Бітва на Чорным моры (Першая сусветная вайна)

Кампанія на Чорным моры
Асноўны канфлікт: Першая сусветная вайна на моры
рэйд турэцкіх крэйсераў на Наварасійск. 29 кастрычніка 1914 года.
Дата	29 кастрычніка 1914 — сакавік 1918
Месца	Чорнае мора
Вынік	Перамога Цэнтральных дзяржаў і падпісанне Брэсцкага дагавора, распад Расійскай імперыі у выніку Рускай рэвалюцыі.
Праціўнікі
Германскі імперскі флот ВМС Асманскай імперыі Чарнаморскі флот
Камандуючыя
контр-адмірал Вільгельм Сушон адмірал А. А. Эбергард

Кампа́нія на Чо́рным мо́ры (1914—1918) — ваенныя дзеянні на марскім прасторы Чорнага мора флота Расійскай імперыі супраць асманскага флоту і ваенна-марскіх сіл Германскай імперыі ў гады Першай сусветнай вайны.

Гісторыя

Да пачатку вайны Расійскі імператарскі флот меў значную перавагу ў сілах і сродках у акваторыі Чорнага мора. Хоць на лета 1914 года ні ў Расійскай, ні ў Асманскай імперыі не было сучасных дрэдноўтаў на Чорным моры, аднак літаральна ў першыя дні ваенных дзеянняў у Еўропе, адбыўся факт прарыву нямецкіх крэйсераў «Гёбен» і «Брэслау» да Чорнага мора. Нягледзячы на пераслед эскадрай брытанскага флота пад камандаваннем адмірала А. Мілна, нямецкім лінейнаму «Гебен» і лёгкаму «Брэслау» крэйсерам атрымалася прайсці скрозь Дарданэлы і дабрацца да Стамбула. Бяскроўная «бітва» брытанскіх і нямецкіх караблёў мела далёка ідучыя палітычныя і ваенныя наступствы для ўсяго Міжземнаморскага і Чарнаморскага рэгіёнаў і ходу вайны ў цэлым.

Расійскі флот у Чорным моры складаўся з брыгады лінейных караблёў, міннай дывізіі (крэйсер, эсмінцаў, тральшчыкаў), дывізіёна падводных лодак і партыі тралення. Галоўнай аператыўнай адзінкай флоту, як і ў Прыбалтыцы, была эскадра, у якую ўваходзілі лінкары, крэйсеры і эсмінцы. Састарэлыя караблі і навучальныя караблі былі 1-м і 2-м рэзервам. Флотам кіраваў адмірал А. А. Эбергард.

Склад сіл у Чорным моры

Кастрычнік 1914 года	Лінейныя караблі (дадрэдноўты)	Лінейныя крэйсеры	Крэйсеры	Эсмінцы	Мінаносцы	ПЛ	Мінныя загараджальнікі	Кананерскія лодкі
Флот Расіі	5	-	2	17	12	4	2	3
Асманскі флот	3	1	3	10	12	2	2	-

Асноўныя артыкулы: Рэйд у Чорным моры (1914), Бой ля мыса Сарыч і Блакада Басфора

29 кастрычніка 1914 года у Чорным моры пачаліся ваенныя дзеянні. Нямецка-асманскі флот бамбардзірваў прыбярэжныя расійскія гарады, а «Гёбен» і «Брэслау» атакавалі асноўную базу Чарнаморскага флоту — Севастопаль. Гэта бамбардзіраванне прывяло да абвяшчэння Расіяй вайны Стамбулу і, адпаведна, уступлення апошняга ў вайну на баку Цэнтральных дзяржаў.

5 лістапада 1914 года асноўныя сілы Імператарскага Чарнаморскага флоту нечакана сустрэліся з Гёбенам і Брэслау каля Ялты. Нягледзячы на спрыяльныя для расійскіх сіл абставіны, вырашальнага выніку дасягнуць не ўдалося — пасля абмену залпамі нямецкія караблі змаглі спакойна адступіць.

Група браняносцаў Чарнаморскага флоту Расіі. Першы — «Яўстафій».

Асноўныя артыкулы: Бой ля Басфора (1915), Бой ля вострава Кефкен і Марскі бой 8 студзеня 1916 года

Да пачатку 1916 года «Гёбен» і «Брэслау» панавалі над Чорным морам і стваралі пастаянны галаўны боль для расійскага флоту. Толькі ў пачатку 1916 года Чарнаморскі флот атрымаў першыя лінкары-дрэдноўты — «Імператрыца Марыя» і «Імператрыца Кацярына Вялікая», якія карэнным чынам змянілі баланс сіл на карысць Чарнаморскага флоту Расіі.

Увод у эксплуатацыю новых лінкараў дазволіў расійскаму флоту блакаду вугальнага рэгіёну Анатоліі (парты Зангулдак, Козлу, Эрэглі і Кілімлі), якія служылі ў якасці адзінай крыніцы мясцовага вугалю для Стамбула, асманскага флота і чыгунак Асманскай імперыі. Да кастрычніка 1916 года перавозка вугля з Зангулдака ў Стамбул практычна спынілася. Блакада прывяла да рэзкага скарачэння аперацый Асманскага флоту, у прыватнасці, туркі перасталі трапляць у вусце Басфора. З-за недахопу вугалю ў 1917 годзе «Гёбен» ніколі не выходзіў у мора.

Неўзабаве пасля бальшавіцкага перавароту ў Петраградзе і разгульнай анархіі, якая ахапіла былую Расійскую імперыю, Чарнаморскі флот страціў баяздольнасць. Пасля заключэння Брэсцкага мірнага дагавора і наступлення Германіі галоўная ваенна-марская база ў Севастопалі апынулася пад кантролем Германіі.

Гл. таксама

• Бітва пры Каранелі
• Асманская імперыя ў Першай сусветнай вайне
• Рэйд на Суэцкі канал
• Бой ля мыса Сарыч
• Кампанія на Чорным моры (1941—1944)
• Прарыў Гёбена і Брэслау

Літаратура

• Заянчкоўскі А. М. Першая сусветная вайна = Первая мировая война. — СПб.: Палігон, 2000. — 878 с. — ISBN 5-89173-082-0.
• История Первой мировой войны 1914—1918 гг. / под редакцией И. И. Ростунова. — в 2-х томах. — М.: Наука, 1975. — 25 500 экз.
• Dupuy, Trevor Nevitt and The military history of World War I: naval and overseas war, 1916—1918 (1967)
• Halpern, Paul G. (1995). A Naval History of World War I. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 1-55750-352-4.
• Больных А. Г. Морские битвы Первой мировой: Напрасные победы — АСТ, 2001. — 560 с. — ISBN 5170044291.

Спасылкі

• Вайна ў моры Архівавана 27 ліпеня 2014. (укр.)