Чэхія: Розніца паміж версіямі

Правіць спасылкі
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др правільны пераклад дэвіза
дапаўненне, абнаўленне звестак
Радок 1: Радок 1:
{{Дзяржава
{{Дзяржава
|Беларуская назва =Чэшская Рэспубліка
|Беларуская назва = Чэшская Рэспубліка
|Арыгінальная назва ={{lang-cs|Česká republika}}
|Арыгінальная назва = {{lang-cs|Česká republika}}
|Родны склон =Чэхіі
|Родны склон = Чэхіі
⚫
|Частка =
⚫
|Сцяг =Flag of the Czech Republic.svg
|Герб =Coat of arms of the Czech Republic.svg
|Сцяг = Flag of the Czech Republic.svg
⚫
|Герб = Coat of arms of the Czech Republic.svg
|Замест герба =
|Замест герба =
|Дэвіз =Pravda vítězí<br />({{lang-be|«Праўда перамагае»}})
|Дэвіз = [[Pravda vítězí]]
⚫
|Назва гімна =Kde domov můj
|Пераклад дэвізу = Праўда перамагае
|Аўдыё =
⚫
|Назва гімна = Kde domov můj
⚫
|Форма праўлення =[[Парламенцкая рэспубліка]]
|Аўдыё =
⚫
|Дзяржаўная рэлігія =
⚫
|Форма кіравання = [[Парламенцкая рэспубліка]]
⚫
|Дзяржаўная рэлігія =
|lat_dir = N|lat_deg = 49|lat_min = 51|lat_sec = 0
|lat_dir = N|lat_deg = 49|lat_min = 51|lat_sec = 0
|lon_dir = E|lon_deg = 15|lon_min = 28|lon_sec = 0
|lon_dir = E|lon_deg = 15|lon_min = 28|lon_sec = 0
|region =
|region =
|CoordScale =2000000
|CoordScale = 2000000
|На карце =Europe location CZ.png
|На карце = Europe location CZ.png
|На карце2 =
|На карце2 =
|Мова =[[Чэшская мова|чэшская]]
|Мова = [[Чэшская мова|чэшская]]
|Заснавана =
|Заснавана =
|Дата незалежнасці =[[1 студзеня]] [[1993]]
|Дата незалежнасці = [[1 студзеня]] [[1993]]
|Незалежнасць ад =распада [[Чэхаславакія|Чэхаславакіі]]
|Незалежнасць ад = [[Чэхаславакія|Чэхаславакіі]]
|Сталіца =[[Прага]]
|Сталіца = [[Прага]]
|Найбуйнейшыя гарады =[[Прага]], [[Брно]], [[Острава]], [[Пльзень]]
|Найбуйнейшыя гарады = [[Прага]], [[Брно]], [[Острава]], [[Пльзень]]
|Пасады кіраўнікоў =[[Прэзідэнт Чэхіі|Прэзідэнт]]<br />[[Спіс прэм'ер-міністраў Чэшскай Рэспублікі|Прэм'ер-міністр]]
|Пасады кіраўнікоў = [[Прэзідэнт Чэхіі|Прэзідэнт]]<br/>[[Прэм'ер-міністр Чэхіі|Прэм'ер-міністр]]
|Кіраўнікі =[[Мілаш Земан]]<br />[[Іржы Руснак]]
|Кіраўнікі = [[Мілаш Земан]]<br/>[[Богуслаў Собатка]]
|Месца па плошчы =115
|Месца па плошчы = 116
|Плошча =78 866
|Плошча = 78.866
|Працэнт вады =2
|Працэнт вады = 2
|Этнахаронім =
|Этнахаронім = чэх, чэшка, [[чэхі]]
|Месца па насельніцтву =78
|Месца па насельніцтву = 85
|Насельніцтва ={{рост}}10 532 770<ref>[http://www.czso.cz/eng/redakce.nsf/i/population Насельніцтва, дадзеныя Статыстычнага агенцтва Чэшскай рэспублікі, 2010]</ref>
|Насельніцтва = 10.578.820<ref>[https://www.czso.cz/documents/10180/45964084/1300721701.pdf Český statistický úřad: Počet obyvatel v regionech soudržnosti, krajích a okresech České republiky k 1. 1. 2017] {{ref-cz}}</ref>
|Год ацэнкі =
|Год ацэнкі = 2017
|Насельніцтва па перапісу=
|Насельніцтва па перапісу =
|Год перапісу =2011
|Год перапісу =
|Шчыльнасць насельніцтва =133
|Шчыльнасць насельніцтва = 134
|Месца па шчыльнасці =
|Месца па шчыльнасці =
|ВУП (ППЗ) = 196,068 млрд <ref name="МВФ">[https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=49&pr.y=15&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=935&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= IMF: Report for Selected Countries and Subjects - Czech Republic] {{ref-en}}</ref>
⚫
|ВУП (ППЗ) =
|Год разліку ВУП (ППЗ) =
|Год разліку ВУП (ППЗ) = 2017
|Месца па ВУП (ППЗ) =
|Месца па ВУП (ППЗ) = 49
|ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва=
|ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 18.534,333<ref name="МВФ"></ref>
|Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва=
|Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва = 36
|ВУП (намінал) =
|ВУП (намінал) = 368,659 млрд<ref name="МВФ"></ref>
|Год разліку ВУП (намінал)=
|Год разліку ВУП (намінал) = 2017
|Месца па ВУП (намінал) =
|Месца па ВУП (намінал) = 51
|ВУП (намінал) на душу насельніцтва=
|ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 34.849,351<ref name="МВФ"></ref>
|Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва=
|Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва = 38
|ІРЧП = {{рост}} 0,865<ref>[http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Complete.pdf Human Development Report 2011]. The United Nations.</ref>
|ІРЧП = {{рост}}0,878<ref>[http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf UNDP: Human Development Report 2016] {{ref-en}}</ref>
|Год разліку ІРЧП = 2011
|Год разліку ІРЧП = 2016
|Месца па ІРЧП = 27
|Месца па ІРЧП = 28
|Узровень ІРЧП = <span style="color:#090;">вельмі выс.</span>
|Узровень ІРЧП = вельмі высокі
|Авіякампанія =
|Авіякампанія = [[České aerolinie]]
|Валюта =[[Чэшская крона]]<br />([[ISO 4217|CZK, код 203]])
|Валюта = [[чэшская крона]] (Kč ,CZK)
|Дамен =[[.cz]]
|Дамены = [[.cz]], [[.eu]]
|ISO =
|ISO = CZ
|Тэлефонны код =420
|Тэлефонны код = 420
|Часавы пояс =+1, летом [[UTC]] +2
|Часавы пояс = +1, улетку +2
|Заўвагі =
|Заўвагі =
}}
}}

'''Чэ́хія''', '''Чэ́шская Рэспу́бліка''' ({{lang-cs|Česká republika}}) — краіна ў [[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральнай Еўропе]], не мае выйсця да мора. Чэхія мяжуе з [[Польшча]]й, [[Германія]]й, [[Аўстрыя]]й і [[Славакія]]й. Краіна складаецца з двух гістарычных рэгіёнаў — [[Багемія|Багеміі]] і [[Маравія|Маравіі]], а таксама часткі [[Чэшская Сілезія|Сілезіі]] і [[Ніжняя Аўстрыя|Ніжняй Аўстрыі]].
'''Чэ́хія''', '''Чэ́шская Рэспу́бліка''' ({{lang-cs|Česká republika}}) — краіна ў [[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральнай Еўропе]], не мае выйсця да мора. Чэхія мяжуе з [[Польшча]]й, [[Германія]]й, [[Аўстрыя]]й і [[Славакія]]й. Краіна складаецца з двух гістарычных рэгіёнаў — [[Багемія|Багеміі]] і [[Маравія|Маравіі]], а таксама часткі [[Чэшская Сілезія|Сілезіі]] і [[Ніжняя Аўстрыя|Ніжняй Аўстрыі]].


== Назва краіны ==
== Назва краіны ==


Афіцыйная назва краіны — Чэшская рэспубліка, хаця ў [[1993]] годзе кіраўніцтва краіны прапанавала па-за межамі афіцыйных дакументаў ужываць назву Чэхія (Czechia), якая, напрыклад, у [[Англійская мова|англійскай мове]] не прыжылася. А ў [[Паўднёваславянскія мовы|паўднёваславянскіх мовах]], што базуюцца на [[Лацінскі алфавіт|лацінскім алфавіце]], ужываецца чэшская кароткая назва ''Česko'', такая ж назва ўжываецца і ў некаторых іншых мовах, даволі часта ў скажоных выглядзе — ''Cesko''.
Афіцыйная назва краіны — Чэшская Рэспубліка, хаця ў [[1993]] годзе кіраўніцтва краіны прапанавала па-за межамі афіцыйных дакументаў ужываць назву Чэхія (Czechia), якая, напрыклад, у [[Англійская мова|англійскай мове]] не прыжылася. А ў [[Паўднёваславянскія мовы|паўднёваславянскіх мовах]], што базуюцца на [[Лацінскі алфавіт|лацінскім алфавіце]], ужываецца чэшская кароткая назва ''Česko'', такая ж назва ўжываецца і ў некаторых іншых мовах, даволі часта ў скажоных выглядзе — ''Cesko''.


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Радок 70: Радок 71:
Першыя людзі жылі на тэрыторыі сучаснае Чэхіі ў эпоху [[неаліт]]а. У эпоху [[Антычнасць|Антычнасці]], у [[III стагоддзе да н.э.|III ст. да н.э.]], праз гэтую тэрыторыю ішлі [[кельты]], а крыху пазней, у [[I стагоддзе|I ст. н.э.]], тут жылі германскія плямёны Маркамані і Куадзі. А калі пачалося [[Вялікае перасяленне народаў]], германскія плямёны рушылі на захад, а іхняе месца занялі [[славяне]], што прыйшлі ад узбярэжжа [[Чорнае мора|Чорнага мора]] і з [[Карпаты|Карпацкіх гораў]].
Першыя людзі жылі на тэрыторыі сучаснае Чэхіі ў эпоху [[неаліт]]а. У эпоху [[Антычнасць|Антычнасці]], у [[III стагоддзе да н.э.|III ст. да н.э.]], праз гэтую тэрыторыю ішлі [[кельты]], а крыху пазней, у [[I стагоддзе|I ст. н.э.]], тут жылі германскія плямёны Маркамані і Куадзі. А калі пачалося [[Вялікае перасяленне народаў]], германскія плямёны рушылі на захад, а іхняе месца занялі [[славяне]], што прыйшлі ад узбярэжжа [[Чорнае мора|Чорнага мора]] і з [[Карпаты|Карпацкіх гораў]].


У [[VII стагоддзе|VII ст.]] франкскі гандляр [[Само]], падтрымаўшы тутэйшых славянаў у барацьбе супраць [[Авары|авараў]], зрабіўся кіраўніком першай цэнтральнаеўрапейскай краіны. У [[VIII стагоддзе|VIII ст.]] на пасаду кіраўніка ўзняўся мясцовы маравец, ад яго кіравання бярэ пачатак гісторыя т.зв. [[Вялікая Маравія|Вялікае Маравіі]].
У [[VII стагоддзе|VII ст.]] франкскі гандляр [[Само]], падтрымаўшы тутэйшых славян у барацьбе супраць [[Авары|авараў]], зрабіўся кіраўніком першай цэнтральнаеўрапейскай краіны. У [[VIII стагоддзе|VIII ст.]] на пасаду кіраўніка ўзняўся мясцовы маравец, ад яго кіравання бярэ пачатак гісторыя [[Вялікая Маравія|Вялікае Маравіі]].


У канцы [[IX стагоддзе|IX ст.]] з'явілася каралеўства [[Багемія|Багеміі]], уніфікаванае дынастыяй [[Пржамысловічы|Пржамысловічаў]]. У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] яно адыгрывала важную ролю ў палітыцы дзяржаў Цэнтральнае Еўропы, а затым увайшло ў склад [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай Імперыі]].
У канцы [[IX стагоддзе|IX ст.]] з'явілася каралеўства [[Багемія|Багеміі]], уніфікаванае дынастыяй [[Пржамысловічы|Пржамысловічаў]]. У [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] яно адыгрывала важную ролю ў палітыцы дзяржаў Цэнтральнае Еўропы, а затым увайшло ў склад [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай Імперыі]].
Радок 78: Радок 79:
У канцы 19 стагоддзя у Чэхіі пачынаецца перыяд [[чэшскае нацыянальнае адраджэнне|чэшскага нацыянальнага адраджэння]].
У канцы 19 стагоддзя у Чэхіі пачынаецца перыяд [[чэшскае нацыянальнае адраджэнне|чэшскага нацыянальнага адраджэння]].


Пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] была ўтвораная незалежная [[Чэхаславакія]]. У новай рэспубліцы жыло шмат [[Немцы|немцаў]], [[Венгры|венграў]] і [[Палякі|палякаў]]. Для іх у Чэхаславакіі адчыняліся школы, дзе [[Адукацыя|адукацыю]] дзіця атрымлівала на сваёй роднай мове. Але з адчыненнем школаў уся падтрымка [[Нацыянальная меншасць|нацыянальных меншасцяў]] спынілася, і тыя пажадалі выйсці са складу Чэхаславакіі. Гэтую сітуацыю скарыстаў дзеля дасягнення сваіх мэтаў [[Адольф Гітлер]] — праз [[Мюнхенскае пагадненне]] ён далучыў да Германіі [[Судзеты]] — правінцыю, дзе большасць насельніцтва складалі немцы. Польшча, у сваю чаргу, далучыла да сябе т.зв. [[Чэшскі Цешын]] — тэрыторыю з польскім насельніцтвам. А [[Славакія]] дасягнула ў складзе Чэхаславакіі значнай [[Аўтаномія|аўтаноміі]] і запатрабавала, каб Чэхаславакія пісалася праз злучок: Чэха-Славакія. Потым, падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]], Гітлер стварыў на тэрыторыі Чэхіі [[пратэктарат]] Багеміі і Маравіі, які адыгрываў ролю [[Рэйхпратэктар]]а (імперскага абаронцы) ў [[Трэці рэйх|Трэцім рэйху]]. Армія Гітлера, тым часам, забіла на тэрыторыі Чэхіі каля 125,000 чалавек, з якіх 83,000 — [[яўрэі]].
Пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] была ўтвораная незалежная [[Чэхаславакія]]. У новай рэспубліцы жыло шмат [[Немцы|немцаў]], [[Венгры|венграў]] і [[Палякі|палякаў]]. Для іх у Чэхаславакіі адчыняліся школы, дзе [[Адукацыя|адукацыю]] дзіця атрымлівала на сваёй роднай мове. Але з адчыненнем школаў уся падтрымка [[Нацыянальная меншасць|нацыянальных меншасцяў]] спынілася, і тыя пажадалі выйсці са складу Чэхаславакіі. Гэтую сітуацыю скарыстаў дзеля дасягнення сваіх мэтаў [[Адольф Гітлер]] — праз [[Мюнхенскае пагадненне]] ён далучыў да Германіі [[Судзеты]] — правінцыю, дзе большасць насельніцтва складалі немцы. Польшча, у сваю чаргу, далучыла да сябе т.зв. [[Чэшскі Цешын]] — тэрыторыю з польскім насельніцтвам. Працэс дэцэнтралізацыі прывёў да усталявання Другой рэспублікі, калі Славакія і Карпацкая Русь дасягнулі ў складзе Чэхаславакіі значнай [[Аўтаномія|аўтаноміі]] і запатрабавалі, каб Чэхаславакія пісалася праз злучок: Чэха-Славакія. У сакавіку 1939, пасля ўварвання нямецкіх войск, аслабелая дзяржава распалася на марыянеткавы [[пратэктарат Багеміі і Маравіі]] пад кантролем Германіі, [[Першая Славацкая рэспубліка|незалежную Славакію]] і [[Карпацкая Украіна|Карпацкую Украіну]], якая адразу ж была анексавана [[Венгрыя]]й. Армія Гітлера, тым часам, забіла на тэрыторыі Чэхіі каля 125,000 чалавек, з якіх 83,000 — [[яўрэі]]. У [[1945]]—[[1946]] гг. нямецкая меншасць была выгнаная па-за межы Чэхіі.

У [[1945]]—[[1946]] гг. нямецкая меншасць была выгнаная па-за межы Чэхіі.


Пасля вайны Чэхаславакія паспрабавала зрабіцца «мастом» паміж Захадам і Усходам, але [[Камуністычная партыя Чэхаславакіі|Камуністычная партыя]] ўзмацнілася і стала найбольш значнай палітычнай сілай у краіне. Чэхаславакія далучылася да Савецкага блока. У [[1968]] кіраўнікі краіны вырашылі змяніць тактыку Камуністычнай партыі на пабудову «сацыялізму з чалавечым тварам». Аднак [[Чырвоная Армія|савецкія войскі]] прыпынілі гэтыя спробы. Крывавыя падзеі вясны [[1968]] года з удзелам савецкіх войскаў атрымалі назву «[[Пражская вясна|Пражскае вясны]]».
Пасля вайны Чэхаславакія паспрабавала зрабіцца «мастом» паміж Захадам і Усходам, але [[Камуністычная партыя Чэхаславакіі|Камуністычная партыя]] ўзмацнілася і [[пераварот у Чэхаславакіі, 1948|ў лютым 1948 усталявала сацыялістычны рэжым]]. Чэхаславакія далучылася да Савецкага блока. У [[1968]] кіраўнікі краіны вырашылі змяніць тактыку Камуністычнай партыі на пабудову «сацыялізму з чалавечым тварам». Аднак войскі Арганізацыі Варшаўскага дагавора прыпынілі гэтыя спробы — рэформы і іх крывавае завяршэнне вясной [[1968]] года атрымалі назву «[[Пражская вясна|Пражскае вясны]]».


У [[1989]] годзе ў Чэхаславакіі здарылася бяскроўная «[[аксамітная рэвалюцыя]]», што паклала канец кіраванню [[Камунізм|камуністаў]]. А ў [[1993]] годзе краіна падзялілася на незалежныя Чэхію і Славакію.
У [[1989]] годзе ў Чэхаславакіі здарылася бяскроўная «[[аксамітная рэвалюцыя]]», што паклала канец кіраванню [[Камунізм|камуністаў]]. А ў [[1993]] годзе краіна падзялілася на незалежныя Чэхію і Славакію.
Радок 90: Радок 89:
== Геаграфія ==
== Геаграфія ==
[[File:Czechia-mapa-be.png|thumb|Карта]]
[[File:Czechia-mapa-be.png|thumb|Карта]]
Па землях Багеміі цякуць рэкі [[Рака Лаба|Лаба]] і [[Рака Влтава|Влтава]], самі землі складаюцца пераважна з невысокіх узвышшаў. Аднак гэтыя тэрыторыі ўтрымліваюць найвышэйшы пункт Чэхіі — гару [[Снежка]] (1,602 м над морам). Землі Маравіі таксама няроўныя, з мноствам малых гор, прыгоркаў, а найбуйнейшая рака тут — [[Рака Марава, верхні прыток Дуная|Марава]]. Рэкі Чэхіі выцякаюць у [[Чорнае мора|Чорнае]], [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] і [[Паўночнае мора|Паўночнае]] [[Мора|моры]].
Па землях Багеміі цякуць рэкі [[Рака Эльба|Лаба]] і [[Рака Влтава|Влтава]], самі землі складаюцца пераважна з невысокіх узвышшаў. Аднак гэтыя тэрыторыі ўтрымліваюць найвышэйшы пункт Чэхіі — гару [[Снежка]] (1,602 м над морам). Землі Маравіі таксама няроўныя, з мноствам малых гор, прыгоркаў, а найбуйнейшая рака тут — [[Рака Марава, верхні прыток Дуная|Марава]]. Рэкі Чэхіі выцякаюць у [[Чорнае мора|Чорнае]], [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] і [[Паўночнае мора|Паўночнае]] [[Мора|моры]].


== Дэмаграфія ==
== Дэмаграфія ==
Радок 111: Радок 110:


== Адміністрацыйны падзел ==
== Адміністрацыйны падзел ==
[[Сталіца]] — (hlavní město) — [[Прага]]. Краіна падзяляецца на 14 адміністрацыйных адзінак — краёў, кожны з якіх падзяляецца на акрэсы.
[[Сталіца]] — [[Прага]]. Краіна падзяляецца на 14 адміністрацыйных адзінак — краёў, кожны з якіх падзяляецца на акрэсы.


Спіс краёў:
Спіс краёў:
Радок 130: Радок 129:


== Эканоміка ==
== Эканоміка ==
Чэшская эканоміка — [[Рыначная эканоміка|рыначная]], адная з найбольш стабільных сярод краін былога сацыялістычнага блока. Рост [[СУП]] у [[2000]]—[[2001]] гг. быў выкліканы зніжкамі на мытныя пошліны з боку [[Еўрасаюз]]а, а таксама замежнымі [[інвестыцыя]]мі, у першую чаргу нямецкімі. Але [[Хабаніцтва|хабарніцтва]] і дагэтуль трымаецца на адным з найбольш высокіх узроўняў у ЕС.
Чэшская эканоміка — [[Рыначная эканоміка|рыначная]], адна з найбольш стабільных сярод краін былога сацыялістычнага блока. Рост [[ВУП]] у [[2000]]—[[2001]] гг. быў выкліканы зніжкамі на мытныя пошліны з боку [[Еўрасаюз]]а, а таксама замежнымі [[інвестыцыя]]мі, у першую чаргу нямецкімі. Але [[Хабаніцтва|хабарніцтва]] і дагэтуль трымаецца на адным з найбольш высокіх узроўняў у ЕС.


Рост СУП у [[2005]] годзе склаў — 6,0 %, [[інфляцыя]] — 1,9 %
Рост ВУП у [[2005]] годзе склаў — 6,0 %, [[інфляцыя]] — 1,9 %


== Гл. таксама ==
== Гл. таксама ==

Версія ад 15:32, 29 ліпеня 2017

Чэшская Рэспубліка
чэшск.: Česká republika
Герб Чэхіі
Сцяг Чэхіі Герб Чэхіі
Дэвіз: «Pravda vítězí»
«Праўда перамагае»
Гімн: «Kde domov můj»
Дата незалежнасці 1 студзеня 1993 (ад Чэхаславакіі)
Афіцыйная мова чэшская
Сталіца Прага
Найбуйнейшыя гарады Прага, Брно, Острава, Пльзень
Форма кіравання Парламенцкая рэспубліка
Прэзідэнт
Прэм'ер-міністр 		Мілаш Земан
Богуслаў Собатка
Плошча
• Усяго
• % воднай паверхні 		116-я ў свеце
78.866 км²
2
Насельніцтва
• Ацэнка (2017)
• Шчыльнасць
10.578.820[1] чал. (85-я)
134 чал./км²
ВУП (ППЗ)
  • Разам (2017)
  • На душу насельніцтва
$196,068 млрд [2]  (49-ы)
$18.534,333[2]  (36-ы)
ВУП (намінал)
  • Разам (2017)
  • На душу насельніцтва
$368,659 млрд[2]  (51-ы)
$34.849,351[2]  (38-ы)
ІРЧП (2016) ▲0,878[3] (вельмі высокі) (28-ы)
Этнахаронім чэх, чэшка, чэхі
Валюта чэшская крона (Kč ,CZK)
Авіякампанія České aerolinie
Інтэрнэт-дамены .cz, .eu
Код ISO (Alpha-2) CZ
Код ISO (Alpha-3) CZE
Код МАК CZE
Тэлефонны код +420
Часавыя паясы +1, улетку +2

Чэ́хія, Чэ́шская Рэспу́бліка (чэшск.: Česká republika) — краіна ў Цэнтральнай Еўропе, не мае выйсця да мора. Чэхія мяжуе з Польшчай, Германіяй, Аўстрыяй і Славакіяй. Краіна складаецца з двух гістарычных рэгіёнаў — Багеміі і Маравіі, а таксама часткі Сілезіі і Ніжняй Аўстрыі.

Назва краіны

Афіцыйная назва краіны — Чэшская Рэспубліка, хаця ў 1993 годзе кіраўніцтва краіны прапанавала па-за межамі афіцыйных дакументаў ужываць назву Чэхія (Czechia), якая, напрыклад, у англійскай мове не прыжылася. А ў паўднёваславянскіх мовах, што базуюцца на лацінскім алфавіце, ужываецца чэшская кароткая назва Česko, такая ж назва ўжываецца і ў некаторых іншых мовах, даволі часта ў скажоных выглядзе — Cesko.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Чэхіі

Першыя людзі жылі на тэрыторыі сучаснае Чэхіі ў эпоху неаліта. У эпоху Антычнасці, у III ст. да н.э., праз гэтую тэрыторыю ішлі кельты, а крыху пазней, у I ст. н.э., тут жылі германскія плямёны Маркамані і Куадзі. А калі пачалося Вялікае перасяленне народаў, германскія плямёны рушылі на захад, а іхняе месца занялі славяне, што прыйшлі ад узбярэжжа Чорнага мора і з Карпацкіх гораў.

У VII ст. франкскі гандляр Само, падтрымаўшы тутэйшых славян у барацьбе супраць авараў, зрабіўся кіраўніком першай цэнтральнаеўрапейскай краіны. У VIII ст. на пасаду кіраўніка ўзняўся мясцовы маравец, ад яго кіравання бярэ пачатак гісторыя Вялікае Маравіі.

У канцы IX ст. з'явілася каралеўства Багеміі, уніфікаванае дынастыяй Пржамысловічаў. У Сярэднявеччы яно адыгрывала важную ролю ў палітыцы дзяржаў Цэнтральнае Еўропы, а затым увайшло ў склад Свяшчэннай Рымскай Імперыі.

Гусіцкія войны і Трыццацігадовая вайна нанеслі шкоду землям сучаснае Чэхіі. Пазней, пад уплывам аўстрыйскіх Габсбургаў Багемія патрапіла ў склад Аўтра-Венгрыі.

У канцы 19 стагоддзя у Чэхіі пачынаецца перыяд чэшскага нацыянальнага адраджэння.

Пасля Першай сусветнай вайны была ўтвораная незалежная Чэхаславакія. У новай рэспубліцы жыло шмат немцаў, венграў і палякаў. Для іх у Чэхаславакіі адчыняліся школы, дзе адукацыю дзіця атрымлівала на сваёй роднай мове. Але з адчыненнем школаў уся падтрымка нацыянальных меншасцяў спынілася, і тыя пажадалі выйсці са складу Чэхаславакіі. Гэтую сітуацыю скарыстаў дзеля дасягнення сваіх мэтаў Адольф Гітлер — праз Мюнхенскае пагадненне ён далучыў да Германіі Судзеты — правінцыю, дзе большасць насельніцтва складалі немцы. Польшча, у сваю чаргу, далучыла да сябе т.зв. Чэшскі Цешын — тэрыторыю з польскім насельніцтвам. Працэс дэцэнтралізацыі прывёў да усталявання Другой рэспублікі, калі Славакія і Карпацкая Русь дасягнулі ў складзе Чэхаславакіі значнай аўтаноміі і запатрабавалі, каб Чэхаславакія пісалася праз злучок: Чэха-Славакія. У сакавіку 1939, пасля ўварвання нямецкіх войск, аслабелая дзяржава распалася на марыянеткавы пратэктарат Багеміі і Маравіі пад кантролем Германіі, незалежную Славакію і Карпацкую Украіну, якая адразу ж была анексавана Венгрыяй. Армія Гітлера, тым часам, забіла на тэрыторыі Чэхіі каля 125,000 чалавек, з якіх 83,000 — яўрэі. У 1945—1946 гг. нямецкая меншасць была выгнаная па-за межы Чэхіі.

Пасля вайны Чэхаславакія паспрабавала зрабіцца «мастом» паміж Захадам і Усходам, але Камуністычная партыя ўзмацнілася і ў лютым 1948 усталявала сацыялістычны рэжым. Чэхаславакія далучылася да Савецкага блока. У 1968 кіраўнікі краіны вырашылі змяніць тактыку Камуністычнай партыі на пабудову «сацыялізму з чалавечым тварам». Аднак войскі Арганізацыі Варшаўскага дагавора прыпынілі гэтыя спробы — рэформы і іх крывавае завяршэнне вясной 1968 года атрымалі назву «Пражскае вясны».

У 1989 годзе ў Чэхаславакіі здарылася бяскроўная «аксамітная рэвалюцыя», што паклала канец кіраванню камуністаў. А ў 1993 годзе краіна падзялілася на незалежныя Чэхію і Славакію.

У 1999 годзе Чэхія далучылася да НАТА, у 2004 годзе — да Еўрасаюза.

Геаграфія

Карта

Па землях Багеміі цякуць рэкі Лаба і Влтава, самі землі складаюцца пераважна з невысокіх узвышшаў. Аднак гэтыя тэрыторыі ўтрымліваюць найвышэйшы пункт Чэхіі — гару Снежка (1,602 м над морам). Землі Маравіі таксама няроўныя, з мноствам малых гор, прыгоркаў, а найбуйнейшая рака тут — Марава. Рэкі Чэхіі выцякаюць у Чорнае, Балтыйскае і Паўночнае моры.

Дэмаграфія

Да 2001 года назіраўся станоўчы прырост насельніцтва, а ў 2001 годзе ўпершыню зафіксаваны адмоўны — −0,1 %.

Склад насельніцтва

Гл. таксама Яўрэі ў Чэхіі Большасць насельніцтва ёсць чэхамі — каля 95 %, яны размаўляюць па-чэшску. Сярод меншасцяў — славакі (каля 2 %), цыганы (цыганы), палякі, яўрэі.

Рэлігія

Згодна з перапісам 2001 году, большасць насельніцтва Чэхіі — атэісты (59 %), 26 % — каталікі, 2,5 % — пратэстанты.

Дзяржаўны лад

Чэхія — парламенцкая дэмакратычная краіна, дзе функцыі выканаўчае ўлады ляжаць на ўрадзе, а функцыі заканадаўчае ўлады — на ўрадзе і парламенце.

Пасля парламенцкіх выбараў 2010 года Чэшская сацыял-дэмакратычная партыя мае 56 дэпутатаў у ніжняй палаце парламента, Грамадзянская дэмакратычная партыя — 53, кансерватыўная партыя TOP 09 — 41, Камуністычная партыя Чэхіі і Маравіі — 26, правацэнтрысцкая партыя «Грамадскія справы» — 24.

Зброя і войска

Чэшскае войска складаецца з наземных і паветраных войскаў. На ўзбраенне штогод выдаткоўваюць 1,8 % СУП.

Адміністрацыйны падзел

Сталіца — Прага. Краіна падзяляецца на 14 адміністрацыйных адзінак — краёў, кожны з якіх падзяляецца на акрэсы.

Спіс краёў:

Эканоміка

Чэшская эканоміка — рыначная, адна з найбольш стабільных сярод краін былога сацыялістычнага блока. Рост ВУП у 2000—2001 гг. быў выкліканы зніжкамі на мытныя пошліны з боку Еўрасаюза, а таксама замежнымі інвестыцыямі, у першую чаргу нямецкімі. Але хабарніцтва і дагэтуль трымаецца на адным з найбольш высокіх узроўняў у ЕС.

Рост ВУП у 2005 годзе склаў — 6,0 %, інфляцыя — 1,9 %

Гл. таксама

Спасылкі

Зноскі

  1. ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v regionech soudržnosti, krajích a okresech České republiky k 1. 1. 2017 (чэшск.)
  2. ↑ а б в г IMF: Report for Selected Countries and Subjects - Czech Republic (англ.)
  3. ↑ UNDP: Human Development Report 2016 (англ.)
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Чэхія&oldid=2679810"