яна была спыненая. Двое лідараў затым былі асуджаныя нямецкім ваенна-палявым судом у Трыры да 10 гадоў пазбаўлення свабоды, што выклікала пратэст урада Люксембурга. Падаўленне забастоўкі сіламі нямецкіх войскаў, а не люксембургскай жандармерыі прывяло да таго, што ў знак пратэсту 19 чэрвеня 1917 года ўрад Віктора Торна зышоў ў адстаўку.

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Calmes, Christian. The Making of a Nation From 1815 to the Present Day. — Luxembourg City: Saint-Paul, 1989. — P. 340. (англ.)
  2. ↑ Thewes, Guy. Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848. — Luxembourg City: Service Information et Presse, 2003. — С. 56. — ISBN 2-87999-118-8. (фр.)
  3. ↑ Тэлеграма Эйшена Ягаву. 1 жніўня 1914. (ням.)
  4. ↑ Тэлеграма Эйшена міністрам замежных спраў. 2 жніўня 1914. (фр.)
  5. ↑ Прамова Эйшена ў палаце дэпутатаў Люксембурга. 3 жніўня 1914. (фр.)
  6. ↑ Gaul, Roland.. "The Luxembourg Army" (англ.). Архівавана з першакрыніцы 18 сакавіка 2012. Праверана 27 лістапада 2012.
  7. ↑ Doody, Richard. "The Grand Duchy of Luxembourg" (англ.). Архівавана з першакрыніцы 12 ліпеня 2006. Праверана 27 лістапада 2012.
  8. ↑ O'Shaughnessy, Edith. Marie Adelaide – Grand Duchess of Luxemburg, Duchess of Nassau. — London: Jonathan Cape, 1932. — 155 с. (англ.)
  9. ↑ Тэлеграма Бэтман-Гольвега Эйшену. 2 жніўня 1914. (ням.)
  10. ↑ Ліст Малара Эйшену. 3 жніўня 1914. (фр.)
  11. ↑ Прамова Бэтман-Гольвега ў рэйхстагу. 4 жніўня 1914. (ням.)
  12. ↑ Theobald von Bethmann-Hollweg.. Septemberprogramm des Reichskanzlers (ням.) (9 верасня 1914). Архівавана з першакрыніцы 10 студзеня 2013. Праверана 23 ліпеня 2006.
  13. ↑ Тэлеграма Эйшэна Малару. 4 жніўня 1914. (фр.)
  14. ↑ Mersch, Jules. "Paul Eyschen". Biographie Nationale du Pays de Luxembourg.. — Luxembourg City: Victor Buck, 1953. — P. 132. (фр.)
  15. ↑ Ліст Эйшена Нісэну. 28 снежня 1882. (фр.)
  16. ↑ Тэлеграма Эйшена Буху. 8 снежня 1914. (ням.)
  17. ↑ Тэлеграма Торна Бергу. 1 лютага 1915. (ням.)
  18. ↑ Calmes, Christian. The Making of a Nation From 1815 to the Present Day. — Luxembourg City: Saint-Paul, 1989. — С. 93. (англ.)
  19. ↑ O'Shaughnessy, Edith. Marie Adelaide – Grand Duchess of Luxemburg, Duchess of Nassau. — London: Jonathan Cape, 1932. — С. 134—135. (англ.)
  20. ↑ Thewes, Guy. Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848. — Luxembourg City: Service Information et Presse, 2003. — С. 64. — ISBN 2-87999-118-8. (фр.)
  21. ↑ O'Shaughnessy, Edith. Marie Adelaide – Grand Duchess of Luxemburg, Duchess of Nassau. — London: Jonathan Cape, 1932. — С. 65. (англ.)
  22. ↑ Thewes, Guy. Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848. — Luxembourg City: Service Information et Presse, 2003. — С. 65. — ISBN 2-87999-118-8. (фр.)
  23. ↑ Thewes, Guy. Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848. — Luxembourg City: Service Information et Presse, 2003. — С. 66. — ISBN 2-87999-118-8. (фр.)
  24. ↑ Kreins, Jean-Marie. Histoire du Luxembourg. — Paris: Presses Universitaires de France, 2003. — С. 88. — ISBN 978-2-13-053852-3. (фр.)
  25. ↑ Прамова Торна перад палатай дэпутатаў. Люты 1916. (фр.)
  26. ↑ Thewes, Guy. Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848. — Luxembourg City: Service Information et Presse, 2003. — С. 69. — ISBN 2-87999-118-8. (фр.)
  27. ↑ Thewes, Guy. Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848. — Luxembourg City: Service Information et Presse, 2003. — С. 68. — ISBN 2-87999-118-8. (фр.)
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Нямецкая_акупацыя_Люксембурга_ў_час_Першай_сусветнай_вайны&oldid=4631382"