Спіс кіраўнікоў Беларусі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Гісторыя дзяржаўнасці на тэрыторыі Беларусі пачынаецца з Полацкага княства. З XIII ст. землі сучаснай Беларусі былі асноўнай часткай Вялікага Княства Літоўскага, якое ў 1569 годзе разам з Польшчай утварыла Рэч Паспалітую. У канцы XVIII ст. тэрыторыі сучасных Беларусі і Літвы анексаваны Расійскай імперыяй, у яе складзе яны ўмоўна называліся Паўночна-Заходнім краем. У пачатку XX ст. абвешчана Беларуская Народная Рэспубліка, а ў 1919 годзе — Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусь, якая ў 1922 годзе стала часткай СССР — Беларускай ССР. У 1991 годзе Беларусь стала незалежнай краінай.

Міфалагічныя кіраўнікі[правіць | правіць зыходнік]

У беларускім эпасе як князь апісваецца першачалавек — Бай, ад якога паходзяць беларусы. Пасля Бая князем быў яго сын Белаполь, ад Бая і Белаполя, быццам, паходзяць усе князі пазнейшых плямён.

Дагістарычны перыяд[правіць | правіць зыходнік]

Герадот паведамляў пра племя неўраў, чые цары бралі ўдзел у Савеце цароў Скіфіі, некаторыя даследчыкі лічаць, што неўры жылі на тэрыторыі сучаснай Беларусі.

У эпасе захавалася паданне пра князя славянскага племені дулебаў — Кумара, дулебы мігравалі з поўдню на тэрыторыю сучаснай Беларусі пад ціскам авараў, тут Кумар загінуў у барацьбе з готамі.

Саксон Граматык у «Дзеях данаў» паведамляе пра полацкага князя Веспасія, у падзеях магчыма V—VI стст., які змагаўся супраць данаў. У Сазе пра Ода Стралу згадваецца полацкі князь Палтэс. Сага пра Тыдрэка Бернскага паведамляе пра князя Русі і Полацка Вальдэмара, які кіраваў Полацкам падчас вайны з гунамі. Аднак, усе гэтыя творы маюць пазнейшы літаратурны характар, у дэталях яны не грунтуюцца на сапраўдныя падзеі.

З летапісу вядомы Радзім і Вятка, кіраўнікі славянскіх плямён, што быццам па іх атрымалі свае назвы — радзімічы і вяцічы. Некаторыя даследчыкі лічаць, што магчыма і крывічы з дрыгавічамі таксама атрымалі назвы ад імёнаў кіраўнікоў — Крыва і Драга.

У дагаворы Русі з Візантыяй 907 года згадваецца князь Полацка, але яго імя не названа, таксама ёсць думка пра літаратурны, «рэканструкцыйны» характар дагавора 907 года. На думку некаторых даследчыкаў, княгіня Прадслава, згадваецца ў дагаворы Русі з Візантыяй у 944 годзе, магла быць полацкай княгіняй, але гэта сумнеўнае меркаванне. Таксама ёсць гіпотэзы пра дынастыю мясцовых князёў у Полацку X ст.

Княжацкі перыяд[правіць | правіць зыходнік]

Князі полацкія[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Рагвалод 920 978 945 977
Ізяслаў 979 1001 986 1001
Усяслаў Ізяславіч 990-я 1003 1001 1003
Брачыслаў 997 1044 1003 1044
Усяслаў Брачыславіч ок. 1029 1101 1044 1101
Мсціслаў Ізяславіч ? 1069 1069 1069
Святаполк Ізяславіч 1050 1113 1069 1071
Рагвалод ІІ-Барыс да 1057 1128 1101 1128
Давыд паміж 1047 і 1057 1129 1128 1128
Печать Рогволода Борисовича - изображение молодого князя.jpg
Рагвалод ІІІ-Васіль ? пасля 1171 1128 1129
Ізяслаў Мсціславіч 1097 1154 1129 1132
Святаполк Мсціславіч ? 1154 1132 1132
Васілька Святаславіч ? 1144 1132 1144
Печать Рогволода Борисовича - изображение молодого князя.jpg
Рагвалод ІІІ-Васіль ? пасля 1171 1144 1151
Расціслаў Глебавіч ? 1165 1151 1159
Печать Рогволода Борисовича - изображение молодого князя.jpg
Рагвалод ІІІ-Васіль ? пасля 1171 1159 1162
Усяслаў Васількавіч ? каля 1186 1162 1167
Валадар Глебавіч 1090-я пасля 1167 1167 1167
Усяслаў Васількавіч ? каля 1186 1167 1180
Барыс Давыдавіч ? пасля 1184 1180 1186
Уладзімір Валадаравіч ? 1216 1186 1216
Васілька Валадаравіч ? 1220-я 1216 1222
Святаслаў Мсціславіч ? пасля 1238 1222 1232
Брачыслаў ? пасля 1242 1232 1242

Князі тураўскія[правіць | правіць зыходнік]

  • Тур (X ст.) — князь тураўскі (970-я)

Князі смаленскія[правіць | правіць зыходнік]

Князі гарадзенскія[правіць | правіць зыходнік]

Вялікія князі літоўскія[правіць | правіць зыходнік]

Да Люблінскай уніі[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Міндоўг 1195 1263 1240 1263
Транята ? 1264 1263 1264
Войшалк 1223 1267 1264 1267
Шварн 1230 1269 1267 1268
Від ? 1270 1268 1270
Трайдзень 1220 1282 1270 1282
Даўмонт ? 1285 1282 1285
Будзікід ? 1290 1285 1290
Будзівід ? 1294 1290 1294
Віцень ? 1316 1294 1316
Гедымін 1275 1341 1316 1341
Яўнут 1300 1366 1341 1345
Альгерд 1296 1377 1345 1377
Wladyslaw Jagiello.jpg
Ягайла 1362 1434 1377 1381
Кейстут 1297 1382 1381 1382
Wladyslaw Jagiello.jpg
Ягайла 1362 1434 1382 1392
Скіргайла(як намеснік) 1354 1397 1386 1392
Вітаўт 1350 1430 1392 1430
Свідрыгайла 1370 1452 1430 1432
Жыгімонт I 1365 1440 1432 1440
Kazimierz Jagiellonczyk.jpg
Казімір Ягелончык 1427 1492 1440 1492
Aleksander Jagiellonczyk.jpg
Аляксандр Ягелончык 1461 1506 1492 1506
Zygmunt I Stary.jpg
Жыгімонт II Стары 1467 1548 1506 1544
Zygmunt II August.jpg
Жыгімонт III Аўгуст 1520 1572 1544 1572

Пасля Люблінскай уніі[правіць | правіць зыходнік]

Выбарныя каралі польскія і вялікія князі літоўскі[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Henryk Walezy.jpg
Генрык Валезы 1551 1589 1574 1574
Stefan Batory King.jpg
Стэфан Баторы 1533 1586 1576 1586
Zygmunt III Waza.jpg
Жыгімонт IV Ваза 1566 1632 1587 1632
Wladyslaw IV Waza.jpg
Уладзіслаў Ваза 1595 1648 1632 1648
Jan II Kazimierz.jpg
Ян Казімер Ваза 1609 1672 1648 1668
Michał Korybut Wiśniowiecki.jpg
Міхал Вішнявецкі 1640 1673 1669 1673
Jan Sobieski.jpg
Ян Сабескі 1629 1696 1674 1696
August II Mocny.jpg
Аўгуст Моцны 1670 1733 1697 1704
Stanisław Leszczyński.jpg
Станіслаў Ляшчынскі 1677 1766 1704 1709
August II Mocny.jpg
Аўгуст Моцны 1670 1733 1709 1733
Stanisław Leszczyński.jpg
Станіслаў Ляшчынскі 1677 1766 1733 1734
August III (Poland).jpg
Аўгуст Саксонскі 1696 1763 1733 1763
Stanisław August Poniatowski.jpg
Станіслаў Аўгуст Панятоўскі 1732 1798 1764 1795

Інтэррэксы[правіць | правіць зыходнік]

На час бескаралеўя — пасля смерці караля і вялікага князя да выбараў новага — пэўныя манаршыя абавязкі выконваў прымас (архібіскуп гнезненскі), які ў гэтай сувязі менаваўся інтэррэксам («міжкаралём»). Упершыню інтэррэкс паўстае ў 1572 годзе, не быў прадугледжаны ранейшымі актамі. Праз тое, што паводле Люблінскай уніі (1569) выбары манарха мусілі быць агульныя, яго называюць «інтэррэксам Рэчы Паспалітай». Аднак, у розныя бескаралеўі ў Вялікім Княстве Літоўскім інтэррэксы прызнаваліся ў рознай ступені. У бескаралеўі 1573—1574, 1574—1576, 1586—1587 гадоў Княствам кіравалі і выбары наступнага вялікага князя арганізоўвалі Паны-Рада і ўрэшце галоўны з’езд, пры тым што паводле Люблінскай уніі гэтыя інстытуты не прадугледжаны ва ўладнай сістэме Рэчы Паспалітай, як і асобныя выбары вялікага князя. У бескаралеўе 1632—1633 гадоў сітуацыя была іншай, але статус інтэррэкса для Княства адрозніваўся ад яго статуса ў Кароне.

Прэзідэнты Часовага ўрада Вялікага княства Літоўскага[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Karol Sierakowski.JPG
Юзэф Сіракоўскі 1765 1831 18 ліпеня 1812 гады 24 жніўня 1812 гады
Stanisłaŭ Sołtan. Станіслаў Солтан (J. Rustem, XIX).jpg
Станіслаў Солтан 27 жніўня 1756 1836 24 жніўня 1812 гады верасень 1812
DvHogendorp.jpg
Дзірк ван Гогендорп 3 кастрычніка 1761 29 кастрычніка 1822 пачатак верасня 1812 сярэдзіна верасня 1812
Stanisłaŭ Sołtan. Станіслаў Солтан (J. Rustem, XIX).jpg
Станіслаў Солтан 27 жніўня 1756 1836 сярэдзіна верасня 1812 гады канец верасня 1812

Старшыні часовага ўрада ВКЛ пад час паўстання 1830—1831 гадоў[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Tadevuš Tyškievič. Тадэвуш Тышкевіч (XIX).jpg
Тадэвуш Тышкевіч 6 (17) верасня1774 3 (15) красавіка 1852 1830 1831

Дыктатары Паўстання 1863—1864[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Ludwik Mierosławski.PNG
Людвік Мераслаўскі 17 студзеня 1814 22 лістапада 1878 22 студзеня 1863 люты 1863
Marian Langiewicz.PNG
Марыян Лангевіч 5 жніўня 1827 11 мая 1887 11 сакавіка 1863 18 сакавіка 1863
Romuald traugutt in russian uniform.jpg
Рамуальд Траўгут 16 студзеня 1826 5 жніўня 1864 ліпень 1863 жнівень 1863

Старшыні Беларускага нацыянальнага камітэта[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Raman Skirmunt 1868-1939 - foto before 1906 AD.jpg
Раман Аляксандравіч Скірмунт 25 красавіка 1868 7 кастрычніка 1939 сакавік 1917 ліпень 1917

Старшыні выканаўчага камітэта Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Arkadź Smolicz.jpg
Аркадзь Антонавіч Смоліч 29 верасня 1891 17 чэрвеня 1938 ліпень 1917 кастрычнік 1917

Старшыні выканаўчага камітэта Вялікай беларускай рады[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Posiedzenie WRB i CBRW.jpg
Вячаслаў Антонавіч Адамовіч 19 лютага 1864 21 лютага 1939 кастрычнік 1917 снежань 1917

Старшыні СНК Заходняй вобласці і фронту[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Karl Ivanovich Lander (1883-1937).jpg
Карл Іванавіч Ландэр 17 красавіка 1883 29 ліпеня 1937 лістапад 1917 снежань 1917
Myasnikov.jpg
Аляксандр Фёдаравіч Мяснікоў 28 студзеня (9 лютага) 1886 22 сакавіка 1925 1-я дэкада студзеня 1918
No-nb bldsa q1c010.jpg
Майсей Іосіфавіч Калмановіч 1888 27 лістапада 1937 2-я дэкада студзеня 1918
Калегія камісараў пачатак 2-й дэкады студзеня — люты 1918

Старшыні Народнага сакратарыята[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Jazep Varonka.gif
Язэп Якаўлевіч Варонка 4 красавіка 1891 4 ліпеня 1952 21 лютага 1918 9 сакавіка 1918

Старшыні рады БНР[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Ivan Syerada.jpg
Іван Серада 13 мая 1879 пасля 19 лістапада 1943 9 сакавіка 1918 14 мая 1918
Jazep Losik.jpg
Язэп Лёсік (18) лістапада 1883 1 красавіка 1940 14 мая 1918 13 снежня 1919

Старшыні Часовага рабоча-сялянскага ўрада[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Цішка Гартны.jpg
Зміцер Жылуновіч 22 кастрычніка (4 лістапада) 1887 11 красавіка 1937 31 снежня 1918 3 лютага 1919

Першыя сакратары ЦК КП(б)Б[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Myasnikov.jpg
Аляксандр Фёдаравіч Мяснікоў 9 лютага 1886 22 сакавіка 1925 3 лютага 1919 27 лютага 1919

Першыя сакратары ЦК КП(б)ЛіБ[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Vincas Mickevičius-Kapsukas.jpg
Вінцас Міцкявічус-Капсукас 7 жніўня 1879 8 сакавіка 1928 27 лютага 1919 25 жніўня 1919

Старшыні рады БНР пад час савецка-польскай вайны[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Krechevsky.jpg
Пётр Антонавіч Крачэўскі 7 жніўня 1879 8 сакавіка 1928 13 снежня 1919 1920

Старшыня СНК Беларускай ССР[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Aliaksandr Čarviakoŭ, partret. Аляксандр Чарвякоў, партрэт.jpg
Аляксандр Рыгоравіч Чарвякоў 8 сакавіка 1892 16 чэрвеня 1937 1920 1924

Першыя сакратары ЦК КПБ[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Яфім Барысавіч Генкін.jpg
Яфім Барысавіч Генкін 10 снежня 1896 10 лютага 1938 11 лістапада 1920 25 лістапада 1920
Vilhelms Vilis Knoriņš.jpg
Вільгельм Георгіевіч Кнорын 17 жніўня 1890 29 ліпеня 1938 25 лістапада 1920 май 1922
Вацлаў Антонавіч Багуцкі.jpg
Вацлаў Антонавіч Багуцкі 1884 19 снежня 1937 май 1922 люты 1924
Аляксандр Мікалаевіч Асаткін-Уладзімірскі.jpg
Аляксандр Мікалаевіч Асаткін-Уладзімірскі 3 кастрычніка 1885 2 верасня 1937 люты 1924 верасень 1924
Krinicki.jpg
Аляксандр Іванавіч Крыніцкі 28 жніўня 1894 30 кастрычніка 1937 верасень 1924 7 мая 1927
Vilhelms Vilis Knoriņš.jpg
Вільгельм Георгіевіч Кнорын 17 жніўня 1890 29 ліпеня 1938 7 мая 1927 4 снежня 1928
Ян Гамарник 1933.jpg
Ян Барысавіч Гамарнік 2 чэрвеня 1894 31 мая 1937 4 снежня 1928 8 студзеня 1930
Канстанцін Веньямінавіч Гей.jpg
Канстанцін Веньямінавіч Гей 1896 25 лютага 1939 8 студзеня 1930 18 студзеня 1932
Гикало, Николай Фёдорович.jpg
Мікалай Фёдаравіч Гікала 8 сакавіка 1897 25 красавіка 1938 18 студзеня 1932 18 сакавіка 1937
Sharangovich.jpg
Васіль Фаміч Шаранговіч 20 лютага 1897 15 сакавіка 1938 18 сакавіка 1937 27 ліпеня 1937
Якаў Аркадзевіч Якаўлеў.jpg
Якаў Аркадзевіч Якаўлеў 9 чэрвеня 1896 29 ліпеня 1938 27 ліпеня 1937 11 жніўня 1937
Volkov AA.jpg
Аляксей Аляксеевіч Волкаў 7 студзеня 1890 4 сакавіка 1942 11 жніўня 1937 19 чэрвеня 1938
Anefo 910-7476 Ponomanrenko,.jpg
Панцеляймон Кандратавіч Панамарэнка 9 жніўня 1902 18 студзеня 1984 19 чэрвеня 1938 7 сакавіка 1947
Гусараў Мікалай.jpeg
Мікалай Іванавіч Гусараў 3 жніўня 1905 17 сакавіка 1985 7 сакавіка 1947 5 жніўня 1950
Nikolai Patolichev.jpg
Мікалай Сямёнавіч Патолічаў 10 верасня 1908 1 снежня 1989 5 ліпеня 1950 28 ліпеня 1956
Кірыл Мазураў.jpg
Кірыл Трафімавіч Мазураў 7 красавіка 1914 19 снежня 1989 28 ліпеня 1956 30 сакавіка 1965
Masherov.jpg
Пётр Міронавіч Машэраў 13 лютага 1918 4 кастрычніка 1980 30 сакавіка 1965 4 кастрычніка 1980
Ціхан Кісялёў.jpg
Ціхан Якаўлевіч Кісялёў 30 ліпеня 1917 11 студзеня 1983 21 кастрычніка 1980 11 студзеня 1983
Śluńkoŭ.jpg
Мікалай Мікітавіч Слюнькоў 26 красавіка 1929 9 жніўня 2022 11 студзеня 1983 1987
Яфрэм Яўсеевіч Сакалоў 25 красавіка 1926 5 красавіка 2022 1987 1990
Анатоль Аляксандравіч Малафееў 14 мая 1933 19 студзеня 2022 1990 1991

Старшыні Вярхоўнага Савета[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Šuškievič bchd.jpg
Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч 15 снежня 1934 3 мая 2022 25 жніўня 1991 26 студзеня 1994
Вячаслаў Мікалаевіч Кузняцоў 21 лютага 1947 26 студзеня 1994 28 студзеня 1994
Мечислав Гриб.png
Мечыслаў Іванавіч Грыб 28 верасня 1938 28 студзеня 1994 9 студзеня 1996

Прэзідэнты[правіць | правіць зыходнік]

Партрэт Імя Дата нараджэння Дата смерці Пачатак кіравання Канец кіравання
Alexander Lukashenko, opening of Slavianski Bazar 2014.jpg
Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка 30 жніўня 1954 20 ліпеня 1994 сённяшні час

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]