Кіеў

Горад Кіеў укр.: Київ Сцяг Герб Краіна Украіна Каардынаты 50°27′00″ пн. ш. 30°30′00″ у. д. Гарадскі галава Віталь Клічко Заснаваны 482 Плошча 835,58  км² Вышыня цэнтра 179 ± 1 м Водныя аб’екты Дняпро Насельніцтва 2906 600 чалавек (2016) Шчыльнасць 3299 чал./км² Агламерацыя 3,65 млн. чалавек Нацыянальны склад украінцы, рускія, беларусы Канфесійны склад праваслаўе Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код +380 44 Паштовыя індэксы 01000 Аўтамабільны код AA (да 2004: КА,КВ,КЕ,КН,КІ,KT) Афіцыйны сайт kmr.gov.ua Кіеў на карце Украіны

Кіеў на Вікісховішчы

Лагатып Кіева

Кіеў (ст.-рус.: Кыѥвъ, укр.: Київ, руск.: Киев) — сталіца і самы вялікі горад Украіны. Размешчаны на рацэ Днепр, у паўночнай частцы краіны. Насельніцтва (у 2007 г.) — 2 679 653 чалавек. З’яўляецца цэнтрам Кіеўскай вобласці i Кіева-Святошынскага раёна, але не ўваходзіць у іх склад, з’яўляючыся адным з двух гарадоў дзяржаўнага падпарадкавання, які мае статус, роўны да статусу вобласці (другі такі горад — Севастопаль).

Назва горада паходзіць ад імя найстарэйшага з легендарных братоў-заснавальнікаў горада — Кія.

Гісторыя

Сабор святога Міхаіла

Кіеўская тэлевежа

За паданнем, у 55 г. апостал Андрэй, пад час свайго місіянерскага падарожжа ў скіфскія землі, быў уражаны прыгажосцю прыдняпроўскіх халмоў і, спыніўшыся на месцы будучага Кіева, узвёў тут крыж і прадказаў з’яўленне на гэтым месцы горада-аплота хрысціянскай веры. Цяпер на месцы гэтага крыжа пабудавана царква, названая ў яго гонар.

Горад узнік як цэнтральнае пасяленне усходнеславянскага племені палян. Археолагі cпрачаюцца наконт даты яго заснавання. У 1982 г. быў адзначаны 1500-гадовы юбілей горада, зыходзячы з даных, за якімі ён існаваў ужо ў V стагоддзі. Але многія даследчыкі датуюць яго ўзнікненне не раней чым VII стагоддзем. Заснаванне горада прыпісваецца братам Кію, Шчэку, Хорыву і іх сястры Лебедзі.

З VIII стагоддзя горад быў заходнім фарпостам Хазарскага каганата. У некаторых дакументах Кіеў згадваецца пад назвай Самбат, што па-старажынтацюркску азначае «верхнія ўмацаванні».

Першыя летапісныя звесткі аб горадзе датуюцца 860 годам. Горад згадваецца ў сувязі з паходам Аскольда па даручэнні князя Дзіра на Царград. З другой паловы IX ст. (традыцыйная дата — 882 г.) у Кіеве ўсталёўваецца варажская дынястыя Рурыкавічаў. Горад уступае ў свой «залаты век», ператварыўшыся ў сталіцу старажытнарускай дзяржавы, вядомай пад назвай Кіеўская Русь. З пачатку X ст. горад пазбаўляецца ад хазарскай залежнасці.

У 988 г. кіеўскі князь Уладзімір увёў хрысціянства як афіцыйную рэлігію на Русі. Хрышчэнне кіеўлян адбылося 15 жніўня 988 г., на свята Успення. Першым кіеўскім мітрапалітам стаў св. Міхаіл, які ў 989 г. прыехаў у горад з Корсуні. У 1051 г. была заснавана Кіева-Пячэрская лаўра — найстаражытнейшы рускі манастыр. У гэтыя ж часы быў пабудаваны Сафійскі сабор. Першая палова XI ст. лічыцца часам найбольшага росквіту Кіева і Кіеўскай Русі.

З сярэдзіны XII ст. Кіеўская Русь трапляе ў перыяд феадальнай раздробленасці. Кіеў з’яўляецца сталіцай удзельнага княства. Падчас міжусобных войн Кіеў некалькі разоў быў разрабаваны валадарамі іншых удзельных княстваў.

Міжусобіцы прывялі да няздольнасці процістаяць знешнім пагрозам. 6 снежня 1240 г. (паводле Летапісу Аўрамкі — 19 лістапада) горад быў захоплены і разбураны мангола-татарскім войскам на чале з ханам Бытыем.

У 1362 г., у выніку перамогі на Сініх Водах, Кіеў быў далучаны да Вялікага Княства Літоўскага. З 1471 г. горад з’яўляецца цэнтрам ваяводства. Першым кіеўскім ваяводай стаў Марцін Гаштоўт. У 1494 г. горад атрымаў Магдэбургскае права.

Пазбавіўшыся ад татарскай залежнасці, Кіеў, аднак, не пазбавіўся ад іх спусташальных набегаў. У 1482 г. горад быў разбураны крымскім ханам Менглі I Гірэем. У 1527 пасля чарговага набегу татараў адбылася бітва, у якой перамагло войска ВКЛ.

У 1569 г. Кіеў перайшоў да складу Польшчы. У 1632 г. Пётр Магіла, мітрапаліт Кіеўскі і Галіцкі, заснаваў у горадзе першую ва Усходняй Еўропе праваслаўную акадэмію.

У 1648 г. горад быў заняты войскам казацкага гетмана Багдана Хмяльніцкага. У 1654 г. ён увайшоў да складу Расіі, што, пасля працяглай вайны, было замацавана Андрусаўскім мірам. У 1686 г. Кіеўская мітраполія была далучана да Маскоўскага патрыярхата.

У XIX ст. Кіеў становіцца буйным прамысловым і гандлёвым цэнтрам. У 1870 г. ён быў злучаны чыгуначнай сеткай, а ў 1892 г. у горадзе быў запушчаны першы ў Расіі і другі ў Еўропе трамвай.

У 1917 г., пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі, у горадзе была абвешчана Украінская Цэнтральная Рада, пазней у гэтым жа годзе — Украінская Народная Рэспубліка са сталіцай у Кіеве. У 1918 і, канчаткова, у 1920 гг. горад быў заняты Чырвонай арміяй і ўключаны ў склад Украінскай ССР, якая ў 1922 г. ўвайшла ў склад СССР. З 1934 г. Кіеў стаў сталіцай УССР.

Горад не мінулі масавыя рэпрэсіі сталінскага часу. На тэрыторыі сяла Быкоўня (цяпер у межах Дарніцкага раёна горада) знойдзена масавае (да 100 тысяч) захараненне растраляных людзей.

Зранку 22 чэрвеня 1941 г. авіяцыя нацысцкай Германіі бамбардавала горад — менавіта гэтая бамбардзіроўка традыцыйна лічыцца першай падзеяй Вялікай Айчыннай вайны. Пад Кіевам Чырвоная Армія зазнала самае моцнае ў гэтай вайне паражэнне, страціўшы ў акружэнні больш за 600 тысяч чалавек. 19 верасня 1941 г. немцы ўвайшлі ў горад. Горад стаў цэнтрам генеральнай акругі, якая была далучана да рэйхскамісарыяту Украіна. За непрацяглы перыяд акупацыі нацысты адзначыліся шматлікімі злачынствамі, найбольш вядомае з якіх — масавы растрэл больш за 30 тысяч мірных жыхароў 29—30 верасня 1941 г. ва ўрочышчы Бабін Яр (цяпер у межах горада). 6 лістапада 1943 г. горад, амаль цалкам зруйнаваны, быў вызвалены ад нацыстаў. У 1961 г. Кіеву было прысвоена пачэснае званне горада-героя.

Горад хутка аднавіўся пасля вайны. У 1959 г., на базе ваеннага аэрадрома, быў заснаваны грамадзянскі аэрапорт Барыспаль. У лістападзе 1960 г. быў адкрыты кіеўскі метрапалітэн.

У 1980 г. у Кіеве прайшлі футбольныя спаборніцтвы XXII Алімпійскіх гульняў. Да гэтага мерапрыемства быў пабудуваны новы стадыён, які месціць 84 тысячы гледачоў. Цяпер стадыён носіць імя Валерыя Лабаноўскага.

У 1986 г. некаторыя раёны горада былі забруджаны радыёактыўным пылам як вынік Чарнобыльскай катастрофы.

У 2004 г. кіеўскі майдан Незалежнасці стаў цэнтрам масавых выступленняў празаходніх апазіцыйных сіл на чале з Віктарам Юшчанкам, вядомых як Аранжавая рэвалюцыя, якая завяршылася перамогай апазіцыі.

З лістапада 2013 па люты 2014 Кіеў стаў цэнтрам Еўрамайдана, падчас якога ў сутыкненнях з спецпадраздзяленнямі «Беркуту» ў цэнтры горада загінулі больш за сотню пратэстуючых і некалькі атрымалі цяжкія параненні.

Геаграфія

Размяшчэнне

Краявід левабярэжнага Кіева

Кіеў размешчаны ў сярэднім цячэнні ракі Днепр, на абодвух яе берагах. Большая частка горада, у тым ліку гістарычны цэнтр, знаходзяцца на правым беразе. З поўначы i поўдню да горада прылягаюць буйныя вадасховішчы: адпаведна Кіеўскае i Канеўскае.

Кіеў знаходзіцца на Усходне-Еўрапейскай раўніне. Правабярэжная частка размешчана на Прыдняпроўскім узвышшы, якое прымыкае да Дняпра з захаду, i моцна адрозніваецца за рэльефам ад нізіннай левабярэжнай часткі.

Горад знаходзіцца ў паўднёвай частцы Палесся — зоне мяшаных лясоў, якія на поўдзень ад горада аступова пераходзяць у лесастэпы.

Клімат

Горад знаходзіцца ў зоне ўмерана кантынентальнага клімату. Сярэдняя тэмпература ў ліпені — самым цёплым месяцы — складае 24,8 °C, у самым халодным месяцы — студзені — мінус 4,6 °C. Абсалютны мінімум тэмпературы — мінус 32,2 °C — быў зафіксаваны 7 i 9 лютага 1929 г., абсалютны максімум — 39,4 °C — 31.7.1936 г. Сярэднегадавая колькасць ападкаў  — 649 мм, максімум ападкаў прыпадае на ліпень (88 мм), мінімум — на кастрычнік (35 мм). Узімку ў Кіеве ўтвараецца снежны покрыў, сярэдняя вышыня покрыву ў лютым — 20 см, максімальная — 440 см.

Клімат Кіева (норма 1981—2010)
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Абсалютны максімум, °C	11,1	17,3	22,4	30,2	33,6	35,0	39,4	39,3	33,8	27,9	23,2	14,7	39,4
Сярэдні максімум, °C	−0,9	0,0	5,6	14,0	20,7	23,5	25,6	24,9	19,0	12,5	4,6	0,0	12,5
Сярэдняя тэмпература, °C	−3,5	−3	1,8	9,3	15,5	18,5	20,5	19,7	14,2	8,4	1,9	−2,3	8,4
Сярэдні мінімум, °C	−5,8	−5,7	−1,4	5,1	10,8	14,2	16,1	15,2	10,2	4,9	−0,3	−4,6	4,9
Абсалютны мінімум, °C	−31,1	−32,2	−24,9	−10,4	−2,4	2,4	5,8	3,3	−2,9	−17,8	−21,9	−30	−32,2
Норма ападкаў, мм	36	39	37	46	57	82	71	60	57	41	50	45	621
Крыніца: Надвор'е і клімат

Адміністрацыйны падзел

Адміністрацыйны падзел Кіева

Горад падзяляецца на 10 раёнаў

• На левым беразе Дняпра:
  • Дзяснянскі раён
  • Дняпроўскі раён
  • Дарніцкі раён

• На правым беразе Дняпра:
  • Абалонскі раён
  • Падольскі раён
  • Шаўчэнкаўскі раён
  • Галосееўскі раён
  • Святошынскі раён
  • Пячэрскі раён
  • Саламянскі раён

Насельніцтва

У X—XII стст., падчас росквіту старажытнай Русі, Кіеў быў адным з буйнейшых гарадоў Еўропы з насельніцтвам звыш 50 тысяч чалавек (па некаторых ацэнках — звыш 100 тысяч). У гэты час — для параўнання — у Лондане пражывала каля 35 тысяч чалавек, а ў найбуйнейшых нямецкіх гарадах — каля 20 тысяч.

Пасля татарскай навалы насельніцтва Кіева значна скарацілася. У канцы XVIII ст. у горадзе пражывала каля 30 тысяч чалавек.

Насельніцтва горада пачало зноў павялічвацца толькі ў XIX ст. З сярэдзіны XIX ст. і да Першай Сусветнай вайны насельніцтва Кіева павялічылася ў 8 разоў.

У савецкі час Кіеў па колькасці насельніцтва быў трэцім у Саюзе, пасля Масквы і Ленінграда. Перад Вялікай Айчыннай вайной (у 1940 г.) насельніцтва Кіева склаладала 930 тыс. чалавек. Адразу пасля вызвалення ад нацыстаў у горадзе пражывала каля 180 тысяч чалавек. Але горад хутка адраджаўся. У 1959 г. яго насельніцтва перавысіла мільён жыхароў, а ў 1979 г. — адзнаку ў два мільёны. Рост горада працягваўся і далей, але ўжо не так хутка. Гэты працэс не спыніўся, хаця значна запаволіўся, у 90-я гады XX ст., калі агульная колькасць насельніцтва Украіны пачала скарачацца. Маючы адмоўнае значэнне натуральнага прыросту несельніцтва, Кіеў, аднак, працягвай расці за кошт перасяленцаў з рэгіёнаў Украіны. У 2001 г. яго насельніцтва склала 2 611 300 чалавек, з іх 1 219 000 (46,7 %) мужчын і 1 393 000 (53,3 %) жанчын. За апошнія дзесяцігоддзі колькасць дзяцей у горадзе скарацілася, а колькасць сталага насельніцтва значна ўзрасла.

За нацыянальным складам Кіеў спрадвеку быў усходнеславянскім горадам. Да XX ст. большасць у горадзе складала рускае насельніцтва. За данымі перапісу 1897 г., у горадзе пражывала 56,6 % рускіх, 22,2 % ўкраінцаў, 12,7 % яўрэяў і 6,7 % палякаў. У XX ст. становішча змянілася на карысць украінцаў. Паводле апошняга перапісу, доля ўкраінцаў у Кіеве складае 82,2 % (у 1989 г., калі праводзіўся папярэдні перапіс, — 72,5 %), а рускіх — 13,1 % (20,9 % у 1989 г.)

Сярод іншых нацыянальнасцей найбольш шматлікімі з’яўляюцца яўрэі (0,7 %), беларусы (0,6 %), палякі (0,3 %), армяне (0,2 %), азербайджанцы, татары, грузіны і малдаване (па 0,1 %).

Музеі

• Аптэка-музей у Кіеве
• Нацыянальны музей гісторыі Украіны
• Нацыянальны мастацкі музей Украіны

Транспарт

Кіеў — буйны транспартны вузел рэгіёну і краіны. Шмат жыхароў Беларусі абіраюць пералёты праз Кіеў, а не Мінск ці рэгіянальныя аэрапорты Беларусі

Горад мае 2 вялікія аэрапорты: Кіеў, Барыспаль, апошні знаходзіцца за мяжой горада. Чыгуначны вузел, з галоўнай станцыяй Кіеў-пасажырскі, а ў межах горада курсуе гарадская электрычка.

Сярод гарадскога транспарту з 1960 года дзейнічае метрапалітэн, а таксама аўтобус, трамвай, тралейбус, фунікулёр, і амаль што самы массавы наземны транспарт Кіева — маршрутнае таксі.

Вядомыя асобы

• Уладзімір Уладзіміравіч Навасяд
• Уладзімір Агрызка
• Якаў Юшкевіч
• Аляксандр Парфір'евіч Архіпенка
• Голда Меір
• Леанід Канеўскі
• Міхаіл Афанасьевіч Булгакаў
• Уладзіслаў Маркавіч Ілліч-Світыч
• Міла Куніс
• Серафім Уладзіміравіч Сабко
• Ралан Антонавіч Быкаў
• Рамэн Яфімавіч Сова
• Вацлаў Фаміч Ніжынскі
• Аляксандр Аляксандравіч Багамолец
• Аляксей Фёдаравіч Фёдараў — двойчы Герой Савецкага Саюза.
• Дзмітрый Георгіевіч Джангіраў

Гл. таксама

• Рыбальскі востраў
• Залатыя вароты
• Лук’янаўка
• НСК Алімпійскі
• Стадыён Спартыўнае поле
• Плошча Перамогі
• Беларускае зямляцтва пралетарскага студэнцтва
• Помнік беларусам, якія загінулі за Украіну

Спасылкі

• Фота Кіева
• Будаўнічы партал Кіева
• Кіеў — даведнік, фотагалерэя на партале Украіны (руск.)