Салоніцкі фронт

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Салоніцкі фронт Першай сусветнай вайны
Асноўны канфлікт: Першая сусветная вайна
Войскі Антанты. Злева направа: салдаты з Індакітая, Францыі, Сенегала, Вялікабрытаніі, Расійскай імперыі, Італіі, Сербіі, Грэцыі і Індыі.
Дата 27 кастрычніка 1915лістапад 1918
Месца Сербія, Чарнагорыя, Грэцыя, Албанія
Вынік перамога Антанты
Праціўнікі
Сцяг Аўстра-Венгрыі Аўстра-Венгрыя
Сцяг Балгарыі Балгарыя
Сцяг Германіі (1871-1918, 1933-1935) Германская імперыя
Сцяг Сербіі (1882-1918) Сербія
Сцяг Расіі Расія да 1917
Сцяг Францыі Францыя
Сцяг Вялікабрытаніі Брытанская імперыя
Сцяг Каралеўства Італія Італія
Грэцыя Грэцыя з 1917
Камандуючыя
Сцяг Аўстра-Венгрыі Стэфан Саркоціч  (руск.)
Сцяг Германіі (1871-1918, 1933-1935) Аўгуст фон Макензен
Сцяг Балгарыі Уладзімір Вазаў
Сцяг Балгарыі Нікола Жэкаў
Сцяг Балгарыі Георг Стаянаў-Тодараў
Сцяг Сербіі (1882-1918) Петар Боявіч  (руск.)
Сцяг Сербіі (1882-1918) Жываін Мішыч  (руск.)
Сцяг Вялікабрытаніі Джордж Мілн  (руск.)
Сцяг Францыі Адольф Гіёма  (руск.)
Сцяг Францыі Марыюс Сарайль  (руск.)
Сцяг ФранцыіФраншэ д'Эсперэ  (руск.)
Сцяг Расіі М. К. Дзітэрыхс
Сцяг РасііМ. Н. Ляонцьеў  (руск.)
Грэцыя Панаёціс Дангліс  (руск.)
Сілы бакоў
619 000 салдатаў
2 069 гармат
2 682 кулямёта
200 самалётаў (пачатак 1918 года
600 00 салдатаў
1 850 гармат
2 539 кулямётаў
80 самалётаў (на пачатак 1918 года[1]
Страты
невядома невядома
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сало́ніцкі фронт 1915—1918фронт баявых дзеянняў, які ўзнік у Першую сусветную вайну ў кастрычніку — лістападзе 1915 года пасля высадкі ў Салоніках, на тэрыторыі Грэцыі, англа-французскага экспедыцыйнага корпуса.

Менавіта на гэтым фронце адбыліся першыя братання Першай сусветнай вайны паміж балгарскімі і рускімі салдатамі[2].

Высадка англа-французскага экспедыцыйнага корпуса[правіць | правіць зыходнік]

Высадка першых эшалонаў французаў пачалася рана раніцай на набярэжнай у заходняй частцы салоникской гавані, куды яшчэ ўначы сталі сцякацца натоўпы цікаўных. У порце да таго часу стаялі некалькі вялікіх акіянскіх параходаў пад аховай французскіх і англійскіх мінаносцаў; на знешнім ж рэйдзе Салонікаў стаялі браняносцы і браніраваныя крэйсеры. Высадка была праведзена ва ўзорным парадку. Грэчаскія жандары ўвесь час стрымлівалі націск натоўпу цікаўных. На набярэжнай знаходзіліся камендант салоніцкай крэпасці палкоўнік Месалас і французскія палкоўнікі Буске і Барте, якія прыбылі з Ніша ў суправаджэнні французскага ваеннага аташэ. Побач з імі знаходзіліся некалькі сербскіх штаб-афіцэраў і шэраг французскіх і англійскіх грамадзянскіх чыноў. Французскія войскі высаджваліся па ротах ва ўзорным парадку і з барабанным боем накіроўваліся на галоўны зборны пункт. Адзін атрад неадкладна быў вылучаны для аховы чыгуначнай лініі, якая вядзе да сербскай мяжы[3].

Адкрыццё Салоніцкага фронту[правіць | правіць зыходнік]

Першапачаткова экспедыцыйны корпус складаўся з 5 брытанскіх і 3 французскіх дывізій, усяго 150 тысяч чалавек, пад камандаваннем генерала М. Сарайля  (руск.). Пазней корпус быў разгорнуты ва Усходнюю армію, якой з снежня 1917 года камандаваў генерал А. Гіёма  (руск.), а з чэрвеня 1918 года — генерал Л. Ф. Франше д’Эсперэ  (руск.). На працягу 1916 года ў склад арміі былі ўключаны 2-я Асобая руская пяхотная брыгада  (руск.) (генерал-маёра Дзітэрыхса) і 4-я Асобая руская пяхотная брыгада (генерал-маёра Лявонцьева) (прыкладна 18 тысяч чалавек).

Фронт быў створаны для аказання дапамогі сербскай арміі і сумеснага адбіцця аўстра-германа-балгарскага наступу на Сербію.

Супярэчнасці паміж краінамі Антанты і імкненне перакласці адзін на аднаго асноўную цяжар гэтай аперацыі прывялі да таго, што дапамога саюзнікаў была недастатковай і запозненай. Да канца 1915 года Сербія была акупаваная, а войскі Антанты адышлі ў раён горада Салонікі. Саюзнікам супрацьстаялі 2 балгарскія арміі, узмоцненыя нямецкімі часткамі — усяго 13 пяхотных дывізій.

1916 год[правіць | правіць зыходнік]

Рускія войскі на прывале ў Салоніках (1916)

Па ўмовах дагавора з Румыніяй, па якім яна павінна была ўступіць у вайну на баку Антанты, саюзнікі запланавалі ў жніўні 1916 года наступленне руска-румынскіх войскаў на поўдзень ад Дуная, а Салоніцкай арміі (5 англійскіх, 4 французскіх, 6 сербскіх, 1 італьянская пяхотныя дывізіі і адна руская пяхотная брыгада) — у кірунку на ракі Вардар і Струму. Прэвентыўнае наступленне балгарскіх войскаў 17 жніўня значна аслабіла Салоніцкаую армію. Яе наступленне, пачатае 1 верасня, скончылася ў лістападзе 1916 года выхадам саюзных войскаў на лінію Геўгелія   (руск.)(Джэўджэлія) — Корча  (руск.) і заняткам раёна Манастыра.

Ваенныя дзеянні на Салоніцкім фронце, 1916 год.

17 жніўня, у дзень заключэння пагаднення з Румыніяй, балгары самі перайшлі ў наступленне на арміі генерала Сарайля, нанёсшы ўдары адначасова па абодвум слабым флангам саюзнікаў у раёне Дойрана і ў Заходняй Македоніі. Хуткаму наступленню балгараў спрыяла захаванне нейтралітэту Грэцыяй. У гэты час у апошняй разгарнулася адкрытая канфрантацыя паміж палітычным лагерам раялістаў, прыхільнікаў караля Канстанціна I, і лібералаў, прыхільнікаў прэм’ер-міністра Элефтэрыяса Венізеласа. Апошнія выступалі за неабходнасць неадкладнага ўступлення Грэцыі ў вайну, кароль наадварот хацеў як мага даўжэй захоўваць за Грэцыяй нейтралітэт. Нарэшце, палітычная барацьба абярнулася для Грэцыі Нацыянальным расколам.

У момант прыбыцця войскаў генерала Дзітэрыхса на Салоніцкі фронт няўдала ўступіла ў вайну Румынія, адразу пачаўшы цярпець паражэнні. Войскам Салоніцкага фронту прыйшлося тэрмінова ратаваць новага «саюзніка», і Вярхоўны камандуючы міжсаюзніцкімі войскамі генерал Сарайль кінуў 2-ю Асобную брыгаду, сканцэнтраванне якой яшчэ не было завершана, на ліквідацыю прарыву балгараў, якія здолелі апярэдзіць наступленне ўсяго Салоніцкага фронту ў падтрымку Румыніі.

На фракійскімі ўзбярэжжа балгары зацвердзіліся на ўсходнім беразе ракі Струмы і занялі горада Серэс і Драму, а 24 жніўня занялі порт Кавалу, выйшаўшы на ўзбярэжжы Эгейскага мора, а грэчаскія гарнізоны на іх шляху проста склалі зброю і былі адпраўлены немцамі ў палон у Сілезію.

Францыя здачу Кавалы расцаніла як здраду з боку грэчаскага ўрада і саюзнаму флоту давялося выбіваць балгарскі атрад з порта Кавалы з дапамогай артылерыі.

Неўзабаве стала відавочны характар дэманстрацыі балгарскага наступлення на гэтым напрамку, і што асноўны ўдар балгарамі наносіцца ў напраўленні на Манастыр-Острава, супраць Сербскай арміі. 1-я балгарская армія тут атакавала левае крыло 3-й сербскай арміі і адкінула югославян да Костуру ад Лерыны, а левы фланг Дунайскай дывізіі да Астроўскаму возеру. Сербам давялося пакінуць Флорыну, Баніцыі, а 23 жніўня балгары захапілі лінію вышынь у раёне Моглены. У выніку балгарам ўдалося ахапіць з двух бакоў групоўку саюзных войскаў.

Такое становішча непакоіла Сарайля, які сабраў 20 жніўня ў сябе ўсіх старэйшых ваеначальнікаў саюзных кантынгентаў. На нарадзе прысутнічаў і начальнік 2-й Асобай брыгады генерал-маёр М. К. Дзітэрыхс. На нарадзе абмяркоўвалася пытанне аб тэрміновым сканцэнраванні ўсіх сіл на напрамку балгарскіх удараў і адбіванні іх нападаў і самім пераходзе ў наступленне на заходнім, сербскім кірунку.

На небяспечны ўчастак Сербскае камандаванне перакінула Вардарскую дывізію і 1-ю Цімокскую брыгаду са складу 2-й арміі. На левым жа флангу, на поўдзень ад возера Острава, Сарайль хацеў стварыць моцную групу ў складзе 2-й французскіх дывізій і рускай 2-й Асобай брыгады пад агульным камандаваннем камандуючага французскай Усходняй арміяй генерала Карданье. У задачу гэтай групоўкі ўваходзіла абыйсці правы фланг балгараў надыходам ўздоўж хрыбта Баба Нарэцка на Флорыну і Манастыр (Бітала).

2-я Асобая брыгада Дзітэрыхса апынулася, разам са слабымі колькасна 57-й і 156-й французскімі дывізіямі, у складзе ўдарнай групоўкі, у задачу якой было пастаўлена сваім манеўрам вырашыць зыход маючага адбыцца бітвы. Са складу рускай брыгады у гэты момант быў гатовы да тэрміновым выступлення толькі 3-ы асобны полк, аслаблены выдзяленнем пагонцаў да мулам, аднак у сітуацыі, якая абстаноўцы генерал Дзітэрыхс вырашыў рушыць разам з ім, не чакаючы заканчэння падрыхтоўкі 4-га асобага палка брыгады.

Першы бой рускіх частак на Салоніцкім фронце адбыўся 10 верасня 1916 года, калі маючы ў сваім распараджэнні ўсяго толькі адзін полк і свой уласны штаб, генерал Дзітэрыхс выйшаў у бой сумесна з французскімі часткамі. Пасля адбівання нападу балгарскай пяхоты саюзнікі пачалі падрыхтоўку да заняцця горада Манацір (Бітола) на поўдні сербскай Македоніі, галоўны ўдар наносілі войскі Усходняга ўчастка фронту, і брыгада Дзітэрыхса апынулася на вастрыі. Нягледзячы на цяжкія горныя ўмовы, у якіх прыходзілася весці наступ, 17 верасня саюзнікі авалодалі ключавой пазіцыяй на подступах да Манастыра — горадам Флорына і адна з мэтаў наступу была дасягнута — пачалося адступленне балгараў на поўнач.

Расійскі манумент на Саюзных могілках Зэйтенлік  (руск.).

1917 — 1918 гады[правіць | правіць зыходнік]

Вясной 1917 года сілы саюзнікаў налічвалі 24 дывізіі - 6 французскіх, 6 сербскіх, 7 брытанскіх, 3 грэчаскіх, 1 італьянскую і 2 рускіх брыгады. Нязначныя тактычныя вынікі былі дасягнуты саюзнікамі на Салоніцкім фронце пры наступленні ў красавіку 1917 года. У маі 1918 года 3 грэчаскія дывізіі і 1 французская брыгада атрымалі вялікую перамогу ў бітве пры Скра. Рашучы пералом у становішчы на фронце быў дасягнуты ў выніку наступлення Салоніцкай арміі, пачатага 15 верасня 1918 года. Да канца гэтай аперацыі балгарскія войскі і 11-я германская армія былі разбітыя, і 29 верасня Балгарыя капітулявала. Саюзніцкія войскі перарвалі камунікацыі паміж Германіяй і Балгарыяй і атрымалі магчымасць для нанясення флангавага ўдару па цэнтральным дзяржавам, што з’явілася пачаткам разгрому аўстра-германскай кааліцыі.

Лёс расійскіх войскаў[правіць | правіць зыходнік]

Пасля прыняцця Савецкім урадам Дэкрэта аб міры  (руск.) салдаты запатрабавалі неадкладнага вяртання ў Расію. Аднак французскае камандаванне заявіла, што Дэкрэт аб міры не распаўсюджваецца на рускія войскі за мяжой. Антанта разглядала рускіх салдат як безаблічную, амаль дармовую масу, якую хацела адправіць калі не на фронт, то на працы. Хоць асобыя брыгады не з’яўляліся часткай англійскіх ці французскіх войскаў, саюзнікі цалкам распараджаліся імі па сваім меркаванні, адхіліўшы ў парушэнне існуючага палажэння аб адасобленасці брыгад рускае камандаванне.

Да канца лютага 1918 года рускія войскі былі падзеленыя на тры катэгорыі (групы): ваенныя добраахвотнікі, адпраўленыя ў Францыю, працоўныя рабочыя і асобы, якія патрабавалі неадкладнага вяртання ў Расію (апошнія былі адпраўленыя ў Паўночную Афрыку).

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. История Первой мировой войны 1914—1918 гг. // под редакцией И. И. Ростунова. — В 2-х тт. — Т. 2. — М.: Наука, 1975. — С. 512.
  2. Болгария в Первой мировой войне
  3. Иллюстрированный художественно-литературный журнал «Искры», 11-ое октября 1915 года № 40

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]