Віцебск: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Arashonak (размовы | уклад)
3 226 правак
др Згодна з заяўкай, removed: {{DEFAULTSORT:Віцебск горад}} using AWB
Радок 41: Радок 41:
Паводле падання з [[Віцебскі летапіс|Віцебскага летапісу]], заснаваны вял.кн. кіеўскай [[Вольга, княгіня Кіеўская|Вольгай]] у [[974]] годзе, але Вольга памёрла 11.7.969 году. Калі заснаванне Віцебска звязанае з дзейнасцю Вольгі, то паводле [[Аповесць мінулых часоў|«Аповесці мінулых часоў»]] у [[947]] годзе Вольга наведвала міжрэчча [[Рака Заходняя Дзвіна|Заходняй Дзвіны]] і [[Рака Дняпро|Дняпра]] і заснавала тут [[пагост]]ы для збору даніны, у т.л. на рэках Мста і Луга, магчыма тады быў заснаваны пагост і на Віцьбе — Віцебск. Гэта не выключана, бо заснаванне пагостаў Вольгай было яе агульнадзяржаўнай праграмай пасля забойства яе мужа Ігара падчас збору празмернай даніны з драўлянаў, а віцебскае месца знаходзілася на важнейшых гандлёвых шляхах, што было удалым месцам для збору як даніны з тутэйшых плямёнаў так і мытаў. Магчыма, складальнік [[Віцебскі летапіс|Віцебскага летапісу]] пераблытаў лічбы, перапісваючы з больш ранняй крыніцы і атрымаў [[974]] замест [[947]], магчыма блытаніну ўнеслі яшчэ да яго ранейшыя перапісчыкі, але і магчыма што гэта проста неверагоднае паданне. Сустракаюцца варыянты падання, дзе занаванне Віцебска адносяць да [[914]] г.)<ref>Шишанов В. 974, 947 или 914? // Витебский проспект. 2005. № 45. 10 нояб. С.3.</ref>
Паводле падання з [[Віцебскі летапіс|Віцебскага летапісу]], заснаваны вял.кн. кіеўскай [[Вольга, княгіня Кіеўская|Вольгай]] у [[974]] годзе, але Вольга памёрла 11.7.969 году. Калі заснаванне Віцебска звязанае з дзейнасцю Вольгі, то паводле [[Аповесць мінулых часоў|«Аповесці мінулых часоў»]] у [[947]] годзе Вольга наведвала міжрэчча [[Рака Заходняя Дзвіна|Заходняй Дзвіны]] і [[Рака Дняпро|Дняпра]] і заснавала тут [[пагост]]ы для збору даніны, у т.л. на рэках Мста і Луга, магчыма тады быў заснаваны пагост і на Віцьбе — Віцебск. Гэта не выключана, бо заснаванне пагостаў Вольгай было яе агульнадзяржаўнай праграмай пасля забойства яе мужа Ігара падчас збору празмернай даніны з драўлянаў, а віцебскае месца знаходзілася на важнейшых гандлёвых шляхах, што было удалым месцам для збору як даніны з тутэйшых плямёнаў так і мытаў. Магчыма, складальнік [[Віцебскі летапіс|Віцебскага летапісу]] пераблытаў лічбы, перапісваючы з больш ранняй крыніцы і атрымаў [[974]] замест [[947]], магчыма блытаніну ўнеслі яшчэ да яго ранейшыя перапісчыкі, але і магчыма што гэта проста неверагоднае паданне. Сустракаюцца варыянты падання, дзе занаванне Віцебска адносяць да [[914]] г.)<ref>Шишанов В. 974, 947 или 914? // Витебский проспект. 2005. № 45. 10 нояб. С.3.</ref>


Упершыню згадваецца ў [[1021]] годзе, калі разам з Усвятам быў перададзены вял.кн. кіеўскім [[Яраслаў Уладзіміравіч|Яраславам Уладзіміравічам]] полацкаму князю [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыславу Ізяславічу]] пры заключэнні міру. [[Горад]] атрымаў назву ад р. Віцьба, на беразе якой ўзнік. З [[1101]] — цэнтр [[Віцебскае княства|Віцебскага княства]], першы князь [[Святаслаў Усяславіч]], пазней горадам і княствам валодалі яго нашчадкі Васількавічы. У 12—13 ст. цэнтр на [[Гандаль|гандлёвым]] шляху па Заходняй Дзвіне. З [[1321]] году ў складзе [[Вялікае княства Літоўскае|ВКЛ]], адзін з сыноў вял.кн. [[Гедзімін]]а [[Альгерд]] пабраўся [[Шлюб|шлюбам]] ([[1318]]) з адзінай дачкой апошняга віцебскага князя [[Марыя Віцебская|Марыяй]], а пасля смерці цесця ([[1321]]) сам стаў віцебскім князем. Да [[1351]] у Віцебску пабудаваныя каменныя Верхні і Ніжні замкі, княскі палац. У 15—16 ст. — буйны [[Гандаль|гандлёвы]] і рамесны цэнтр; у [[1441]] названы ў ліку 15 найбуйнейшых гарадоў [[Вялікае княства Літоўскае|ВКЛ]]. У пач. 16 ст. — цэнтр [[Віцебскае ваяводства|Віцебскага ваяводства]]. У выніку [[Вайна|войнаў]] 16—18 ст. неаднаразова спалены і зруйнавы. У [[1597]] горад атрымаў [[магдэбургскае права]] і [[герб]]. Пасля [[Віцебскае паўстанне, 1623|Віцебскага паўстання]] ([[1623]]) пазбаўлены магдэбургскага права (адноўлена ў [[1644]]) і іншых прывілеяў. У 14—18 ст. у Віцебску пры [[Праваслаўе|праваслаўных]], [[Каталіцызм|каталіцкіх]] і [[Пратэстантызм|пратэстанцкіх]] храмах і [[Манастыр|манастырах]] дзейнічалі школы. У 2-й пал. 18 ст. стаў 2-ім па велічыні (пасля [[Магілёў|Магілёва]]) горадам на тэрыторыі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]]. З [[1772]] у складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], [[1772]]—[[1777]] цэнтр Віцебскай правінцыі, з [[1796]] цэнтр [[Беларуская губерня|Беларускай]], з [[1802]] — [[Віцебская губерня|Віцебскай губерні]]. У [[1781]] зацверджаны новы [[герб]] Віцебска з [[Пагоня|«Пагоняй»]]. У 19 ст. паскорылася развіццё рамяства. У [[1866]] праз Віцебск пракладзеная [[Рыга-Арлоўская чыгунка]], пазней чыгуначныя лініі злучылі горад з [[Горад Масква|Масквой]], [[Брэст]]ам, [[Горад Санкт-Пецярбург|Пецярбургам]] і [[Кіеў|Кіевам]]. У [[1898]] у Віцебску пушчаны першы ў Беларусі трамвай (гл.: [[Віцебскі трамвай]]). З [[1919]] Віцебск у складзе [[РСФСР]]. З [[1924]] у [[БССР]], цэнтр [[Віцебскі раён|раёна]], у [[1924]]—[[1930]] акругі, з [[1938]] — [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. У [[Вялікая Айчынная вайна 1941-1945|Вялікую Айчынную вайну]] цалкам разбураны.
Упершыню згадваецца ў [[1021]] годзе, калі разам з Усвятам быў перададзены вял.кн. кіеўскім [[Яраслаў Уладзіміравіч|Яраславам Уладзіміравічам]] полацкаму князю [[Брачыслаў Ізяславіч|Брачыславу Ізяславічу]] пры заключэнні міру. [[Горад]] атрымаў назву ад р. Віцьба, на беразе якой ўзнік. З [[1101]] — цэнтр [[Віцебскае княства|Віцебскага княства]], першы князь [[Святаслаў Усяславіч]], пазней горадам і княствам валодалі яго нашчадкі Васількавічы. У 12—13 ст. цэнтр на [[Гандаль|гандлёвым]] шляху па Заходняй Дзвіне. З [[1321]] году ў складзе [[Вялікае княства Літоўскае|ВКЛ]], адзін з сыноў вял.кн. [[Гедзімін]]а [[Альгерд]] пабраўся [[шлюб]]ам ([[1318]]) з адзінай дачкой апошняга віцебскага князя [[Марыя Віцебская|Марыяй]], а пасля смерці цесця ([[1321]]) сам стаў віцебскім князем. Да [[1351]] у Віцебску пабудаваныя каменныя Верхні і Ніжні замкі, княскі палац. У 15—16 ст. — буйны [[Гандаль|гандлёвы]] і рамесны цэнтр; у [[1441]] названы ў ліку 15 найбуйнейшых гарадоў [[Вялікае княства Літоўскае|ВКЛ]]. У пач. 16 ст. — цэнтр [[Віцебскае ваяводства|Віцебскага ваяводства]]. У выніку [[Вайна|войнаў]] 16—18 ст. неаднаразова спалены і зруйнавы. У [[1597]] горад атрымаў [[магдэбургскае права]] і [[герб]]. Пасля [[Віцебскае паўстанне, 1623|Віцебскага паўстання]] ([[1623]]) пазбаўлены магдэбургскага права (адноўлена ў [[1644]]) і іншых прывілеяў. У 14—18 ст. у Віцебску пры [[Праваслаўе|праваслаўных]], [[Каталіцызм|каталіцкіх]] і [[Пратэстантызм|пратэстанцкіх]] храмах і [[манастыр]]ах дзейнічалі школы. У 2-й пал. 18 ст. стаў 2-ім па велічыні (пасля [[Магілёў|Магілёва]]) горадам на тэрыторыі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]]. З [[1772]] у складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], [[1772]]—[[1777]] цэнтр Віцебскай правінцыі, з [[1796]] цэнтр [[Беларуская губерня|Беларускай]], з [[1802]] — [[Віцебская губерня|Віцебскай губерні]]. У [[1781]] зацверджаны новы [[герб]] Віцебска з [[Пагоня|«Пагоняй»]]. У 19 ст. паскорылася развіццё рамяства. У [[1866]] праз Віцебск пракладзеная [[Рыга-Арлоўская чыгунка]], пазней чыгуначныя лініі злучылі горад з [[Горад Масква|Масквой]], [[Брэст]]ам, [[Горад Санкт-Пецярбург|Пецярбургам]] і [[Кіеў|Кіевам]]. У [[1898]] у Віцебску пушчаны першы ў Беларусі трамвай (гл.: [[Віцебскі трамвай]]). З [[1919]] Віцебск у складзе [[РСФСР]]. З [[1924]] у [[БССР]], цэнтр [[Віцебскі раён|раёна]], у [[1924]]—[[1930]] акругі, з [[1938]] — [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. У [[Вялікая Айчынная вайна 1941-1945|Вялікую Айчынную вайну]] цалкам разбураны.


== Адміністрацыйны падзел ==
== Адміністрацыйны падзел ==
Радок 199: Радок 199:
| Крыніца = [http://www.hmn.ru/index.php?index=76&value=26666 Витебск, климат] // www.hmn.ru/
| Крыніца = [http://www.hmn.ru/index.php?index=76&value=26666 Витебск, климат] // www.hmn.ru/
<!-- сярэдняя тэмпэратура -->
<!-- сярэдняя тэмпэратура -->

| Студзень_сяр = −8
| Студзень_сяр = −8
| Люты_сяр = −6.5
| Люты_сяр = −6.5
Радок 214: Радок 213:


<!-- колькасьць ападкаў -->
<!-- колькасьць ападкаў -->

| Студзень_ападкі = 38
| Студзень_ападкі = 38
| Люты_ападкі = 30
| Люты_ападкі = 30
Радок 381: Радок 379:
{{Гарады Віцебскай вобласці}}
{{Гарады Віцебскай вобласці}}
{{АП Віцебскай, 1991}}
{{АП Віцебскай, 1991}}

{{DEFAULTSORT:Віцебск горад}}


[[Катэгорыя:Горад Віцебск]]
[[Катэгорыя:Горад Віцебск]]

Версія ад 13:10, 10 жніўня 2011

Горад
Віцебск
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна
Каардынаты
Кіраўнік
Заснаваны
974
Першая згадка
1021
Плошча
91,81[2] км²
Вышыня цэнтра
172 м і 144 м[3]
Водныя аб’екты
Насельніцтва
347 928[4] чалавек (2009)
Шчыльнасць
3 597 чал./км²
Нацыянальны склад
беларусы — 80,47 %,
рускія — 12,67 %,
украінцы — 1,31 %,
іншыя — 5,55 %[4]
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 212
Паштовы індэкс
2100xx
Аўтамабільны код
2
Афіцыйны сайт
vitebsk.gov.by (руск.)
Віцебск на карце Беларусі
Віцебск (Беларусь)
Віцебск
Віцебск (Беларусь)
Віцебск

Ві́цебск — горад абласнога падпарадкавання ў Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Віцебскага раёна і Віцебскай вобласці, на рацэ Заходняя Дзвіна пры ўпадзенні ў яе рэк Віцьба і Лучоса. У 300 км ад Мінска. Вузел чыгунак на Маскву, Санкт-Пецярбург, Оршу, Полацк і аўтамабільных дарог (у тым ліку рэспубліканскіх магістраляў М3 і М8) . Порт на рацэ Заходняя Дзвіна. Аэрапорт (пункт пропуску праз дзяржаўную мяжу). Непадалёк ад мяжы з Расіяй. Насельніцтва 347,5 тыс. чал. (2009).

Гісторыя

У летапісах называецца Шаблон:Вызн2, Шаблон:Вызн2, Шаблон:Вызн2, Шаблон:Вызн2, у ням. летапісах — Шаблон:Вызн2 (лац. Vitenbeke)[5]

Паводле падання з Віцебскага летапісу, заснаваны вял.кн. кіеўскай Вольгай у 974 годзе, але Вольга памёрла 11.7.969 году. Калі заснаванне Віцебска звязанае з дзейнасцю Вольгі, то паводле «Аповесці мінулых часоў» у 947 годзе Вольга наведвала міжрэчча Заходняй Дзвіны і Дняпра і заснавала тут пагосты для збору даніны, у т.л. на рэках Мста і Луга, магчыма тады быў заснаваны пагост і на Віцьбе — Віцебск. Гэта не выключана, бо заснаванне пагостаў Вольгай было яе агульнадзяржаўнай праграмай пасля забойства яе мужа Ігара падчас збору празмернай даніны з драўлянаў, а віцебскае месца знаходзілася на важнейшых гандлёвых шляхах, што было удалым месцам для збору як даніны з тутэйшых плямёнаў так і мытаў. Магчыма, складальнік Віцебскага летапісу пераблытаў лічбы, перапісваючы з больш ранняй крыніцы і атрымаў 974 замест 947, магчыма блытаніну ўнеслі яшчэ да яго ранейшыя перапісчыкі, але і магчыма што гэта проста неверагоднае паданне. Сустракаюцца варыянты падання, дзе занаванне Віцебска адносяць да 914 г.)[6]

Упершыню згадваецца ў 1021 годзе, калі разам з Усвятам быў перададзены вял.кн. кіеўскім Яраславам Уладзіміравічам полацкаму князю Брачыславу Ізяславічу пры заключэнні міру. Горад атрымаў назву ад р. Віцьба, на беразе якой ўзнік. З 1101 — цэнтр Віцебскага княства, першы князь Святаслаў Усяславіч, пазней горадам і княствам валодалі яго нашчадкі Васількавічы. У 12—13 ст. цэнтр на гандлёвым шляху па Заходняй Дзвіне. З 1321 году ў складзе ВКЛ, адзін з сыноў вял.кн. Гедзіміна Альгерд пабраўся шлюбам (1318) з адзінай дачкой апошняга віцебскага князя Марыяй, а пасля смерці цесця (1321) сам стаў віцебскім князем. Да 1351 у Віцебску пабудаваныя каменныя Верхні і Ніжні замкі, княскі палац. У 15—16 ст. — буйны гандлёвы і рамесны цэнтр; у 1441 названы ў ліку 15 найбуйнейшых гарадоў ВКЛ. У пач. 16 ст. — цэнтр Віцебскага ваяводства. У выніку войнаў 16—18 ст. неаднаразова спалены і зруйнавы. У 1597 горад атрымаў магдэбургскае права і герб. Пасля Віцебскага паўстання (1623) пазбаўлены магдэбургскага права (адноўлена ў 1644) і іншых прывілеяў. У 14—18 ст. у Віцебску пры праваслаўных, каталіцкіх і пратэстанцкіх храмах і манастырах дзейнічалі школы. У 2-й пал. 18 ст. стаў 2-ім па велічыні (пасля Магілёва) горадам на тэрыторыі сучаснай Беларусі. З 1772 у складзе Расійскай імперыі, 1772—1777 цэнтр Віцебскай правінцыі, з 1796 цэнтр Беларускай, з 1802 — Віцебскай губерні. У 1781 зацверджаны новы герб Віцебска з «Пагоняй». У 19 ст. паскорылася развіццё рамяства. У 1866 праз Віцебск пракладзеная Рыга-Арлоўская чыгунка, пазней чыгуначныя лініі злучылі горад з Масквой, Брэстам, Пецярбургам і Кіевам. У 1898 у Віцебску пушчаны першы ў Беларусі трамвай (гл.: Віцебскі трамвай). З 1919 Віцебск у складзе РСФСР. З 1924 у БССР, цэнтр раёна, у 1924—1930 акругі, з 1938 — Віцебскай вобласці. У Вялікую Айчынную вайну цалкам разбураны.

Адміністрацыйны падзел

Дэмаграфія

  • 1808 — 10,5 тыс. чал.
  • 1825 — 16,9 тыс. чал.
  • 1860 — 29,5 тыс. чал.
  • 9 лютага 1897 — 65,9 тыс. чал.
  • 1920 — 82,5 тыс. чал.
  • 1926 — 98.8 тыс. чал.
  • 17 лютага 1939—167,3 тыс. чал.
  • 26 чэрвеня 1944 — 0,1 тыс. чал.
  • 1955—129,8 тыс. чал.
  • 15 студзеня 1959—148,3 тыс. чал.
  • 1965—189,1 тыс. чал.
  • 15 студзеня 1970—230,8 тыс. чал.
  • 1975—273,4 тыс. чал.
  • 17 студзеня 1979—300,8 тыс. чал.
  • 1986—346,5 тыс. чал.
  • 2005—342,7 тыс. чал.
  • 2006—343,6 тыс. чал.
  • 2008—346,9 тыс. чал.
  • 2009—347,5 тыс. чал.
Змяненне колькасці насельніцтва Віцебска (18—21 ст.)

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудавання і металаапрацоўкі, лёгкай, хімічнай, харчовай, дрэваапрацоўчай прамысловасці, па вытворчасці будаўнічых матэрыялаў і інш. Віцебск — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння. Гасцініцы: «Ветразь», «Дзвіна», «Лучоса», «Эрыдан», гасцініца навучальнага цэнтра прафсаюзаў; гасцінічны комплекс «Віцебск». У межах гарадской забудовы Віцебска функцыянуюць 5 санаторыяў-прафілакторыяў, у т.л. «Бадзёрасць».

Ў 1892—1941 працавала Віцебская купецкая фабрыка аптычных вырабаў.

Транспарт

Асноўны артыкул: Транспарт Віцебска

Культура і спорт

У горадзе праводзяцца больш 30 фестываляў, сярод іх найболей вядомыя "Славянскі базар у Віцебску», імя І. І. Салерцінскага, бальных і спартыўных танцаў «Вясновыя россыпы», «Парад надзей», «Віцебская сняжынка», аўтарскай песні «Віцебскі лістапад» і інш. Выдаюцца часопіс "Ідыёт"

Футбольны клуб ФК Віцебск удзельнічае ў Вышэйшай лізе Беларусі.

Хакейны клуб — ХК Віцебск.

Адукацыя

Ахова здароўя

Асноўны артыкул: Ахова здароўя Віцебска

Выдатныя мясціны

Як помнік горадабудаўніцтва 16—18 ст. захоўваецца гісторыка-архітэктурная зона з фрагментамі забудовы вуліц, жылымі дамамі, будынкамі грамадзянскіх устаноў 18 — пач. 20 ст.

Клімат

Шаблон:Кліматычная інфармацыя

Партнёрскія гарады

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Фотагалерэя

Зноскі

  1. ↑ а б Председатели Витебского горисполкома — Віцебскі гарадскі выканаўчы камітэт. Праверана 15 снежня 2022.
  2. ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
  3. ↑ а б GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
  4. ↑ а б Вынікі перапісу 2009 года
  5. ↑ Хроніка Вартберга.
  6. ↑ Шишанов В. 974, 947 или 914? // Витебский проспект. 2005. № 45. 10 нояб. С.3.

Гл. таксама

Літаратура

  • Алексеев Л. В. По Западной Двине и Днепру в Белоруссии: [путеводитель] / Л. В. Алексеев. — М.: Искусство, 1974. — 143 с.: ил.
  • Алексеев Л. В. Полоцкая земля в IX—XIII вв.: (Очерки истории Северной Белоруссии) / Л. В. Алексеев; АН СССР, Институт археологии. — М.: Наука, 1966. — 295 с., 3 л. карт.: ил., карт.
  • Любезный мне город Витебск…. Мемуары и документы. Конец XVIII — начало XIX в. / Вступ. ст., науч., коммент., сост., публ. В. А. Шишанова. Мн.: Асобны Дах, 2005. 40 с.[1]
  • Сцяпунін І. Г. І. Успенкі шў Віцебску // Помнікі гісторыі і культуры БЕларусі. — 1971. — № 1.
  • Шибеко З. Из истории Витебских археологических «курсов» // Неман. — 1980. — № 6.
  • Шишанов В. А. Витебский музей современного искусства история создания и коллекции. 1918—1941. — Минск: Медисонт, 2007. — 144 с.[2]
  • Шишанов В. Основание Витебска: ещё одна версия // Витебский курьер. 1998. № 33. 5 мая. С.1. Текст на сайте http://www.oli-art.com
  • Шишанов В. 974, 947 или 914? // Витебский проспект. 2005. № 45. 10 нояб. С.3.[3]
  • Шишанов В. Последний император на Витебщине // Витебский проспект. 2008. № 27. 4 июля. С.3. [4].
  • Изобразительное искусство Витебска 1918—1923 гг. в местной периодической печати : библиограф. указ. и тексты публ. / сост. В. А. Шишанов. — Минск : Медисонт,2010. — 264 с.[5]

У Сеціве

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Віцебск&oldid=838577"