Рудзенск

Гарадскі пасёлак Рудзенск Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Пухавіцкі Сельсавет Рудзенскі Каардынаты 53°35′00″ пн. ш. 27°51′00″ у. д. Вышыня цэнтра 176 м Насельніцтва ▲2 604 чал. (1 студзеня 2024) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1713 Паштовыя індэксы 222850 Аўтамабільны код 5 СААТА 6244857905 Рудзенск на карце Беларусі ±

Рудзенск на Вікісховішчы

Ру́дзенск (трансліт.: Rudziensk, руск.: Руденск) — гарадскі пасёлак у Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці. Месціцца за 22 км на паўночны захад ад Мар’інай Горкі, за 41 км ад Мінска, чыгуначная станцыя Рудзенск на лініі Мінск — Гомель. Праходзіць аўтамабільная дарога Р69 Смалявічы — Шацк.

Назва

У аснове назвы слова «руда». Тапонімы і гідронімы з назвай Руда і вытворнымі (Рудаўка, Рудзенка, Рудзея, Рудзец, Рудзішкі і да т. п.) шырока распаўсюджаны на Беларусі.

Гісторыя

Ранняя гісторыя

У канцы XVIII стагоддзя былі двор Рудзенск і аднайменная вёска (цяпер вёска Рудзенск 2) у Менскім павеце Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. Двор, альбо фальварак Рудзенск месціўся ў паўднёва-заходняй частцы цяперашняга Рудзенска, цяпер тэрыторыю займае школа-інтэрнат. Двор належаў да маёнтка Варонічы, уласнасць Янішэўскіх.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У XIX стагоддзі фальварак належаў Шышкам, у каталіцкай парафіі Блонь. Пасля 1861 года ў Цітвянскай воласці Ігуменскага павета. Каля 1877 года фальварак быў куплены ўраднікам Губіным. Сустракаецца назва фальварка Рудзенец (ці Рудзянец, руск.: Руденец). У 1889 годзе тытулярны саветнік Іван Фёдаравіч Губін, праваслаўны, валодаў фальваркам і меў 544 дзесяціны землі. Як згадваў краязнавец Аляксандр Ельскі, Губін аднавіў занядбаную невялікую сядзібу, а таксама заклаў фруктовы сад, паспрыяў адкрыццю паштовага аддзялення пры чыгуначнай станцыі. Фальварак меў добры даход за кошт арэнды і права прапінацыі (вырабу і продажу алкаголю).

У 1873 годзе была адкрыта чыгуначная станцыя на Лібава-Роменскай чыгунцы, вакол якой у далейшым вырастае пасёлак. Паводле перапісу 1897 года на чыгуначнай станцыі быў буфет, таксама было аднайменнае ўрочышча каля станцыі, дзе былі лаўка і піцейны дом. У пачатку XX стагоддзя з чыгуначнай станцыі штогод адпраўлялася каля 1 млн. пудоў грузаў, пераважна дровы, піламатэрыялы, будаўнічы лес.

У Першую сусветную вайну прыфрантавая тэрыторыя, адбылося хваляванне салдат Заходняга фронту, у першай палове жніўня 1915 года адбыўся яўрэйскі пагром, учыненымі навабранцамі расійскага войска, да якіх далучыліся чыгуначныя служачыя. У лістападзе 1917 года тэрыторыя была пад кантролем бальшавікоў.

Найноўшы час

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).

З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. З 1918 года працавала школа, якая за савецкім часам мела статус школы 1-й ступені, у 1922 годзе займалася каля 30 вучняў. 12 лютага 1935 годзе быў утвораны Рудзенскі раён з цэнтрам у Рудзенску. 6 ліпеня 1935 года раён перайменаваны ў Смілавіцкі, 11 лютага 1938 года атрымаў ранейшую назву.

У пачатку 1930-х гадоў былі паравы і вадзяны млын, кузня. 27 верасня 1938 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Рудзенску прысвоены статус гарадскога пасёлка.

У Другую сусветную вайну з 30 чэрвеня 1941 года да 4 ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі. У канцы жніўня нямецкай адміністрацыяй арганізавана яўрэйскае гета, месцілася на Дукорскай вуліцы. У лістападзе 1941 года было забіта каля 300 (370) яўрэяў з гета, яны былі расстраляныя на захад ад чыгункі. У Рудзенскім раёне дзейнічала савецкае падполле і партызанская брыгада «Беларусь».

20 студзеня 1960 года Рудзенскі раён быў скасаваны, Рудзенск увайшоў у склад Пухавіцкага раёна.

29 чэрвеня 2010 года Савет Міністраў прыняў пастанову № 976 «Аб дзяржаўнай праграме будаўніцтва буйных жылых раёнаў для жыхароў Мінска ў гарадах-спадарожніках і вынасу (пераносу) са сталіцы ў населеныя пункты рэспублікі некаторых вытворчых аб’ектаў», паводле якой гарадскі пасёлак прэтэндэнт на статус горада-спадарожніка горада Мінска.

Насельніцтва

• 1908 год:
  • маёнтак — 1 двор, 3 жыхары
  • чыгуначная станцыя – 32 двары, 174 жыхары
• 1917 год:
  • маёнтак — 52 жыхары (30 беларусаў, 22 палякі)
  • чыгуначная станцыя — 59 жыхароў (44 беларусы, 15 яўрэяў)
  • пасёлак — 398 жыхароў (178 беларусаў, 19 палякаў, 201 яўрэй)
• 1959 год — 5761 жыхар
• 1995 год — 3,7 тыс. чал.
• 2000 год — 2,8 тыс. чал.
• 2002 год — 3,0 тыс. чал.
• 2006 год — 2,9 тыс. чал.
• 2009 год — 2806 жыхароў
• 2011 год — 2 748 чал.
• 2016 год — 2 725 чал.
• 2017 год — 2 714 чал.
• 2019 год — 2723 жыхары

Інфраструктура

Дом быту ў Рудзенску.

У гарадскім пасёлку дзейнічае Рудзенская сярэдняя школа і дзіцячы сад, бібліятэка імя Міхася Чарота. Ёсць бальніца, аптэка.

Рэлігія

Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла

Дзейнічае касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла, праваслаўная царква прападобнай Еўфрасінні Полацкай, Царква Благадаць хрысціян веры евангельскай, царква евангельскіх хрысціян баптыстаў. Да 1920-х гадоў дзейнічала сінагога.

Эканоміка

Ёсць прадпрыемствы харчовай прамысловасці, дзейнічае ААТ «Рудзенск». Праз тэрыторыю гарадскога пасёлка праходзіць Мінскае аддзяленне Беларускай чыгункі Мінск — Гомель, месціцца станцыя Рудзенск.

Спорт

У Рудзенску быў зарэгістраваны беларускі футбольны клуб «Рудзенск». У сезоне 2012 клуб меў істотныя фінансавыя праблемы, у выніку чаго вылецеў з Першай лігі і спыніў існаванне.

Сімвалы

Неафіцыйны герб

Рудзенск не мае афіцыйнага герба, аднак часам выкарыстоўваецца герб з выявай балотнай руды.

Славутасці

Чыгуначная станцыя Рудзенск.

• Чыгуначная станцыя і службовыя пабудовы (кан. XIX — пач. XX стст.)
• Мемарыялы:
  • Брацкая магіла (1941—1944 гады)
  • Помнік расстраляным савецкім грамадзянам падчас Другой сусветнай вайны
  • Мемарыял на месцы расстрэлу яўрэяў у 1941 годзе
• Памятныя дошкі:
  • На доме культуры ў гонар беларускага паэта Міхася Чарота
  • Валун у гонар заснавання горада
  • У гонар савецкіх партызан Рудзенскага раёна на чыгуначным вакзале
  • У гонар воіна-інтэрнацыяналіста Леаніда Ісакавіча Бярковіча
  • У гонар Героя Савецкага Саюза Міхаіла Зялёнкіна на вуліцы Чкалава
  • На Рудзенскай школе ў гонар Міхаіла Зялёнкіна
• На Рудзенскай школе ў гонар беларускага паэта Генадзь Кляўко
  • Валун у гонар 110-годдзя з дня народзінаў навукоўца-лесавода Івана Юркевіча

Страчаная спадчына

• Сядзіба (XIX ст.?). Цяпер тэрыторыю займае Рудзенская спецыяльная школа-інтэрнат
• Сінагога. Месцілася на сучаснай вуліцы Розы Люксембург. З 1935 года ў будынку быў дом культуры
• Капліца на могілках (разбурана ў савецкі час)
• Помнік Леніну (1947). Дэмантаваны. Скульптура захоўваецца на тэрыторыі гаспадарчага двара былога саўгаса «Рудзенскі» (цяпер — гаспадарка належыць «Мінскметрабуд»

Вядомыя асобы

• Міхась Чарот (1896—1937) — беларускі пісьменнік.
• Таіса Бондар (1945—2005)— беларуская пісьменніца, перакладчыца.
• Валерый Дайнэка (нар. 1951) — вакаліст і аранжыроўшчык, удзельнік ансамбля «Песняры».
• Міхаіл Зялёнкін (1920—1991)— беларускі мастак, удзельнік Другой сусветнай вайны.
• Іван Кудзелька (1891—1938) — дзеяч камуністычнай партыі.
• Яўген Паўловіч (нар. 1940) — беларускі артыст балета, педагог.
• Андрэй Праневіч (нар. 1983) — беларускі фехтавальшчык, паралімпійскі чэмпіён (2016).
• Авель Фрыд (1893—1949)— савецкі вайсковец, ваенны лекар тэрапеўт, генерал-маёр.
• Галіна Юркова-Данелія (нар. 1944)— кінарэжысёрка, актрыса.

Літаратура

• Рудзенск // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8: Мінская вобласць, кн. 4 / рэдкал.: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2013. — С. 175—177. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0735-9.
• Памяць: Пухавіцкі раён: Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / Укл. А. А. Прановіч; Рэдкал.: А. М. Карлюкевіч і інш.. — Мінск: Беларусь, 2003. — 749 с. — ISBN 985-01-0251-9.
• Рудзенск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 428. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
• Рудзенск // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 628. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Алесь Карлюкевіч. Рудзенск літаратурны // Роднае слова, № 10, 2021
• Jelski A. Rudzieńsk // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze (польск.). — Warszawa, 1888. — S. 950.
• Ярмоловичъ В. С. Списокъ населенныхъ мѣстъ Минской губерніи. — Минскъ: Изданіе Минскаго Губернскаго Статистическаго Комитета, 1909. — 231 с.
• Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) / Центральное Статистическое Бюро Б.С.С.Р.. — Минск: Белтрестпечать, 1924.
• Адамушко В. И., Бирюкова О. В., Крюк В. П., Кудрякова Г. А. Справочник о местах принудительного содержания гражданского населения на оккупированной территории Беларуси 1941-1944. — Мн.: Национальный архив Республики Беларусь, Государственный комитет по архивам и делопроизводству Республики Беларусь, 2001. — 158 с. — 2 000 экз. — ISBN 985-6372-19-4.
• Яшкін І. Я. Руда // Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. / Рэд. М. В. Бірыла. — Мн.: Навука і тэхніка, 1971. — С. 166. — 256 с. — 2 800 экз.