Чатырнаццаць пунктаў Вільсана

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Чатырнаццаць пунктаў Вільсана
Звязаная асоба Woodrow Wilson[d]
Дата 8 студзеня 1918
Статус аўтарскага права 🅮
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Прэзідэнт ЗША Вудра Вільсан

Чатырнаццаць пунктаў Вільсана — праект мірнага дагавора, завяршальнага Першую сусветную вайну, распрацаваны прэзідэнтам ЗША Вудра Вільсанам і прадстаўлены Кангрэсу 8 студзеня 1918 года. Уключаў скарачэнне ўзбраенняў, вывад нямецкіх частак з Расіі і Бельгіі, абвяшчэнне незалежнасці Польшчы і стварэнне «агульнага аб'яднання нацый» (які атрымаў назву Ліга Нацый). Неахвотна ўхваленая саюзнікамі ЗША, гэтая праграма легла ў аснову Версальскага міра. 14 пунктаў Вільсана былі альтэрнатывай распрацаванаму У.І.Леніным Дэкрэта аб міры, які быў куды менш прымальным для заходніх дзяржаў.

Змест[правіць | правіць зыходнік]

  1. Адкрытыя мірныя дамовы, адкрыта абмеркаваныя, пасля якіх не будзе ніякіх таёмных міжнародных пагадненняў якога-небудзь роду, а дыпламатыя заўсёды будзе дзейнічаць адкрыта і на вачах ува ўсіх.
  2. Абсалютная свабода суднаходства на морах па-за тэрытарыяльных водах як у мірны, так і ваенны час, акрамя выпадкаў, калі некаторыя моры будуць часткова або цалкам зачыненыя ў міжнародным парадку для выканання міжнародных дагавораў.
  3. Ліквідацыю, наколькі гэта магчыма, усіх эканамічных бар'ераў і ўстанаўленне роўнасці ўмоў для гандлю ўсіх нацый, якія стаяць за мір і аб'ядноўваюць свае намаганні да яго падтрымання.
  4. Справядлівыя гарантыі таго, што нацыянальныя ўзбраенні будуць скарочаныя да гранічнага мінімуму, сумяшчальнага з дзяржаўнай бяспекай.
  5. Вольнае, чыстасардэчнае і абсалютна непрадузятае вырашэнне ўсіх каланіяльных спрэчак, заснаванае на строгім захаванні прынцыпу, што пры вырашэнні ўсіх пытанняў, якія тычацца суверэнітэту, інтарэсы насельніцтва павінны мець аднолькавую вагу ў параўнанні са справядлівымі патрабаваннямі таго ўрада, правы якога павінны быць вызначаны.
  6. Вызваленне ўсіх рускіх тэрыторый і такое вырашэнне ўсіх закранаючых Расію пытанняў, якое гарантуе ёй самае поўнае і свабоднае садзейнічанне з боку іншых нацый у справе атрымання поўнай і бесперашкоднай магчымасці прыняць незалежнае рашэнне адносна яе ўласнага палітычнага развіцця і яе нацыянальнай палітыкі і забеспячэнне ёй ветлівага прыёму ў супольнасці свабодных нацый пры тым вобразе праўлення, які яна сама для сябе абярэ. І больш, чым прыём, таксама і ўсялякую падтрымку ва ўсім, у чым яна мае патрэбу і чаго яна сама сабе жадае. Стаўленне да Расіі з боку нацый, яе сясцёр, у будучыя месяцы будзе выпрабавальным каменем іх добрых пачуццяў, разумення імі яе патрэб і ўменні аддзяліць іх ад сваіх уласных інтарэсаў, а таксама паказчыкам іх мудрасці і бескарыслівасці іх сімпатый.
  7. Бельгія, — увесь свет пагодзіцца, — павінна быць вызвалена і адноўлена, без спробы абмежаваць суверэнітэт, якім яна карыстаецца нароўні з усімі іншымі свабоднымі нацыямі. Ніякае іншае дзеянне не можа больш, чым гэта, паслужыць да аднаўлення даверу паміж народамі да тых законаў, якія яны самі ўсталявалі і вызначалі ў якасці кіраўніцтва для сваіх узаемных зносін. Без гэтага гаючага акта ўся пабудова і ўсё дзеянне міжнароднага права будзе назаўжды пашкоджанае.
  8. Уся французская тэрыторыя павінна быць вызвалена і акупіраваныя часткі вернутыя, а зло, нанесенае Францыі Прусіяй у 1871 годзе ў дачыненні да Эльзас-Латарынгіі, якое парушала ўсеагульны мір амаль што 50 гадоў, павінна быць выпраўлена, каб мірныя адносіны маглі зноў быць устаноўлены ў інтарэсах усіх.
  9. Выпраўленне межаў Італіі павінна быць выраблена на аснове ясна адрозных нацыянальных межаў.
  10. Народы Аўстра-Венгрыі, месца якіх у Лізе Нацый мы хочам бачыць агароджаным і забяспечаным, павінны атрымаць шырокую магчымасць аўтаномнага развіцця.
  11. Румынія, Сербія і Чарнагорыя павінны быць вызваленыя. Занятыя тэрыторыі павінны быць вернутыя. Сербіі павінен быць прадастаўлены свабодны і надзейны доступ да мора. Узаемаадносіны розных балканскіх дзяржаў павінны быць вызначаны дружалюбным шляхам у адпаведнасці з гістарычна ўсталяванымі прынцыпамі прыналежнасці і нацыянальнасці. Павінны быць устаноўлены міжнародныя гарантыі палітычнай і эканамічнай незалежнасці і тэрытарыяльнай цэласці розных балканскіх дзяржаў.
  12. Турэцкія часткі Асманскай імперыі, у сучасным яе складзе, павінны атрымаць забяспечаны і трывалы суверэнітэт, але іншыя нацыянальнасці, якія цяпер знаходзяцца пад уладай туркаў, павінны атрымаць недвухсэнсоўную гарантыю існавання і абсалютна непарушныя ўмовы аўтаномнага развіцця. Дарданэлы павінны быць пастаянна адкрыты для вольнага праходу судоў і гандлю ўсіх нацый пад міжнароднымі гарантыямі.
  13. Павінна быць створана незалежная Польская дзяржава, якая павінна ўключаць у сябе ўсе тэрыторыі з бясспрэчна польскім насельніцтвам, якому павінен быць забяспечаны свабодны і надзейны доступ да мора, а палітычная і эканамічная незалежнасць якога, роўна як і тэрытарыяльная цэласнасць, павінны быць гарантаваныя міжнароднай дамовай.
  14. Павінна быць створана агульнае аб'яднанне нацый на аснове асаблівых статусаў у мэтах стварэння ўзаемнай гарантыі палітычнай незалежнасці і тэрытарыяльнай цэласці як вялікіх, так і малых дзяржаў.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Всемирная история: люди, события, даты / Иллюстрир. энцикл. для всей семьи : Пер. с англ. // Copyright © 2001 ЗАО «Издательский Дом Ридерз Дайджест» // ISBN 5-89355-035-8