Горад Дзяржынск

Горад Дзяржынск Сцяг Герб Каардынаты 53.683333, 27.13333353°41′00″ пн. ш. 27°08′00″ у. д.53.683333° пн. ш. 27.133333° у. д.    Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Дзяржынскі Сельсавет Дзяржынскі Першае згадванне 1146 Насельніцтва 25 164 чалавек (2009) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1716 Паштовы індэкс 222712, 222720 Аўтамабільны код 5 Дзяржынск Дзяржынск

Дзяржынск на Вікісховішчы

Дзяржы́нск, гіст.: Койданава — горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Дзяржынскага раёна. У 38 км да паўднёвага захаду ад Мінска, на чыгуначнай лініі (станцыя Койданава) і аўтадарозе Мінск—Баранавічы. Насельніцтва 24,8 тыс. чал. (2006).

Назва

Тапонім «Койданаў», імаверна, утварыўся ад імя татарскага ваяра Койдана (Кайдана), войскі якога нібыта разбіў непрыяцель пад легендарным Крутагор’ем у XIII ст.. Згодна з іншым меркаваннем, назва места паходзіць ад імя татарскага военачальніка, які калісьці жыў у гэтых мясцінах. Ён наняўся ў канцы XIV — пач. XV стст. ў войска Вялікага Княства Літоўскага і меў тут сваю рэзідэнцыю.

Традыцыйная гістарычная назва паселішча падаецца ў форме Койданаў або Койданава. 29 ліпеня 1932 горад афіцыйна пераназваны ў Дзяржынск.

Гісторыя

Афіцыйнай датай заснавання сучаснага Дзяржынска лічыцца 1146 год, калі паселішча згадваецца пад назвай Крутагор’е ў паданні пра старую Пакроўскую драўляную царкву. Аднак сучасныя энцыклапедычныя даведнікі разглядаюць гэтыя звесткі толькі як імаверныя і датуюць першы дакладны пісьмовы ўспамін 1442 годам. У ХII ст. паселішча ўвайшло ў склад Полацкага, пазней Менскага княства. Да ХIIІ ст. завяршылася ўзвядзенне драўлянага замка.

У XIV ст. Койданаў далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. У розныя часы мясцовасць знаходзілася ва ўладанні Гедзімінавічаў, Вярэйскіх, Гаштольдаў, Радзівілаў. У пач. XVI ст. Койданаў пацярпеў ад набегаў татараў (у 1502 і 1503). У 1542 паселішча зрабілася цэнтрам староства, пазней графства.

У 1550—1831 Койданаў атрымаў вядомасць значнага асяродку распаўсюджвання кальвінізму. Каля 1564 года Мікалай Радзівіл «Руды» збудаваў тут драўляны кальвінскі збор (з 1613 — мураваны), а таксама плябанію, школу і багадзельню. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) мясцовасць увайшла ў склад Менскага павета Менскага ваяводства. У 1588 паселішча атрымала статус мястэчка. У гэты час тут было 120 дымоў, замак, кальвінскі збор, ратуша, касцёл, рынак, 2 карчмы, 4 вадзяныя млыны. Існавала 6 вуліцаў: Віленская, Мінская, Плябанская, Рубяжэвіцкая, Слуцкая, Станькаўская. Кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза дазволіў праводзіць 2 вялікія кірмашы: на Грамніцы (2 лютага) і Сёмуху і штотыднёвы торг. Пазней кірмашы таксама збіраліся на Юр’я (23 красавіка) і Пакровы (1 кастрычніка). Паводле звестак на 1620 год, у цэнтры мястэчка знаходзіўся чатырохкутны гандлёвы пляц, забудаваны дамамі рамеснікаў і гандляроў; на пляцы было 5 крамаў, карчма і 23 мяшчанскія двары; агулам налічвалася 110 двароў

11 ліпеня 1655 у пачатку Трынаццацігадовай вайны войскі Маскоўскай дзяржавы ўшчэнт спустошылі Койданаў. Як даносілі захопнікі свайму гаспадару:

...местечко Койданов взяли, и которыя... были в том местечке полския и литовския люди, и тех всех людей мечю предали и то местечко и посады все выжгли.

Аднаўленне Койданава ішло марудна. У 2-й пал. XVIII ст. тут збудавалі новы драўляны касцёл Св. Ганны. Станам на 1791 у мястэчку было 134 дымы.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Койданаў апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе стаў цэнтрам воласці Мінскага павета Віленскай губерні. У 1796 мястэчка атрымала герб: «выява галінак дуба і алівы». У вайну 1812 года 15 лістапада войскі Расійскай імперыі разбілі аддзел, сфарміраваны з мясцовых і французскіх салдат. У 1871 праз мястэчка прайшла чыгунка, адкрыўся 2-павярховы вакзал. У кан. XIX — пач. XX ст. дзейнічалі кальвінскі збор, касцёл, царква, сінагога; працавалі народная і гарадская вучэльні, 2 яўрэйскія малітоўныя школы, багадзельня, больш за 30 крамаў, паравы млын, шапавальні, бровары; рэгулярна праводзілася 6 кірмашоў. У 1920 у выніку антыбальшавіцкага паўстання ўтварылася Койданаўская самастойная рэспубліка.

У 1924 Койданаў стаў цэнтрам раёнаБССР (з 30 чэрвеня 1937 да 15 студзеня 1938 быў у Мінскім раёне). У 1930 савецкія ўлады зачынілі мясцовы касцёл і ліквідавалі каталіцкую парафію. 15 сакавіка 1932 паселішча атрымала статус места. 29 ліпеня 1932 бальшавікі змянілі назву паселішча на Дзяржынск у гонар Фелікса Дзяржынскага; чыгуначная станцыя захавала старую назву. Падчас Другой сусветнай вайны з 28 чэрвеня 1941 да 7 ліпеня 1944 Дзяржынск знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

• Горад на старых здымках
• 

  Збор і замак, знішчаныя бальшавікамі ў 1930—1950-я

• 

  Збор, бакавы фасад

• 

  Збор, брама

• 

  Збор, інтэр'ер

• 

  Касцёл Св. Ганны

• 

  Касцёл, бакавы ўваход

• 

  Касцёл, алтар

• 

  Чыгуначная станцыя

Насельніцтва

• ХIХ стагоддзе: 1866 — 1383 чал.; 1897 — 4744 чал.
• ХХ стагоддзе: 1939 — 8,7 тыс. чал.; 1977 — 10,7 тыс. чал.; 1991 — 23,7 тыс. чал.; 1993 — 23,9 тыс. чал.
• ХХI стагоддзе: 2003 — 25,0 тыс. чал.; 2006 — 24,8 тыс. чал.; 2008 — 24,9 тыс. чал.; 2009 — 25 164 чал. (перапіс)

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудаўнічай і металаапрацоўчай, лёгкай, харчовай прамысловасці. Гасцініца.

Культура

Дзяржынскі гісторыка-краязнаўчы музей. Беларускі дзяржаўны архіў кінафотафонадакументаў.

Турыстычная інфармацыя

Дзейнічаюць Койданаўскі гістарычна-краязнаўчы музей і Беларускі дзяржаўны архіў кінафотафонадакументаў.

У месце паставілі помнік у гонар 850-годдзя заснавання Крутагор’я-Койданава-Дзяржынска.

Славутасці

• Гарадзішча (XI—XIII стст.)
• Замчышча
• Касцёл Святой Ганны (XVIII ст.)
• Царква Покрыва Прасвятой Багародзіцы (1851)

Страчаная спадчына

• Кальвінскі збор (1613—1621)
• Койданаўскі замак

• Краявіды Дзяржынска
• 

  Рэшткі гарадзішча

• 

  Гарадзішча, помнік

• 

  Касцёл Св. Ганны

• 

  Царква

Вядомыя асобы

• Сяргей Сідор (1937—1998) — беларускі географ, педагог
• Кайдановер — вядомы талмудыст
• Анастасія Віннікава — спявачка
• Аляксандр Кандратавіч Бурак
• Георгій Васілевіч Будай
• Іосіф Майсеевіч Ліўшыц (1904—1997) — вучоны ў галіне гідралогіі. Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі БССР.

Гл. таксама

• Польскі Аўтаномны Раён імя Дзяржынскага

Літаратура

• Держинск // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9;

Літаратура

• Валахановіч А. Дзяржынск. Гісторыка-эканамічны нарыс. — Мінск, 1977. — 80 с.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
• Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна. Мінск, 2004.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010.— 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Сташэўскі В. Койданаўская МТС. — Менск, 1931. — 48 с.
• Шпілеўскі І., Бабровіч Л. Гістарычны нарыс Дзяржыншчыны (Койданаўшчыны). — Менск, 1932. — 110 с.
• Шпілеўскі І., Бабровіч Л. Мястэчка Койданава. / Адбітак з часопісу «Наш Край» за 1929 год №№ 2, 3 і 4. — Менск, 1929. — 42 с. — Койданава: «Кальвіна», 2012 [1].
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.
• Kojdanów // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 246—249.
• Шаблон:Крыніцы/Нарысы койданаўскія (2005)
• Валаханович А. И. Дзержинск. Историко экономический очерк. — Минск, 1982. — 80 с. [Города Белоруссии].
• Валаханович А. И., Кулагин А. Н. Дзержинщина: прошлое и настоящее. — Минск, 1986. — 199 с.
• Устав Койдановского общества для выдачи беспроцентных ссуд бедным евреям местечка Койданово, Минской губернии. — Минск, 1913. — 8 с.

У Сеціве

• г. Койданаў на Radzima.org
• Вандроўка ў Дзяржынск (Койданава)