Вайна за незалежнасць Ірландыі
Вайна за незалежнасць Ірландыі | |||
---|---|---|---|
| |||
Дата | 21 студзеня 1919 — 6 снежня 1921 | ||
Месца | Ірландыя | ||
Вынік |
Ірландыя атрымлівае незалежнасць; Паўночная Ірландыя застаецца ў складзе Вялікабрытаніі; |
||
Праціўнікі | |||
|
|||
Камандуючыя | |||
|
|||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Вайна за незалежнасць Ірландыі (ірл.: Cogadh na Saoirse, Cogadh Angla-Éireannach, англ.: Irish War of Independence, Tan War, Anglo-Irish War) — узброены канфлікт паміж Ірландскай Рэспублікай і Вялікабрытаніяй у 1919—1921 гадах.
Перадумовы
[правіць | правіць зыходнік]Напачатку XIX стагоддзя англічане канчаткова далучылі Ірландыю да Брытанскай Імперыі, пасля чаго ірландцы здзейснілі шэраг спроб здабыць незалежнасць. Усе яны былі няўдалымі, і кожны раз Ірландыя зноў трапляла пад англійскі ўплыў. Нядаўняе паўстанне 1916 года, задушанае англійскімі войскамі, усё яшчэ было актуальна. Становішча ў Ірландыі ў той час вельмі абвастрылася, асабліва пасля таго, як англійскі парламент не стрымаў абяцання падаць краіне шырэйшую аўтаномію.
Ход ваенных дзеянняў
[правіць | правіць зыходнік]Пачатак вайны
[правіць | правіць зыходнік]21 студзеня 1919 года 73 дэпутаты англійскага парламента, якія абвясцілі сябе паўнамоцным парламентам Ірландыі, прынялі дэкларацыю аб суверэнітэце Ірландыі, абвясціўшы Ірландскую Рэспубліку, і запатрабавалі неадкладнай вываду англійскіх войскаў з тэрыторыі нядаўна абвешчанай дзяржавы. Быў сфарміраваны часовы ірландскі рэспубліканскі ўрад. Прэзідэнтам рэспублікі быў абраны лідар ірландскай нацыяналістычнай партыі Дэ-Валер. Пасля абвяшчэння незалежнасці ІРА правяла шэраг тэрактаў супраць прадстаўнікоў англійскіх улад у Ірландыі і пачала актыўныя баявыя дзеянні. Англійская паліцыя спрабавала прадухіліць тэракты і знішчаць членаў ІРА пры падтрымцы англійскай арміі. На фоне баёў паміж ІРА і англійскімі войскамі 15 красавіка на тэрыторыі графства Лімерык узнікае дзяржава Савецкі Лімерык. 27 красавіка дзяржава Савецкі Лімерык самараспусцілася. 26 лістапада 1919 года ўспыхнула антыанглійскае ўзброенае паўстанне ў Дубліне. Пачалася партызанская вайна.
Раскол у Ірландыі
[правіць | правіць зыходнік]Пакуль на поўдні і ў цэнтры Ірландыі ішла партызанская вайна, 10 сакавіка 1920 года савет ольстэрскіх нацыяналістаў правёў галасаванне ў горадзе Белфасце, паводле якога краіна падзялялася на дзве суверэнныя дзяржавы з уласнымі парламентамі — на Паўночную Ірландыю і Паўднёвую. 21 ліпеня таго ж года паміж прыхільнікамі партыі «Шын Фейн» і ольстэрскімі нацыяналістамі адбыліся ўзброеныя сутыкненні ў Белфасце. 12 снежня англічане ўвялі ў горадзе Корк ваеннае становішча. У Вялікабрытаніі становішча пагоршылася з-за выдаткаў на вайну. Пракацілася хваля страйкаў шахцёраў. 24 мая 1921 гады адбыліся выбары ў парламент Паўднёвай Ірландыі без папярэдняй агітацыі. Абсалютную большасць (124 крэслы з 128) атрымала партыя «Шын Фейн». 7 чэрвеня пачынае працу парламент Паўночнай Ірландыі, прэм'ер-міністрам у якім стаў Д. Крэйг, што канчаткова раскалола Ірландыю. Тым часам Ірландская рэспубліка 10 чэрвеня падпісала перамір'е з Вялікабрытаніяй. На наступны дзень, 11 чэрвеня, салдаты ІРА спынілі баявыя дзеянні.
Наступствы
[правіць | правіць зыходнік]6 снежня 1921 года Вялікабрытанія прызнала Ірландыю як англійскі дамініён Ірландская свабодная дзяржава, заключыўшы з ёй кампрамісны англа-ірландскі дагавор 1921 года. Паўночная Ірландыя ўвайшла ў склад Вялікабрытаніі. Аднак 16 снежня таго ж года, у дзень ратыфікацыі дагавора Паўночнай Ірландыі і Вялікабрытаніі лідар ірландцаў Эйман дэ Валера, былы прыхільнік дагавора, нечакана выступіў катэгарычна супраць уз'яднання з Вялікабрытаніяй. Гэта і паслужыла працягам канфлікту, які выражаўся цяпер у палітычным і ідэалагічным супрацьстаянні і працягваецца дагэтуль у шасці раёнах Паўночнай Ірландыі, якія ўваходзяць у склад Вялікабрытаніі.