Інданезія

Рэспубліка Інданезія
індан.: Republik Indonesia

Сцяг Інданезіі Герб Інданезіі
Дэвіз: «Bhinneka Tunggal Ika (Стараяв. Адзінства ў разнастайнасці)»
Гімн: «Indonesia Raya»
Дата незалежнасці	17 жніўня 1945 года (ад Нідэрландаў)
Афіцыйныя мовы	інданезійская
Сталіца	Джакарта
Найбуйнейшыя гарады	Джакарта, Сурабая, Бандунг, Бекасі, Медан, Тангеранг, Дэпак, Богар, Семаранг, Палембанг, Макасар, Тангеранг-Селатан
Форма кіравання	Прэзідэнцкая рэспубліка
Прэзідэнт Віцэ-прэзідэнт	Прабова Субіянта Гібран Ракабумінг Рака
Плошча • Усяго • % воднай паверхні	1,904,569 км² 4,85
Насельніцтва • Ацэнка (2015) • Шчыльнасць	▲255,461,700 чал. (4-я) 124,66 чал./км²
ВУП   • Разам (2015)   • На душу насельніцтва	$2,84 трлн  (8-ы) $3511
ІРЧП (2014)	0,684 (сярэдні) (110-ы)
Этнахаронім	інданезіец (м. р.), інданезійка (ж. р.), інданезійцы (мн. л.)
Валюта	Інданезійская рупія
Інтэрнэт-дамен	.id
Код ISO (Alpha-2)	ID
Код ISO (Alpha-3)	IDN
Код МАК	INA
Тэлефонны код	+62
Часавыя паясы	WIB[d], WITA[d], WIT[d], Asia/Jakarta[d], Asia/Pontianak[d], Asia/Makassar[d] і Asia/Jayapura[d]

Індане́зія (індан.: Indonesia), Рэспу́бліка Індане́зія (індан.: Republik Indonesia) — дзяржава ў Паўднёва-Усходняй Азіі, размешчаная на 17 508 астравах найбуйнейшага ў свеце Малайскага архіпелага (астравы Калімантан, Суматра, Ява, Сулавесі, Балі і інш.) і заходняй частцы вострава Новая Гвінея. Мае сухапутныя межы з Малайзіяй, Папуа-Новай Гвінеяй і Усходнім Тыморам. Сухапутная тэрыторыя — 1,9 млн км². Марская акваторыя (унутранае мора, тэрытарыяльныя і архіпелагавыя воды, асобная эканамічная зона) — 7,9 млн кв. км. Насельніцтва — больш за 250 млн чалавек (4-е месца ў свеце). Сталіца — Джакарта (в. Ява) з насельніцтвам звыш 10 млн чал. Афіцыйная мова — інданезійская. Грашовая адзінка — інданезійская рупія. Нацыянальнае свята — Дзень абвяшчэння незалежнасці (17 жніўня 1945).

Унітарная дзяржава, прэзідэнцкая рэспубліка. Пасаду прэзідэнта з кастрычніка 2024 г. займае Прабова Субіянта, віцэ-прэзідэнта — Гібран Ракабумінг Рака.

Інданезія мае значную этнакультурную разнастайнасць. Каля 88 % насельніцтва — мусульмане, што робіць яе краінай з найбольшым мусульманскім насельніцтвам у свеце.

Адміністрацыйны падзел: 33 адміністрацыйныя адзінкі (31 правінцыя, 2 адмысловыя адміністрацыйныя акругі — Джакарта і Джак’якарта).

Незалежнасць краіны абвешчана 17 жніўня 1945. У 1942—1945 гадах яна знаходзілася пад японскай акупацыяй, а да таго была каланіяльным уладаннем Нідэрландаў, якія пачалі яе асваенне ў першай палове XVII ст. і аб’ядналі большую частку тэрыторыі сучаснай Інданезіі пад сваёй уладай да пачатку XX ст.

Назва

Назва «Інданезія» з’яўляецца састаўной і паходзіць ад тапоніма «Індыя» (лац.: Indus) у спалучэнні з вытворным ад грэчаскага слова «несас» (грэч. νῆσος — востраў), літаральна «Астраўная Індыя». Першыя выпадкі яго ўжывання адносяцца да канца XVIII ст. Аднак дакументаванае ўвядзенне гэтага паняцця ў навуковы абарот адбылося толькі ў 1850 годзе, калі брытанскі этнограф Джордж Віндзар Эрл прапанаваў выкарыстаць для абагульняючай назвы жыхароў Малайскага архіпелага этнонім «індунезійцы» (англ.: indunesians) замест этноніма «малаюнезійцы» (англ.: malayunesians), які ўжываўся ў той час. Пазней вучань Эрла, Джэймс Рычардсан Логан, у сваіх працах упершыню ўжыў тапонім «Інданезія» (англ.: Indonesia) як сінонім тапоніма «Індыйскі архіпелаг» (англ.: Indian Archipelago), а нямецкі этнограф і філосаф Адольф Бастыян (ням.: Adolf Bastian) апублікаваў манаграфію пад назвай «Інданезія або астравы Малайскага архіпелага» (ням.: Indonesien oder die Inseln des Malayischen Archipels).

Будынак у Джакарце, у якім у кастрычніку 1928 года прайшоў кангрэс моладзевых арганізацый. Зараз гэта музей Клятвы моладзі

Пры гэтым, нягледзячы на досыць хуткае распаўсюджванне тапоніма «Інданезія» у міжнародным акадэмічным асяроддзі, у Нідэрландах (каланіяльнай метраполіі гэтай тэрыторыі) ён доўгі час практычна не выкарыстоўваўся: сярод галандцаў калонія па-ранейшаму называлася як «Галандская Ост-Індыя» (нідэрл.: Nederlandsch Oost Indië) альбо проста «Індыя» (нідэрл.: Indië, у грамадска-палітычнай лексіцы ў яе адносінах ужывалася таксама паняцце «Усход» (нідэрл.: de Oost).

Пачатак актыўнага распаўсюджвання слова «Інданезія» ў Нідэрландах і Галандскай Ост-Індыі звязаны з уздымам нацыянальна-вызваленчага руху сярод насельніцтва калоніі ў пачатку XX ст. Так, у 1913 годзе адзін з першых актывістаў руху, яванскі журналіст і публіцыст Сувардзі Сур’янінграт заснаваў у Нідэрландах прыватнае агенцтва навін пад назвай «Інданезійскае прэс-бюро» (нідэрл.: Indonesisch Pers Bureau).

Аднак укараненне слова «Інданезія» ў сапраўды шырокі грамадскі лексікон у Галандскай Ост-Індыі звязана з правядзеннем у Джакарце 27-28 кастрычніка 1928 года кангрэса моладзевых арганізацый нацыянальна-вызваленчага кірунку. У ходзе мерапрыемства быў упершыню публічна выкананы гімн «Вялікая Інданезія» (індан.: Indonesia Raya), а яго ўдзельнікі прынеслі так званую «Клятву моладзі» (індан.: Sumpah Pemuda), даўшы прысягу на вернасць адзінай радзіме — Інданезіі, адзінай нацыі — інданезійскай, адзінай мове — інданезійскай.

Першае: Мы, сыны і дачкі Інданезіі, прызнаём адну Радзіму — інданезійскую зямлю. Другое: Мы, сыны і дачкі Інданезіі, прызнаём прыналежнасць да адной нацыі — інданезійскай нацыі. Трэцяе: Мы, сыны і дачкі Інданезіі, з'яўляемся прыхільнікамі мовы, якая нас аб'ядноўвае — інданезійскай мовы. Клятва моладзі, 28 кастрычніка 1928 года

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Інданезіі

Засяленне людзьмі, старажытны перыяд (да нашай эры)

Рэканструкцыя галавы пітэкантрапа — яванскага малпачалавека

На тэрыторыі Інданезіі знаходзяцца адны з найбольш ранніх арэалаў рассялення старажытных людзей. Выяўленыя на Яве выкапнёвыя астанкі аднаго з падвідаў чалавека прамаходзячага — пітэкантрапа, таксама вядомага як яванскі малпачалавек, адносяцца да ніжняга палеаліту (прыблізна ад 1 мільёна да 700 тысяч гадоў таму).

Каля 45 000 гадоў таму пачалося засяленне тэрыторыі Інданезіі чалавекам разумным. Пачынаючы з гэтага часу прайшло некалькі міграцыйных хваль, у ходзе якіх з кантынентальнай частцы Паўднёва-Усходняй Азіі перамяшчаліся прадстаўнікі розных этнасаў, найбольш раннія з якіх належалі да негроіднай расы. Пранікненне мангалоідных народнасцей, якія прынеслі з сабой высокую неалітычную культуру, пачалося ў другім тысячагоддзі да нашай эры. Першую буйную хвалю мангалоідаў сфарміравалі так званыя протамалайцы, другую, якая адносіцца да сярэдзіны першага тысячагоддзя да нашай эры, — дэйтэрамалайцы. Апошнія былі носьбітамі высокаразвітай культуры бронзы і распаўсюдзілі на заселенай тэрыторыі земляробства, сталі продкамі большай часткі сучасных інданезійцаў. Пераход да бронзы на асноўнай тэрыторыі краіны завяршыўся да пачатку нашай эры, тады ж у прыбярэжных раёнах пачаўся пераход да культуры жалеза.

Фарміраванне дзяржаў, дакаланіяльны перыяд (I—XV стст.)

Дзяржаўныя утварэнні на тэрыторыі Інданезіі пачалі ўзнікаць ужо ў I-III ст. н. э., аднак існаванне першых дзяржаў, назвы якіх навуцы дакладна вядомыя — Кутай на ўсходнім Калімантане і Тарума на заходняй Яве, адносіцца толькі да IV ст. Першай дзяржавай, тэрыторыя якой распаўсюдзілася на некалькі астравоў, стала Шрывіджая, заснаваная на паўднёвай Суматры ў канцы VII ст.: праіснаваўшы да канца XIV стагоддзя, яна ў перыяды сваёй найвышэйшай магутнасці кантралявала ўсю тэрыторыю Суматры, большую частку Явы і Малакскага паўвострава. Гэтыя і іншыя дзяржавы, якія існавалі на тэрыторыі Інданезіі ў IV—XIII стагоддзях, знаходзіліся пад моцным культурным уплывам Індыі, а пануючай рэлігіяй у большасці з іх быў індуізм. Разам з тым, досыць распаўсюджаным быў і будызм: ён, у прыватнасці, быў дзяржаўнай рэлігіяй усходнеяванскага княства Матарам.

Найбольш буйной, магутнай і развітай у сацыяльна-эканамічным дачыненні дзяржавай дакаланіяльнага перыяду была імперыя Маджапахіт, заснаваная ў 1293 годзе на ўсходняй Яве. Да канца XIV ст. тэрыторыя і васальныя ўладанні Маджапахіта ўключалі ў сябе большую частку тэрыторыі цяперашняй Інданезіі.

У XIII ст. пачалося актыўнае распаўсюджванне ісламу, які пранікаў галоўным чынам з Малакскага паўвострава і з усходняга ўзбярэжжа Індыі. Да канца XVI стагоддзя іслам стаў пануючай рэлігіяй на большай частцы тэрыторыі Інданезіі, хоць у многіх рэгіёнах захоўваліся абшчыны будыстаў і індуістаў, а таксама асяродкі традыцыйных мясцовых вераванняў, носьбіты якіх, як правіла, цалкам бесканфліктна суіснавалі з мусульманамі.

Каланіяльны перыяд (XVI ст. — 1942)

Пранікненне еўрапейцаў, каланізацыя ГОІК (1512—1798 гады)

Пітэр Бот, першы генерал-губернатар Галандскай Ост-Індыі. Партрэт XVII ст.

Пранікненне еўрапейскіх каланізатараў у Інданезію, якое пачалося ў XVI ст., было выклікана высокім попытам на спецыі і вострыя прыправы, якія растуць ва ўсходняй частцы Малайскага архіпелага — на Малукскіх і Малых Зондскіх астравах, Сулавесі — менавіта гэты рэгіён прадстаўляў асноўную цікавасць для еўрапейцаў. Першымі тут атабарыліся партугальцы: у 1512 мараплаўцу Францішку Серану ўдалося наладзіць пастаўкі прыпраў з Малук і застацца з часткай каманды на востраве Тэрнатэ.

У XVII стагоддзі ў барацьбу за кантроль над гандлем мясцовымі прыправамі ўключыліся іншыя еўрапейскія дзяржавы, найбольшую актыўнасць сярод якіх праявілі Нідэрланды. За некалькі дзесяцігоддзяў у галандцаў атрымалася выцесніць канкурэнтаў з архіпелага — партугальцы змаглі ўтрымаць толькі ўсходнюю частку вострава Тымор. У 1602 была заснавана Галандская Ост-Індская кампанія (ГОІК), якая распачала засваенне не толькі ўсходняй, але і заходняй часткі цяперашняй Інданезіі. Кампанія мела ўласныя ўзброеныя сілы і наладжвала на тэрыторыі сваіх уладанняў, якія атрымалі назву Галандскай Ост-Індыі, развітую сістэму каланіяльнага кіравання на чале з генерал-губернатарам. У 1619 годзе на паўночным захадзе Явы галандцамі была закладзена сталіца калоніі — Батавія (нідэрл.: Batavia).

У XVII—XVIII стагоддзях ГОІК паступова пашырала свае ўладанні. Акрамя непасрэдна яе тэрыторый, зонай яе ўплыву былі многія фармальна незалежныя дзяржавы архіпелага, з якімі ў той ці іншай форме заключаліся нераўнапраўныя пагадненні. Да залежных кіраўнікоў, як правіла, прыстаўляліся каланіяльныя чыноўнікі — так званыя рэзідэнты, якія кантралявалі іх знешнія зносіны і гаспадарчую дзейнасць. Асноўнымі метадамі эксплуатацыі калоніі ў гэты перыяд былі прымусовая вытворчасць рознай сельскагаспадарчай прадукцыі (пасля падзення ў Еўропе попыту на спецыі і вострыя прыправы асноўнымі яе відамі былі кава, цукар, тытунь, індыга, каштоўныя пароды драўніны) і розныя формы падаткаабкладання.

У канцы XVIII стагоддзя пад уздзеяннем наступстваў англа-галандскай вайны 1780-84 гадоў і змяненняў міжнароднай эканамічнай кан’юнктуры ГОІК апынулася ў глыбокім крызісе, які стаў для яе пагібельным: у 1796 годзе ўпраўленне кампаніяй, якая перажывала банкруцтва, было перададзена нідэрландскаму ўраду, у 1798 годзе Батаўская рэспубліка прыняла на сябе ўсе пагадненні і абавязацельствы ГОІК, а у 1800 годзе апошняя была ліквідавана.

Залежнасць ад нідэрландскай кароны (1798—1942 гады)

Пашырэнне меж нідэрландскіх уладанняў на тэрыторыі Інданезіі

Залежнасць ад ГОІК змянілася аналагічнымі адносінамі калоніі непасрэдна з Нідэрландамі, што не прывяло да істотных змен сістэмы каланіяльнага кіравання — адміністрацыяй Ост-Індыі па-ранейшаму кіраваў генерал-губернатар, які прадстаўляў ужо не ГОІК, а нідэрландскі ўрад. У той жа час, з улікам падпарадкавання ў гэты перыяд Нідэрландаў напалеонаўскай Францыі, чарговы генерал-губернатар, Герман Вілем Дэндзельс, які атрымаў гэта прызначэнне ў 1808 годзе ад Людовіка Банапарта, праводзіў курс на забеспячэнне французскіх каланіяльных інтарэсаў.

У 1811 годзе калонія перайшла пад кантроль Вялікабрытаніі, якая заняла галандскія Ост-Індскія ўладанні, каб прадухіліць іх канчатковы захоп Францыяй. Брытанскім губернатарам Томасам Стэмфардам Рафлзам у кароткія тэрміны быў праведзены шэраг істотных адміністрацыйных пераўтварэнняў, прычым новыя метады кіравання і гаспадарання, як правіла, значна пераўзыходзілі па эфектыўнасці нідэрландскія. Акрамя таго, у перыяд брытанскай акупацыі адміністрацыйны цэнтр калоніі быў перанесены з Батавіі ў Бейтэнзорг.

Ост-Індыя была вернута вызваленым ад Напалеона Нідэрландам па ўмовах Лонданскай канвенцыі 1814 года. Пры аднаўленні нідэрландскай адміністрацыі значная частка ажыццёўленых брытанцамі пераўтварэнняў была адменена. Галандцы працягвалі курс на пашырэнне сваіх уладанняў і максімальнае абмежаванне аўтаноміі фармальна незалежных мясцовых дзяржаў. Разам з вывазам прадукцыі, якая выраблялася ў калоніі, забяспечвалася ператварэнне яе ў рынак збыту нідэрландскіх тавараў. Пры гэтым галандцам па-ранейшаму даводзілася пераадольваць актыўнае супраціўленне мясцовага насельніцтва: найбольш маштабнымі антыкаланіяльнымі выступленнямі былі вайна Падры 1821-37 гадоў на заходняй Суматры, яванская вайна 1825—1830 гадоў і Ачэхская вайна 1873—1913 гадоў. Пасля далучэння да Галандскай Ост-Індыі ў 1906 годзе Ачэха, а ў 1920 годзе — заходняй частцы вострава Новая Гвінея яна аб’яднала ўсю тэрыторыю цяперашняй Інданезіі.

Метады эканамічнай эксплуатацыі калоніі змяняліся па меры эканамічнага развіцця саміх Нідэрландаў: на змену сістэме прымусовых культур у другой палове XIX стагоддзя прыйшла плантацыйная гаспадарка, усё большае значэнне набывала рэалізацыя галандскіх тавараў. З пачатку XX стагоддзя да ўдзелу ў асваенні Галандскай Ост-Індыі Гаагай былі дапушчаныя манаполіі іншых еўрапейскіх краін і ЗША.

Да гэтага ж перыяду адносіцца зараджэнне ў калоніі інстытуцыялізаванага нацыянальна-вызваленчага руху: у 1900-х — 1910-х гадах быў створаны шэраг арганізацый, якія абвясцілі сваёй мэтай дасягненне дзяржаўнай незалежнасці. Пад уздзеяннем працэсаў, якія адбываліся ў Еўропе, сфарміравалася вельмі актыўнае левае крыло руху: у 1914 годзе была сфарміравана першая сацыял-дэмакратычная ячэйка, у 1920 годзе — Камуністычная партыя Інданезіі. У 1927 годзе была створана Нацыянальная партыя на чале з Сукарна — будучым прэзідэнтам краіны, які сфармуляваў прынцыпы мархаэнізму — дактрыны, якая прадугледжвае незалежнае развіццё Інданезіі па сацыялістычным шляху з нацыянальнай спецыфікай, якая стала ідэалогіяй найбольш магутнай плыні ў рамках нацыянальна-вызваленчага руху.

У пачатку Другой сусветнай вайны дзякуючы нейтралітэту Нідэрландаў Інданезія не была ўцягнута ў ваенныя дзеянні ці падрыхтоўкі. Аднак пасля нямецкай акупацыі Нідэрландаў у маі 1940 года нідэрландскі ўрад перабраўся ў Лондан і абвясціў аб удзеле сваіх узброеных сіл, якія заставаліся ў калоніях, у вайне на баку антыгітлераўскай кааліцыі.

Перыяд японскай акупацыі (1942—1945 гады)

Інданезія ў перыяд японскай акупацыі, размежаваная на зоны адказнасці 16-й арміі, 25-й арміі і 2-га флота

У лютым-сакавіку 1942 года пасля нядоўгага супраціўлення размешчаных там амерыкана-брытана-галандска-аўстралійскіх сіл Галандская Ост-Індыя была акупавана войскамі Японіі. Акупацыйнае кіраванне было дэцэнтралізавана і ажыццяўлялася праз адпаведныя структуры розных злучэнняў японскіх узброеных сіл: Ява і Мадура адводзіліся ў зону акупацыі 16-й арміі, Суматра і шэраг прылеглых астравоў — у зону акупацыі 25-й арміі, астатняя тэрыторыя — у зону акупацыі 2-га флоту.

Як і на іншых заваяваных тэрыторыях Паўднёва-Усходняй Азіі, японская адміністрацыя, імкнучыся заручыцца падтрымкай мясцовага насельніцтва, праводзіла ў Інданезіі курс на заахвочванне антыеўрапейскіх настрояў, падкрэсліваючы этнакультурную блізкасць паміж інданезійцамі і японцамі. Лідары нацыянальна-вызваленчага руху прыцягваліся да супрацоўніцтва: пад кантролем акупацыйных улад ім дазвалялася стварэнне грамадска-палітычных арганізацый нацыяналістычнага кірунку.

У 1945 годзе японская адміністрацыя абвясціла пра пачатак практычнай падрыхтоўкі да прадастаўлення Інданезіі дзяржаўнай незалежнасці. З гэтай мэтай у сакавіку быў створаны Даследчы камітэт па падрыхтоўцы інданезійскай незалежнасці (індан.: Badan Penyelidik Usaha Persiapan Kemerdekaan Indonesia, BPUPKI), які аб’яднаў актывістаў мясцовага нацыянальна-вызваленчага руху (у іх ліку — Сукарна і будучы віцэ-прэзідэнт краіны Махамад Хата), які падрыхтаваў праект інданезійскай канстытуцыі. На яго чэрвеньскім пасяджэнні Сукарна абвясціў прынцыпы Панча Сіла, якія пазней сталі дзяржаўнай ідэалогіяй Інданезіі. У жніўні 1945 года для разгляду напрацовак Даследчага камітэта была сфарміравана Камісія па падрыхтоўцы незалежнасці Інданезіі (індан.: Panitia Persiapan Kemerdekaan Indonesia, PPKI) пад старшынствам Сукарна.

Фармальна японская акупацыя Інданезіі завяршылася 15 жніўня 1945 года пасля абвяшчэння японскім урадам аб капітуляцыі. Аднак японскія войскі працягвалі заставацца на інданезійскай тэрыторыі яшчэ некаторы час да іх раззбраення і вывазу сіламі саюзнікаў.

Перыяд дзяржаўнай незалежнасці (1945 год — цяперашні час)

Перыяд барацьбы за незалежнасць (1945—1950 гады)

Асноўны артыкул: Вайна за незалежнасць Інданезіі

Сукарна — першы прэзідэнт Інданезіі. Фатаграфія 1949 года

17 жніўня 1945 г Сукарна і Хата абвясцілі незалежнасць краіны. У якасці часовага прадстаўнічага органа дзяржавы на аснове Камісіі па падрыхтоўцы незалежнасці быў створаны Цэнтральны Нацыянальны Камітэт Інданезіі (індан.: Komite Nasional Indonesia Pusat, KNIP), які выбраў Сукарну і Хату, адпаведна, прэзідэнтам і віцэ-прэзідэнтам краіны і зацвердзіў канстытуцыю, якая прадугледжвала пабудову ўнітарнай прэзідэнцкай рэспублікі.

У жніўні-верасні 1945 года ўраду Сукарны ўдалося сфарміраваць асноўныя дзяржаўныя інстытуты. Аднак у кастрычніку ўзброеныя фарміраванні Рэспублікі ўступілі ў канфлікт з войскамі Вялікабрытаніі, якія высадзіліся на Яве для раззбраення японцаў, а ў студзені 1946 года пачалі баявыя дзеянні супраць галандцаў, якія вярнуліся ў былую калонію — Гаага адмовілася прызнаваць незалежнасць краіны. З занятай галандцамі Джакарты сталіца Рэспублікі была перанесена ў Джак’якарту.

Пасля дзесяцімесячных баявых дзеянняў у лістападзе 1946 года было падпісана Лінгаджацкае пагадненне, паводле вынікаў якога Нідэрланды дэ-факта прызнавалі суверэнітэт Рэспублікі Інданезіі ў межах Явы, Суматры і Мадуры. Аднак у ліпені 1947 года іх войскі ізноў уварваліся на Яву і Суматру. Пасля маштабных баявых дзеянняў, у ходзе якіх галандцы захапілі большую частку тэрыторыі Рэспублікі, умяшалася ААН. Гэта прывяло да падпісання ў студзені 1948 года Рэнвільскага мірнага пагаднення, якое аднавіла асноўныя палажэнні Лінгаджацкай дамоўленасці. Тым не менш, выкананне гэтага пагаднення было таксама сарвана — у снежні 1948 галандцы аднавілі баявыя дзеянні, захапіўшы Джак’якарту (сталіца Рэспублікі была перанесена ў Букіцінгі).

Пасля новага ўмяшання ААН бакі вярнуліся да перамоў. Паводле вынікаў Гаагскай канферэнцыі круглага стала ў лістападзе 1949 года было абвешчана стварэнне Злучаных Штатаў Інданезіі, ЗШІ (індан.: Republik Indonesia Serikat, RIS) — федэратыўнага ўтварэння, у якое разам з Рэспублікай Інданезіяй, тэрыторыю якой зрэзалі да большай часткі Суматры і прыкладна паловы Явы, уключалася група квазі-незалежных дзяржаў, створаных пры заступніцтве галандцаў на ост-індскіх тэрыторыях, якія ўтрымліваліся імі.

Існаванне ЗШІ аказалася непрацяглым: з лютага па май 1950 года практычна ўсе штаты добраахвотна альбо пасля непрацяглых ваенных сутыкненняў увайшлі ў склад Рэспублікі Інданезія. 17 жніўня 1950 года ў Джакарце Рэспубліка Інданезія была зноў абвешчана ў якасці ўнітарнай дзяржавы, якая ўключала асноўную частку былой Галандскай Ост-Індыі (далучэнне паўднёвай частцы Малук да Рэспублікі было завершана ў кастрычніку, пад кантролем галандцаў заставалася заходняя частка Новай Гвінеі).

Перыяды «Ліберальнай дэмакратыі» і «Накіроўванай дэмакратыі» (1950-65 гады)

Адноўленая Рэспубліка Інданезія атрымала ў спадчыну шматпартыйнасць, якая сфарміравалася ў гады барацьбы за незалежнасць і абумоўлівала высокую ролю заканадаўчых органаў улады. Адначасова з абвяшчэннем унітарнай рэспублікі Сукарна пад ціскам найбуйнейшых партый пагадзіўся на прыняцце новай часовай канстытуцыі, якая прадугледжвала ператварэнне Інданезіі ў парламенцкую рэспубліку. Паўнамоцтвы прэзідэнта істотна звужаліся, узрастала роля прэм'ер-міністра. З улікам падобных палітычных пераўтварэнняў сямігадовы перыяд развіцця Інданезіі атрымаў назву «Ліберальнай дэмакратыі» (індан.: Demokrasi Liberal).

Для гэтага перыяду быў характэрны нізкі ўзровень палітычнай стабільнасці, абумоўлены як вострымі сацыяльна-эканамічнымі праблемамі, так і канфліктнымі адносінамі паміж рознымі палітычнымі партыямі. Актыўная і незалежная дзейнасць парламента нярэдка ўступала ў супярэчнасць з інтарэсамі выканаўчай улады. З сярэдзіны 1950-х гадоў Сукарна ўсё больш схіляўся да ўкаранення сацыялістычных метадаў кіравання эканомікай і палітычнага збліжэння з Савецкім Саюзам, што выклікала непрыманне правых і мусульманскіх партый. Адначасова праводзіўся знешнепалітычны курс, накіраваны на замацаванне лідарства Інданезіі сярод краін, якія развіваюцца — найважнейшым крокам у гэтым кірунку стала правядзенне ў красавіку 1955 года ў Бандунгу Канферэнцыі краін Азіі і Афрыкі.

У лютым 1957 года ў умовах чарговага палітычнага крызісу, выкліканага супрацьстаяннем паміж прэзідэнтам і парламентам, Сукарна заручыўся падтрымкай ваенных і апублікаваў дактрыну «Насакам», якая прадугледжвала фактычную адмову ад парламентарызму, і абвясціў аб пераходзе краіны да так званай «накіроўвальнай дэмакратыі» (індан.: Demokrasi Terpimpin), што выявілася перш за ўсё ў пашырэнні прэзідэнцкіх паўнамоцтваў пры істотным абмежаванні ролі органаў заканадаўчай улады. На працягу года была адноўленая канстытуцыя 1945 года, якая аб’яўляла Інданезію прэзідэнцкай рэспублікай, ліквідаваны пост прэм’ер-міністра і распушчаны парламент. У новым складзе парламента, зацверджаным асабіста Сукарнай, прысутнічалі толькі прадстаўнікі лаяльных прэзідэнту партый.

Па меры ўмацавання асабістай улады Сукарны ўзмацняўся знешнепалітычны нахіл Інданезіі ў бок сацлагера пры астуджэнні яе адносін з Захадам. У 1960 годзе пры ваенна-тэхнічнай дапамозе і палітычнай падтрымцы з боку СССР Інданезія пайшла на ваеннае супрацьстаянне з Нідэрландамі, якія ўтрымлівалі заходнюю частку Новай Гвінеі пад кантролем. Гэта супрацьстаянне завяршылася ў 1962 годзе перадачай гэтай тэрыторыі пад кіраванне ААН (у 1963 годзе яна была афіцыйна ўключана ў склад Рэспублікі). Іншай праявай «антыімперыялістычнай палітыкі» Сукарны стала ініцыяваная ім у 1963 канфрантацыя з Малайзіяй — Джакарта выступіла катэгарычна супраць фарміравання гэтай краіны шляхам аб’яднання брытанскіх калоній на Малакскім паўвостраве і Калімантане, баючыся яе ператварэння ў правадніка заходняга ўплыву ў рэгіёне.

Падобны ўхіл унутранай і знешняй палітыкі Сукарны актыўна падтрымліваўся кампартыяй, якая значна ўзмацніла ў гэты перыяд свой ​​уплыў, аднак выклікаў рэзкае абурэнне з боку правых партый і значнай часткі ваенных вярхоў. Гэтая сітуацыя вылілася ў верасні 1965 года ў востры палітычны крызіс, кульмінацыяй якога сталі Рух 30 верасня і контрапераварот, ажыццёўлены ваеннымі.

Перыяд «Новага парадку» (1965—1998 гады)

Сухарта — прэзідэнт Інданезіі ў 1968—98 гадах. Фатаграфія 1993 года

Студэнцкія хваляванні ў Джакарце ў маі 1998 года

Пасля падаўлення спробы перавароту 30 верасня групоўка ваенных пад кіраўніцтвам генерал-маёра Сухарты прыступіла да паступовай узурпацыі ўлады і падаўлення сваіх палітычных праціўнікаў. Ваенныя дамагліся ад Сукарны забароны на дзейнасць кампартыі і разгарнулі маштабную кампанію тэрору супраць яе прыхільнікаў, падчас якой загінула, паводле розных звестак, ад 500 тысяч да 2 мільёнаў чалавек.

Адхіленне ад улады прэзідэнта Сукарны было паэтапным: у сакавіку 1966 пад націскам ваенных ён даў Сухарце права прымаць любыя меры, неабходныя для падтрымання бяспекі і парадку ў краіне, а ў сакавіку 1967 надзвычайная сесія Народнага кансультатыўнага кангрэса адправіла яго ў адстаўку, прызначыўшы Сухарту выконваючым абавязкі прэзідэнта. У сакавіку 1968 яшчэ адна пазачарговая сесія НКК абрала Сухарту прэзідэнтам Інданезіі. Сфарміраваны ім урад разгарнуў маштабныя пераўтварэнні ва ўсіх сферах жыцця краіны: эпоха, якая пачалася пасля падаўлення перавароту 30 верасня 1965 года, атрымала афіцыйную назву «Новага парадку».

У кароткія тэрміны ў краіне была выбудавана жорсткая вертыкаль выканаўчай улады, ключавую ролю ў якой адыгрывала армія, афіцыйна надзеленая «сацыяльна-палітычнай функцыяй». Пры гэтым роля заканадаўчых органаў была істотна зніжана. У эканоміцы быў узяты курс на паскоранае развіццё рынкавых механізмаў пры забеспячэнні актыўнай ролі дзяржавы. Рэзкі паварот адбыўся і ў знешняй палітыцы: яшчэ да фармальнага прыходу Сухарты да ўлады пачалося ўсялякае збліжэнне Інданезіі з ЗША і Захадам у цэлым пры астуджэнні адносін з СССР, Кітаем і большай часткай сацкраін. Адначасова новыя ўлады дабіліся нармалізацыі адносін з Малайзіяй і іншымі дзяржавамі-суседзямі, актыўнага падлучэння краіны да працэсаў рэгіянальнай інтэграцыі — у жніўні 1967 пры ініцыятыўнай ролі Джакарты была створана Асацыяцыя дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі.

У рамках дэлібералізацыі ўнутрыпалітычнага жыцця краіны ўрад Сухарты зрабіў больш жорсткім кантроль за дзейнасцю палітычных партый. У якасці ўласнай «палітычнай надбудовы» ваенныя і блізкія ім правыя грамадзянскія сілы выкарыстоўвалі арганізацыю Голкар, якая з 1964 года аб’ядноўвала значную частку грамадскіх арганізацый, якія лаяльна ставіліся да выканаўчай улады — яна была значна павялічана і ператворана ў палітычны блок, які пасля атрымліваў абсалютную большасць галасоў выбаршчыкаў на ўсіх парламенцкіх выбарах, якія праводзіліся, пачынаючы з 1971 года, раз у пяць гадоў. У склад парламента ўводзілася фракцыя ўзброеных сіл, члены якой прызначаліся прэзідэнтам.

У снежні 1975 года інданезійскія войскі захапілі Усходні Тымор, які абвясціў незадоўга да таго незалежнасць ад Партугаліі. У ліпені 1976 года гэтая тэрыторыя была афіцыйна ўключана ў склад Інданезіі на правах правінцыі.

Эканамічная палітыка «Новага парадку» аказалася вельмі эфектыўнай: к сярэдзіне 1980-х гадоў у краіну ўдалося прыцягнуць буйныя патокі замежных інвестыцый, развіць шматлікія сучасныя галіны прамысловасці, дабіцца якаснага павышэння сярэдняга ўзроўню жыцця насельніцтва. Ва ўмовах росту сацыяльнага дабрабыту ўшчамленне палітычных свабод не выклікала якой-небудзь маштабнай незадаволенасці: праявы грамадзянскага пратэсту насілі, як правіла, лакальны характар і хутка душыліся. Вялікіх сіл ад улад патрабавала барацьба з сепаратысцкімі рухамі ў шэрагу рэгіёнаў — Ачэху, Усходнім Тыморы, Заходнім Ірыяне — аднак і там сітуацыю ўдавалася ў цэлым утрымліваць пад кантролем.

Кардынальныя змены пацягнуў за сабой азіяцкі фінансава-эканамічны крызіс 1997-98 гадоў, які вельмі моцна адбіўся на эканоміцы Інданезіі. Калапс цэлых галін, рэзкае зніжэнне даходаў насельніцтва прывялі да абвастрэння сацыяльнай напружанасці, масавай незадаволенасці і эскалацыі этнаканфесіянальнага экстрэмізму. У кароткія тэрміны сфарміраваўся актыўны антыўрадавы рух, касцяком якога сталі студэнцкія і моладзевыя арганізацыі. Пасля серыі масавых пратэстаў і беспарадкаў 21 мая 1998 года прэзідэнт Сухарта сышоў у адстаўку, перадаўшы пасаду кіраўніка дзяржавы віцэ-прэзідэнту Б. Ю. Хабібі.

Постсухартаўскі перыяд (1998 год — цяперашні час)

Сусіла Бамбанг Юдаёна, прэзідэнт Інданезіі з 2004 года па 2014 год. Фатаграфія 2004 года

Урад, сфарміраваны віцэ-прэзідэнтам Хабібі, разгарнуў праграму шырокіх палітычных пераўтварэнняў, ключавым элементам якой стала лібералізацыя партыйнай сістэмы і выбарчага заканадаўства. Адначасова пад моцным міжнародным націскам Джакарта вымушана была пагадзіцца на правядзенне ў жніўні 1999 года рэферэндуму аб самавызначэнні Усходняга Тымора, падчас якога большасць жыхароў гэтай тэрыторыі выказаліся на карысць незалежнасці. Працэс суверэнізацыі Усходняга Тымора, які праходзіў пад кантролем ААН, завяршыўся ў маі 2002 года.

Паводле вынікаў праведзеных у чэрвені 1999 года парламенцкіх выбараў найбольшую фракцыю ў Савеце народных прадстаўнікоў сфарміравала апазіцыйная Дэмакратычная партыя барацьбы Інданезіі на чале з дачкой Сукарны Мегаваці Сукарнапутры. У кастрычніку 1999 года ў ходзе сесіі НКК прэзідэнтам краіны быў абраны лідар умерана-мусульманскай Партыі нацыянальнага абуджэння Абдурахман Вахід, віцэ-прэзідэнтам — Мегаваці Сукарнапутры.

У перыяд прэзідэнцтва Вахіда ўдалося вырашыць некаторую частку сацыяльна-эканамічных праблем. Аднак палітычнае становішча ў краіне заставалася досыць складаным: практычна адразу абазначылася тэндэнцыя да супрацьстаяння паміж кіраўніком дзяржавы, які імкнуўся да максімальнай келейнасці прыняцця важных дзяржаўных рашэнняў, і парламентам. Гэта супрацьстаянне завяршылася вострым палітычным крызісам у чэрвені-ліпені 2001 года. 22 ліпеня Вахід абвясціў аб увядзенні ў краіне надзвычайнага становішча і аддаў загад узброеным сілам аб недапушчэнні правядзення пазачарговай сесіі НКК, ініцыяванай парламентарыямі для разгляду пытання аб вынясенні вотуму недаверу прэзідэнту. Прэзідэнцкі загад быў праігнараваны ваеннымі, якія ўсталі на бок парламентарыяў, у выніку чаго 23 ліпеня НКК прыняў рашэнне аб адстаўцы Вахіда і перадачы паўнамоцтваў кіраўніка дзяржавы Мегаваці Сукарнапутры.

Урад Сукарнапутры працягнуў курс, накіраваны на аздараўленне сацыяльна-эканамічнай абстаноўкі і планамерную лібералізацыю палітычнай сістэмы. Былі ўведзеныя прамыя прэзідэнцкія выбары, завершаны працэс паэтапнага дэмантажу «сацыяльна-палітычнай функцыі» узброеных сіл. Пры гэтым захоўваліся вострыя этнаканфесійныя супярэчнасці ў розных рэгіёнах краіны, актыўную дзейнасць разгарнулі ісламісцкія тэрарыстычныя групоўкі.

Па выніках праведзеных у два тура ў ліпені і верасні 2004 года першых у гісторыі Інданезіі прамых прэзідэнцкіх выбараў перамогу атрымаў Сусіла Бамбанг Юдаёна — лідар Дэмакратычнай партыі, адстаўны армейскі генерал, які займаў розныя пасады ва ўрадах Вахіда і Сукарнапутры. Яго ўраду ўдалося дабіцца значных поспехаў ва ўрэгуляванні этнаканфесійных праблем: у прыватнасці, у жніўні 2005 года пры пасрэдніцтве Еўрасаюза было заключана мірнае пагадненне з найбольш магутнай сепаратысцкай структурай — Рухам за свабодны Ачэх. У другой палове 2000-х гадоў істотны прагрэс быў дасягнуты ў эканамічным напрамку: у значнай ступені была адноўлена інвестыцыйная прывабнасць краіны, тэмпы эканамічнага росту ў большасці галін наблізіліся да дакрызіснага ўзроўню.

У ходзе чарговых прэзідэнцкіх выбараў 8 ліпеня 2009 Юдаёна быў пераабраны на пасаду кіраўніка дзяржавы.

Дзяржаўны лад і палітыка

Асноўны артыкул: Дзяржаўны лад і палітыка Інданезіі

Асновы дзяржаўнага ладу

Інданезія — унітарная рэспубліка прэзідэнцкага тыпу. Асноўным законам дзяржавы з’яўляецца канстытуцыя, прынятая ў 1945 годзе. Яна адмянялася ў 1950 годзе, была адноўлена ў 1959 годзе і ў цяперашні час дзейнічае з шэрагам паправак, асноўныя з якіх былі прынятыя ў 1998, 1999 і 2001 гадах. Гэтыя папраўкі, якія мелі ліберальна-дэмакратычны характар, атрымалі значны міжнародны резонананс. У прыватнасці, міжнароднай праваабарончай арганізацыі «Freedom House» яны далі падставу класіфікаваць Інданезію ў якасці «свабоднай краіны».

Асноўныя інстытуты інданезійскай дзяржаўнасці былі сфарміраваны ў першыя гады незалежнага развіцця краіны. Разам з тым, прававыя нормы іх функцыянавання зведалі значныя змены ў ходзе ліберальна-дэмакратычных пераўтварэнняў канца 1990-х — пачатку 2000-х гадоў. Гэтыя змены ажыццяўляліся як шляхам унясення згаданых паправак у канстытуцыю, так праз прыняцце пакета прававых актаў, вядомых у Інданезіі як «Палітычныя законы» (індан.: Undang-Undang Politik). Асноўнымі вынікамі рэформаў сталі адыход узброеных сіл ад палітычнай дзейнасці, увядзенне ў краіне рэальнай шматпартыйнасці і прамых прэзідэнцкіх выбараў, павышэнне ролі заканадаўчых органаў улады.

Выканаўчая ўлада

Гл. таксама: Спіс прэзідэнтаў Інданезіі і Спіс віцэ-прэзідэнтаў Інданезіі

Палац Свабоды ў Джакарце — рэзідэнцыя прэзідэнта Інданезіі

Кіраўніком дзяржавы і кіраўніком выканаўчай галіны ўлады з’яўляецца прэзідэнт, у цяперашні час — Прабова Субіянта. У выкананні абавязкаў кіраўніка дзяржавы прэзідэнту дапамагае віцэ-прэзідэнт — у цяперашні час Гібран Ракабумінг Рака. Віцэ-прэзідэнт займае пасаду прэзідэнта ў выпадку смерці або адстаўкі апошняга.

Прэзідэнт і віцэ-прэзідэнт абіраюцца тэрмінам на пяць гадоў тайным галасаваннем на ўсеагульных прамых выбарах, адзін і той жа чалавек не можа займаць прэзідэнцкі пост больш за два тэрміны запар. Канстытуцыйныя нормы, якія прадугледжваюць прамое ўсенароднае абранне прэзідэнта і абмяжоўваюць яго тэрмін знаходжання ва ўладзе, былі ўведзеныя ў 2001 годзе, раней кіраўнік дзяржавы абіраўся раз у пяць гадоў у ходзе сесіі Народнага кансультатыўнага кангрэса і мог пераабірацца на гэты пост неабмежаваную колькасць разоў. Юдаёна стаў першым у гісторыі краіны ўсенародна абраным прэзідэнтам: перамогшы на прэзідэнцкіх выбарах 2004 года, ён у 2009 годзе быў пераабраны на другі тэрмін.

Прэзідэнт фарміруе і ўзначальвае ўрад. Ва ўрад уваходзяць міністры-каардынатары (курыруюць па некалькі міністэрстваў і ведамстваў), міністры (узначальваюць міністэрствы), дзяржаўныя міністры (узначальваюць розныя ведамствы, або курыруюць розныя дзяржаўныя праграмы, альбо выконваюць асаблівыя даручэнні), дзяржаўны сакратар (кіраўнік прэзідэнцкай адміністрацыі) і кіраўнікі ведамстваў, якія не маюць міністэрскай пасады, але афіцыйна прыраўнаваныя да міністраў па статусе. Колькасны склад і структура ўрада не рэгламентаваныя заканадаўча і вызначаюцца прэзідэнтам.

Згодна з укаранёнай палітычнай традыцыяй, усе інданезійскія ўрады, пачынаючы з канца 1950-х гадоў, мелі афіцыйныя назвы. Афіцыйная назва дзеючага кабінета міністраў, сфармаванага Юдаёнам 21 кастрычніка 2009 г., — «Другі кабінет адзінай Інданезіі» (індан.: Kabinet Indonesia Bersatu II).

Заканадаўчая ўлада

Гл. таксама: Савет народных прадстаўнікоў Інданезіі і Народны кансультатыўны кангрэс

Пасяджэнне Савета народных прадстаўнікоў.

Вышэйшым органам заканадаўчай улады з’яўляецца Народны кансультатыўны кангрэс, НКК (індан.: Majelis Permusyawaratan Rakyat, MPR). НКК, які не з’яўляецца пастаянна дзеючай структурай, склікаецца на сесіі не радзей, чым раз на пяць гадоў, і складаецца з дзвюх палат: Савета народных прадстаўнікоў, СНП (індан.: Dewan Perwakilan Rakyat, DPR) і Савета прадстаўнікоў рэгіёнаў СПР (індан.: Dewan Perwakilan Daerah, DPD).

На сваіх рэгулярных сесіях НКК праводзіць інаўгурацыю абраных прэзідэнта і віцэ-прэзідэнта і зацвярджае прапанаваныя прэзідэнтам асноўныя напрамкі дзяржаўнага курсу на пяцігадовы тэрмін. Прэзідэнт нясе адказнасць перад НКК, кангрэс можа аб’явіць яму імпічмент, сабраўшыся для гэтага на пазачарговую сесію.

Колькасны склад НКК фармальна не рэгламентуецца і вызначаецца складам СНП і СПР, якія ўваходзяць у яго. У складзе НКК апошняга склікання, прыведзенага да прысягі ў кастрычніку 2014 года, 692 дэпутаты. Старшыня НКК — Зулкіфлі Хасан (індан.: Zulkifli Hasan), прадстаўнік Партыі нацыянальнага мандата Інданезіі.

У перапынках паміж сесіямі НКК бягучыя заканадаўчыя функцыі выконвае Савет нацыянальных прадстаўнікоў, які фактычна ўяўляе сабой пастаянна дзеючы аднапалатны парламент. У кампетэнцыю СНП уваходзяць распрацоўка, прыняцце і кантроль за выкананнем законаў, зацвярджэнне дзяржаўнага бюджэту, ратыфікацыя часткі міжнародных пагадненняў. Дэпутаты СНП абіраюцца на пяцігадовы тэрмін у ходзе прамых усеагульных парламенцкіх выбараў, якія праводзяцца па прапарцыянальнай сістэме ў шматмандатных акругах. Колькасны склад Савета, регламентаваны дзеючым заканадаўствам, неаднаразова мяняўся за гады існавання гэтага органа. У цяперашнім складзе СНП, сфарміраваным па выніках парламенцкіх выбараў 2014 года і прыведзеным да прысягі ў кастрычніку 2014 года, 560 чалавек. Дэпутатамі сталі прадстаўнікі дзесяці партый, якія прайшлі ў парламент. Спікер СНП — Адэ Камарудзін.

Дыяграма, якая паказвае партыйны склад СНП склікання 2014 года. Каляровыя часткі адлюстроўваюць прапорцыі прадстаўніцтва партый у парадку іх пералічэння ў табліцы справа.

Фракцыя	Месцаў
Партыя народнай надзеі	16
Партыя «Насдэм»	36
Партыя адзінства і развіцця	39
Партыя нацыянальнага абуджэння	47
Партыя нацыянальнага мандата	48
Дэмакратычная партыя барацьбы Інданезіі	109
Дэмакратычная партыя	61
Партыя «Голкар»	91
Партыя «Рух за вялікую Інданезію»	73
Партыя справядлівасці і дабрабыту	40
Усяго месцаў	560

Савет прадстаўнікоў рэгіёнаў — новае ўтварэнне ў палітычнай сістэме Інданезіі, якое існуе з 2004 года. Да гэтага ў склад НКК, акрамя дэпутатаў СНП, уваходзілі прадстаўнікі мясцовых заканадаўчых органаў улады, розных грамадскіх арганізацый, а таксама палітычных партый і ўзброеных сіл прапарцыянальна прысутнасці дэпутатаў апошніх у СНП, пры гэтым сукупнасць дэпутатаў НКК, якія не ўваходзяць у СНП, не з’яўлялася самастойным палітычным інстытутам і не мела якой-небудзь назвы.

Па аб’ёме паўнамоцтваў СПР значна саступае СНП. Да яго кампетэнцыі адносіцца распрацоўка законапраектаў, якія тычацца пытанняў адміністрацыйна-тэрытарыяльнага ўпарадкавання краіны, рэгіянальнага самакіравання, эканамічнага, сацыяльнага і культурнага развіцця рэгіёнаў для наступнай перадачы іх у СНП.

СПР фарміруецца з прадстаўнікоў правінцый і адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Інданезіі, якія прыраўноўваюцца да правінцый — па 4 дэлегаты ад кожнай тэрыторыі. Члены СПР абіраюцца на непартыйнай аснове адначасова з дэпутатамі СНП. У цяперашнім складзе Савета, сфармаваным па выніках парламенцкіх выбараў 2014 года і прыведзеным да прысягі ў кастрычніку 2014 года, 132 дэпутаты, якія прадстаўляюць 31 правінцыю і 2 асаблівыя акругі. Старшыня СПР — Ірман Гусман.

Судовая ўлада

Будынак Вярхоўнага суду Інданезіі

Вышэйшая судовая ўлада належыць Вярхоўнаму суду (індан.: Mahkamah Agung). У яго распараджэнні знаходзяцца сістэмы крымінальнага, грамадзянскага, адміністрацыйнага, гандлёвага і падатковага правасуддзя, ён з’яўляецца найвышэйшай апеляцыйнай інстанцыяй па адпаведных справах.

Лімітавая колькасць суддзяў Вярхоўнага суда — 60 чалавек. Суддзі Вярхоўнага суда зацвярджаюцца прэзідэнтам на падставе прапаноў Савета народных прадстаўнікоў. Старшыня абіраецца суддзямі, аднак зацвярджаецца на пасадзе прэзідэнтам. У цяперашні час старшынёй Вярхоўнага суда Інданезіі з’яўляецца Хата Алі, які заняў гэтую пасаду ў лютым 2012 года.

У 2003 годзе ў Інданезіі быў заснаваны Канстытуцыйны суд (індан.: Mahkamah Konstitusi), у вядзенне якога з вядзення Вярхоўнага суду былі перададзеныя пытанні, звязаныя з тлумачэннем канстытуцыі і вызначэннем адпаведнасці заканадаўчых актаў канстытуцыйным нормам. У яго складзе 9 суддзяў, прызначаных прэзідэнтам. Пры гэтым 3 суддзі прызначаюцца па прадстаўленні Савета народных прадстаўнікоў, 3 — па прадстаўленні Вярхоўнага суду і 3 — па прадстаўленні самога прэзідэнта. Старшыня Канстытуцыйнага суда абіраецца суддзямі і зацвярджаецца на пасадзе прэзідэнтам. У цяперашні час старшынёй Канстытуцыйнага суда Інданезіі з’яўляецца Хамдан Зулва, які заняў гэтую пасаду ў лістападзе 2013 года.

Палітычныя партыі

Сучасная партыйная сістэма Інданезіі склалася ў канцы 1990-х гадоў. Тады ў выніку ліберальна-дэмакратычных пераўтварэнняў замест шматпартыйнасці намінальнай (у 1973—1999 гадах у краіне акрамя кіруючага блока Голкар дзейнічалі дзве палітычныя партыі, фармальна апазіцыйныя, але фактычна цалкам залежныя ад дзяржаўнай улады) была ўведзена рэальная шматпартыйнасць.

Дзейнасць палітычных партый рэгулюецца дзейным заканадаўствам: па стане на ліпень 2011 дзейнічае закон аб палітычных партыях, прыняты ў студзені 2008 года, з папраўкамі ад студзеня 2011 года. У адпаведнасці з ім права на стварэнне партыі маюць любыя 30 грамадзян краіны, прычым доля жанчын у ліку заснавальнікаў партыі павінна быць не менш за 30 %. Партыя падлягае рэгістрацыі ў міністэрстве юстыцыі і для пачатку палітычнай дзейнасці павінна прадставіць пасведчанне аб наяўнасці членаў ва ўсіх правінцыях краіны. Выключэнне зроблена для правінцыі Ачэх: для зарэгістраваных там палітычных партый не абавязкова наяўнасць членаў у іншых рэгіёнах краіны, пры гэтым яны маюць права змагацца за месцы ў СНП, але галасаваць за іх могуць толькі ачэхскія выбаршчыкі. Усе партыі абавязаны прызнаваць прынцыпы «Панча Сіла» ў якасці дзяржаўнай ідэалогіі Інданезіі. Пад забаронай застаецца стварэнне камуністычных партый.

Станам на 2012 год у Інданезіі было афіцыйна зарэгістравана больш за 70 палітычных партый. У апошніх парламенцкіх выбарах, якія адбыліся 9 красавіка 2009 года, прынялі ўдзел 44 з іх (38 агульнанацыянальных і 6 ачэхскіх). Устаноўлены законам парог у 2,5 % галасоў пераадолелі 9 агульнанацыянальных партый.

Прававая сістэма

Агульная характарыстыка

Прававая сістэма Інданезіі мае смешаны характар. Большая частка прававых норм устаноўлена па класічных еўрапейскіх узорах, перанятых у асноўным ад нідэрландскіх каланізатараў, і належыць да рамана-германскай прававой сям'і. У той жа час, у некаторых сферах паўсюдна альбо ў асобных рэгіёнах дзейнічаюць нормы звычаёвага права (у асноўным адат) і/або ісламскага права. У найбольшай ступені адатнае і ісламскае рэгуляванне практыкуюцца, сярод іншага, у пытаннях сям’і і шлюбу, права спадчыны, зямельнай уласнасці. Рэгіёнам шырокага, але, тым не менш, абмежаванага ўжывання шарыяту з’яўляецца адмысловая правінцыя Ачэх. Адатнае права не ўніфікавана, на пачатак 2000-х гадоў існавала 19 гістарычных абласцей, якія маюць яго ўласныя варыянты.

Пасля краху рэжыму Сухарта ў кантэксце працэсу дэмакратычных пераўтварэнняў адбываецца маштабнае рэфармаванне прававой сістэмы, асноўнай мэтай якога абвяшчаецца забеспячэнне вяршэнства закона і незалежнасці судовай улады. Адначасова на фоне агульнай лібералізацыі заканадаўства намецілася тэндэнцыя да некаторага пашырэння сфер прымянення ісламскіх норм — прытым, што для перыяду з моманту здабыцця незалежнасці да другой паловы 1990-х гадоў было характэрна паступовае ўмацаванне дамінавання права еўрапейскага ўзору. Так, у 1998 годзе для мусульман была афіцыйна дазволена палігамія (пры выкананні мужам і жонкай значнай колькасці умоў). Адначасова прымаюцца меры па ўсталяванні больш выразных меж прымянення норм еўрапейскага, звычайнага і ісламскага права.

Забеспячэнне правоў чалавека

Палажэнні аб забеспячэнні асноўных правоў і свабод чалавека ад пачатку закладзеныя ў інданезійскай канстытуцыі. Разам з тым, у 1960-я — 1990-я ў краіне прымаліся розныя заканадаўчыя акты, якія афіцыйна абмяжоўвалі правы і свабоды асобных груп грамадзян: у прыватнасці, членаў камуністычнай партыі і іншых арганізацый левага кірунку, членаў іх сем’яў, прадстаўнікоў кітайскай абшчыны. Акрамя таго, мелі месца сістэматычныя нелегітымныя парушэння правоў і свабод грамадзян, якія прымалі найбольшы маштаб ў рамках барацьбы з палітычным іншадумствам і забеспячэння кантролю над праблемнымі тэрыторыямі — Ачэ, заходняй часткай вострава Новая Гвінея, Усходнім Тыморам. У 1993 годзе распараджэннем прэзідэнта Сухарта была заснавана Нацыянальная камісія па правах чалавека (індан.: Komisi Nasional Hak Asasi Manusia), фармальна незалежная ад дзяржаўных уладаў, аднак фактычна жорстка кантраляваная ўрадам.

Меры па паляпшэнню сітуацыі ў галіне правоў чалавека сталі адным з асноўных напрамкаў ліберальных рэформ, якія праводзяцца з канца 1990-х гадоў. Было прынята адпаведнае заканадаўства (Закон № 39 ад 1999 года аб асноўных правах чалавека), актывізавана праца Нацыянальнай камісіі па правах чалавека, узмоцнены дадзены кірунак у працы Мінюста, пры гэтым само ведамства афіцыйна пераназвана ў Міністэрства юстыцыі і правоў чалавека (індан.: Kementerian Hukum dan Hak Azasi Manusia). Праведзены шэраг расследаванняў у дачыненні да выпадкаў парушэння правоў чалавека, учыненых раней.

Падобныя намаганні ў цэлым атрымліваюць станоўчы водгук як у краіне, так і за мяжой. Разам з тым, паводле ацэнак такіх міжнародных няўрадавых арганізацый, як «Human Rights Watch» і «Міжнародная Амністыя», яны з’яўляюцца недастатковымі: інданезійскім уладам ставіцца ў віну, сярод іншага, працяг самавольства з боку прадстаўнікоў праваахоўных органаў і ўзброеных сіл у канфліктных раёнах, незабеспячэнне ў належнай меры свабоды веравызнання і свабоды слова, эксплуатацыя дзіцячай працы, а таксама тармажэнне расследаванняў здзейсненых правапарушэнняў. Больш стрымана на недастатковасць праваабарончых мер указваецца, у прыватнасці, у адпаведным дакладзе Дзярждэпартамента ЗША — пры гэтым прызнаецца істотны прагрэс, дасягнуты Інданезіяй у гэтай галіне.

Дзяржаўная сімволіка, дзяржаўныя святы

Асноўныя артыкулы: Сцяг Інданезіі, Герб Інданезіі і Гімн Інданезіі

Дзяржаўная сімволіка Інданезіі рэгламентуецца канстытуцыяй і дзейным заканадаўствам (Закон аб дзяржаўным сцягу, дзяржаўнай мове, дзяржаўным гербе і дзяржаўным гімне, апошняя рэдакцыя якога была прынятая ў 2009 годзе).

Сцяг Інданезіі ўяўляе сабой прамавугольнае палотнішча з прапорцыямі 3:2, падзеленае на дзве гарызантальныя паласы роўнага памеру — чырвоную ўверсе і белую ўнізе. Заканадаўча зацверджаны розныя памеры сцяга для розных дзяржаўных устаноў, транспартных сродкаў, палітычных і грамадскіх мерапрыемстваў, пры гэтым прапорцыя 3:2 застаецца нязменнай.

Герб Інданезі

Чырвона-белы сцяг упершыню стаў выкарыстоўвацца актывістамі нацыянальна-вызваленчага руху. Гісторыя стварэння сцяга і значэнне яго колераў дакументальна не зафіксаваныя. Згодна з найбольш распаўсюджанай версіяй, ён атрымаў у спадчыну колеры сцяга сярэдневяковай дзяржавы Маджапахіт, чырвоны сімвалізуе адвагу, белы — чысціню намераў. Існуе таксама версія паходжання інданезійскага сцяга ад нідэрландскага, ад якога былі ўзятыя два з трох колераў.

Дзяржаўным гербам Інданезіі з’яўляецца залатая міфічная птушка Гаруда з геральдычным шчытом на грудзях. Апярэнне Гаруды сімвалізуе 17 жніўня 1945 года — дату абвяшчэння Рэспублікі Інданезіі: 19 пёраў у ніжняй частцы цела і 45 на шыі — 1945 год, 8 пёраў у хвасце — месяц жнівень, 17 пёраў у кожным з крылаў — 17 дзень. У кіпцюрах Гаруда трымае сярэбраную стужку з нацыянальным дэвізам, напісаным чорнымі вялікімі літарамі на стараяванскай мове, — «Адзінства ў разнастайнасці» (яв.: Bhinneka Tunggal Ika, літаральна «разнастайнасць адзінае гэта»).

Шчыт на грудзях Гаруды з чатырох частак, з малым шчытком у сэрцы. Пяць элементаў герба сімвалізуюць пяць прынцыпаў дзяржаўнай ідэалогіі Панча Сіла: залатая пяціканцовая зорка ў чорным полі ў сэрцы герба — веру ў адзінага Бога; галава бантэнга ў першай частцы ў барвовым полі — народнасць, кіраваную прадстаўнічымі органамі; дрэва баньян у другой у срэбры — нацыянальнае адзінства; рыс і галінка бавоўны ў трэцяй, таксама ў срэбры — усеагульную сацыяльную справядлівасць, ланцуг з круглых і прамавугольных звёнаў у чацвёртай — справядлівы і цывілізаваны гуманізм (усе фігуры натуральнага колеру). Верхнюю і ніжнюю часткі шчыта падзяляе чорны вузкі пояс, які сімвалізуе экватар, які праходзіць праз тэрыторыю Інданезіі.

Герб быў распрацаваны султанам Панціянакам Хамідам II падчас яго працы ва ўрадзе Злучаных Штатаў Інданезіі і прыняты ў якасці нацыянальнага герба Рэспублікі Інданезіі 11 лютага 1950 года.

Гімн Рэспублікі Інданезіі «Вялікая Інданезія» (індан.: Indonesia Raya) напісаны кампазітарам Ваге Рудольфам Супратманам у 1924 годзе і ўпершыню публічна выкананы ў ходзе кангрэса моладзевых арганізацый 28 кастрычніка 1928 года. У якасці дзяржаўнага гімна быў прыняты ў дзень абвяшчэння незалежнасці краіны 17 жніўня 1945 года.

Дзяржаўныя святы Інданезіі

• 1 студзеня — Новы год па хрысціянскім летазлічэнні (дата вызначаецца па грыгарыянскім календары, індан.: Tahun Baru Masehi);
• 3 лютага — Кітайскі Новы год (дата вызначаецца па кітайскім календары, індан.: Hari Imlek);
• 15 лютага — Дзень нараджэння прарока Мухамада (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Maulid Nabi Muhammad);
• 5 сакавіка — Новы год па летазлічэнні, прынятым у Балійскай варыяцыі індуізму (дата вызначаецца па Балійскім календары, індан.: Tahun Baru Saka);
• 22 красавіка — Вялікая пятніца (дата вызначаецца па грыгарыянскім календары, індан.: Wafat Isa Al-Masih)
• 17 мая — Дзень нараджэння Буды (дата вызначаецца па будысцкім календары, індан.: Waisak);
• 2 чэрвеня — Узнясенне Гасподняе (дата вызначаецца па грыгарыянскім календары, індан.: Kenaikan Isa Al-Masih);
• 29 чэрвеня — Мірадж (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Lailat Al Miraj);
• 17 жніўня — Дзень незалежнасці (індан.: Hari Proklamasi Kemerdekaan);
• 30-31 жніўня — Ураза-байрам (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Idul Fitri);
• 6 лістапада — Курбан-байрам (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Idul Adha);
• 27 лістапада — Мусульманскі Новы год (дата вызначаецца па ісламскім календары, індан.: Tahun Baru Hijriyah);
• 25 снежня — Каляды (дата вызначаецца па грыгарыянскім календары, індан.: Natal);

Знешняя палітыка

Асноўны артыкул: Знешняя палітыка Інданезіі

З першых гадоў дзяржаўнасці ў якасці асноўных прынцыпаў знешняй палітыкі Інданезіі дэкларуюцца незалежнасць і актыўнасць, а таксама роўнааддаленасць ад канфрантацыйных блокаў. У 1950-я гады Джакарта была ў ліку асноўных ініцыятараў стварэння Руху недалучэння і да гэтага часу застаецца адным з найбольш актыўных яго ўдзельнікаў (у 1991—1995 гадах старшынствавала ў Руху). Пры гэтым, калі для перыяду прэзідэнцтва Сукарны было характэрна збліжэнне краіны з СССР і іншымі краінамі сацыялістычнага блока, то пасля 1965 быў узяты курс на цеснае палітычнае і эканамічнае супрацоўніцтва з Захадам. Характэрна, што калі з СССР і пасля 1965 захоўваліся паўнавартасныя дыпламатычныя адносіны і ажыццяўляліся сістэматычныя кантакты ў розных сферах, хай і на менш інтэнсіўным узроўні, чым да таго, то сувязі з Кітаем былі цалкам замарожаныя: абвінаваціўшы КНР у падтрымцы спробы дзяржаўнага перавароту 30 верасня 1965, урад Сухарты разарваў з ёй дыпламатычныя адносіны (адноўленыя ў 1990 годзе) і перапыніў кантакты ў палітычнай, эканамічнай і культурнай галінах.

Акрамя гэтага, з сярэдзіны 1960-х гадоў найважнейшае месца ў шкале знешнепалітычных прыярытэтаў Інданезіі займае рэгіянальнае супрацоўніцтва. У 1967 годзе пры ініцыятыўнай ролі Інданезіі была створана Асацыяцыя дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі (АСЕАН) — з тых часоў яна нязменна застаецца нефармальным лідарам гэтай арганізацыі, выступаючы за актывізацыю інтэграцыйных працэсаў, развіццё новых форм унутрыасеанаўскага супрацоўніцтва і ўзаемадзеяння Асацыяцыі з партнёрамі за межамі Паўднёва-Усходняй Азіі — у прыватнасці, у рамках Рэгіянальнага форуму АСЕАН (АРФ) і розных дыялогавых механізмах. Таксама прыкметная роля Джакарты ў іншых шматбаковых структурах Азіяцка-Ціхаакіянскага рэгіёна, у тым ліку АЦЭС, НУМДА, Дыялог па супрацоўніцтве ў Азіі.

Асноўнай мэтай міжнароднай дзейнасці Джакарты ў цяперашні час з’яўляюцца стварэнне спрыяльных знешніх умоў для сацыяльна-эканамічнага развіцця Інданезіі, яе станаўлення як дэмакратычнай умерана-мусульманскай краіны, а таксама садзейнічанне пабудове шматпалярнага палітычнага свету. Традыцыйна актыўнай з’яўляецца яе пазіцыя на карысць ядзернага раззбраення і мірнага ўрэгулявання рэгіянальных канфліктаў: Джакарта, у прыватнасці, аказвала актыўныя пасрэдніцкія паслугі ў працэсе ўнутрыкамбаджыйскага ўрэгулявання (1989—1991 гады), выступала з міратворчымі ініцыятывамі ў кантэксце ўрэгулявання пагранічнай спрэчкі паміж Камбоджай і Тайландам (2011 год), з 1960-х гадоў актыўна ўдзельнічае ў міратворчай дзейнасці ААН. З канца XX стагоддзя асаблівую актуальнасць для інданезійцаў набылі задачы процідзеяння змене клімату і барацьбы з тэрарызмам.

Прытрымліваючыся гэтых установак, Інданезія актыўна ўдзельнічае ў рабоце Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, перыядычна ставячы пытанне аб прадастаўленні ёй статусу пастаяннага члена Савета Бяспекі, а таксама «Групы дваццаці», Арганізацыі ісламская канферэнцыя і іншых міжнародных арганізацый і форумаў. Ключавымі замежнымі партнёрамі Інданезіі ўжо некалькі дзесяцігоддзяў з’яўляюцца ЗША, Японія, краіны АСЕАН і Еўрасаюза. Разам з тым, з канца 1990-х гадоў узяты курс на дыверсіфікацыю знешніх сувязей.

Беларуска-інданезійскія адносіны

Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Інданезіяй устаноўлены 18 чэрвеня 1993 года. 22 жніўня 2011 г. пачало функцыянаваць Пасольства Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Інданезіі. Пасол Рэспублікі Беларусь у г. Джакарце — В. М. Лапата-Загорскі. Даверчыя граматы былі ўручаны Прэзідэнту Рэспублікі Інданезіі С. Б. Юдаёна 14 лютага 2012 года.

Праблемы ўнутранай бяспекі

Міжабшчынныя супярэчнасці, экстрэмізм і тэрарызм

Паводле ацэнак урада і кіраўніцтва сілавых структур краіны, асноўныя пагрозы яе нацыянальнай бяспецы носяць унутраны характар. Найбольш важнымі з іх з’яўляюцца міжэтнічныя і міжрэлігійныя канфлікты і звязаныя з імі праявы тэрарызму і экстрэмізму.

Помнік ахвярам тэракту 12 кастрычніка 2002 года на востраве Балі

Міжабшчынныя супярэчнасці, якія стрымліваліся ва ўмовах жорсткай дзяржаўнай улады і ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага росту 1970-х — 1990-х гадоў, рэзка абвастрыліся на фоне цяжкага эканамічнага крызісу і палітычнай нестабільнасці, якая суправаджала крах рэжыму Сухарты. Адной з іх першых маштабных праяў сталі кровапралітныя пагромы этнічных кітайцаў у Джакарце ў маі 1998 года. У далейшым найбольш канфліктнай сітуацыя была ў раёнах змешанага пражывання буйных мусульманскіх і хрысціянскіх супольнасцей, у прыватнасці, на поўначы Суматры, на Сулавесі і Малуках: на працягу некалькіх гадоў там адбываліся сутыкненні на рэлігійнай глебе, забойствы і тэрарыстычныя акты, якія прыводзілі да шматлікіх ахвяр.

За кароткі перыяд адбыўся рэзкі рост рэлігійнага, перш за ўсё ісламскага экстрэмізму і тэрарызму: утварылася або выйшла з глыбокага падполля некалькі адпаведных арганізацый, якія наладзілі сувязі са структурамі міжнароднага тэрарызму. Найбольш буйной і ўплывовай з іх стала Джэмаа Ісламія, якая ўсталявала ўзаемадзеянне з Аль-Каідай і стварыла свае ячэйкі не толькі ў розных рэгіёнах Інданезіі, але і ў іншых краінах Паўднёва-Усходняй Азіі. Да найбольш маштабных і рэзанансных тэрактаў, учыненых Джэмаа Ісламіяй і іншымі экстрэмісцкімі групоўкамі, адносяцца выбухі на востраве Балі ў кастрычніку 2002 года (202 забітых) і ў кастрычніку 2005 года (не менш 19 забітых), выбухі каля гасцініцы Марыёт ў жніўні 2003 года (12 забітых) і каля аўстралійскага пасольства ў верасні 2004 года (не менш 9 забітых) у Джакарце.

К сярэдзіне 2000-х гадоў уладам удалося нанесці сур’ёзныя ўдары па ісламісцкаму падполлю за кошт ліквідацыі або арышту шэрагу яго кіраўнікоў і актывістаў (перш за ўсё са складу Джэмаа Ісламія), а таксама мінімізаваць праявы міжабшчыннага гвалту. Тым не менш, тэрарыстычная пагроза застаецца на высокім узроўні, становішча ў шэрагу рэгіёнаў з насельніцтвам, разнародным па этнаканфесійным складзе, застаецца досыць напружаным.

Злачыннасць

Крымінальная абстаноўка ў Інданезіі таксама істотна абвастрылася пасля эканамічнага крызісу і перыяду палітычнай нестабільнасці канца 1990-х — пачатку 2000-х гадоў. Разам з тым, рост адбыўся ў асноўным за кошт злачынстваў, якія адносяцца да катэгорыі негвалтоўных (крадзеж, махлярства і інш.), у той час як колькасць злачынстваў супраць жыцця і годнасці чалавека застаецца ў кантэксце адпаведнай міжнароднай статыстыкі адносна невялікай. Так, колькасць штогадовых забойстваў на 100 тыс. чалавек насельніцтва, па дадзеных Інтэрпола, захоўваецца на працягу 2000-х гадоў невысокай і досыць стабільнай — 0,6-0,7 выпадкаў у год. Падобная сітуацыя ў значнай ступені складаецца дзякуючы захаванню жорсткага кантролю над агнястрэльнай зброяй, які забяспечвае яго практычна поўную адсутнасць у грамадзянскага насельніцтва. Разам з тым, сваю ролю ў падобнай статыстычнай карціне можа адыгрываць і фактар незарэгістраваных злачынстваў.

Да ліку гвалтоўных злачынстваў, дынаміка якіх расце, адносіцца пірацтва. У 2010 годзе ў інданезійскіх тэрытарыяльных водах было атакавана 40 судоў. Найбольш небяспечным раёнам з’яўляюцца Малакскі праліў і прылеглыя да яго акваторыі.

Станам на 2013 год у краіне было больш за 114332 зняволеныя — 59 зняволеных на 100 000 жыхароў. Запаўняльнасць турмаў склала 148,3 %. У краіне існуе смяротнае пакаранне праз расстрэл, якое ўжываецца як найвышэйшая мера пакарання па шэрагу крымінальных артыкулаў (у тым ліку аб забойстве, тэрарызме, гандлі наркотыкамі). У 2010 годзе было прыведзена ў выкананне 7 смяротных прысудаў.

Узброеныя сілы

Асноўны артыкул: Нацыянальная армія Інданезіі

Гісторыя і роля ў жыцці краіны

Узброеныя сілы, афіцыйна створаныя 5 кастрычніка 1945 года, традыцыйна адыгрываюць вялікую ролю ў жыцці Інданезіі. Неабходнасць адстойваць незалежнасць у працяглай вайне з Нідэрландамі першапачаткова прадвызначыла асаблівае месца арміі ў шкале прыярытэтаў нацыянальнага развіцця. Пасля падзей 1965 года ў руках ваенных апынулася і дзяржаўная ўлада: генерал Сухарта, які заняў прэзідэнцкі пост, заканадаўча замацаваў за імі так званую двайную функцыю (індан.: Dwifungsi). Маецца на ўвазе адказнасць не толькі за абарону, але і за сацыяльна-палітычнае развіццё краіны. Больш таго, на легальнай аснове ваеннымі была наладжана камерцыйная дзейнасць як на прыватнай, так і на інстытуцыйнай аснове.

Пасля адстаўкі Сухарты ў 1998 годзе найважнейшым напрамкам разгорнутых у Інданезіі ліберальных пераўтварэнняў стаў планамерны адыход ваенных ад палітыкі. Пры гэтым, страціўшы рычагі прамога ўплыву на прыняцце дзяржаўных рашэнняў, армія застаецца ўплывовай і аўтарытэтнай сілай.

Структура, колькасць, аснашчэнне і фінансаванне

Узброеныя сілы Рэспублікі Інданезіі носяць афіцыйную назву «Нацыянальная армія Інданезіі» (індан.: Tentara Nasional Indonesia). Дзеляцца на сухапутныя войскі (індан.: Angkatan Darat), ваенна-марскія сілы (індан.: Angkatan Laut), і ваенна-паветраныя сілы (індан.: Angkatan Udara). Да 1999 года ў іх склад у якасці асобнага віду ўзброеных сіл уваходзіла таксама паліцыя, пры гэтым ВС афіцыйна называліся «Узброеныя сілы Рэспублікі Інданезіі» (індан.: Angkatan Bersenjata Republik Indonesia).

Вярхоўным галоўнакамандуючым узброенымі сіламі з’яўляецца прэзідэнт, які ажыццяўляе кіраўніцтва імі праз міністра абароны (станам на студзень 2013 года — Пурнома Юсгіянтора, індан.: Purnomo Yusgiantoro) і галоўнакамандуючага ўзброенымі сіламі (станам на жнівень 2013 года — генерал Мулдока (індан.: Moeldoko). Агульная колькасць УС на 2011 год складае каля 428000 чалавек. Акрамя гэтага, каля 400 тысяч чалавек лічацца ў рэзерве першай чаргі.

Колькасць сухапутных войскаў на 2011 год — 326 тысяч чалавек. У іх складзе, акрамя рэгулярных частак і злучэнняў, сілы стратэгічнага рэзерву (індан.: Komando Cadangan Strategis Angkatan Darat, KOSTRAD) — больш за 26 тысяч чалавек, а таксама войскі спецыяльнага прызначэння (індан.: Komando Pasukan Khusus, KOPASSUS) — больш за 6 тысяч чалавек. Камандуючым СВ станам на студзень 2013 года з’яўляецца генерал Будзіман (індан.: Budiman). На ўзбраенні 315 танкаў, 691 БТР і БМП, 565 гармат палявой артылерыі, 730 мінамётаў, 12 РСЗА, 160 процітанкавых і 370 зенітных сродкаў, 17 самалётаў і 64 верталёты армейскай авіяцыі.

Асабісты склад ваенна-марскіх сіл на 2011 год — 67 тысяч чалавек, у іх ліку корпус марской пяхоты (індан.: Korps Marinir) — каля 20 тысяч чалавек. Камандуючы ВМС, станам на студзень 2013 года — адмірал Марсеціа (індан.: Marsetio). У баявым складзе флоту 136 вымпелаў, у тым ліку 6 фрэгатаў, 2 падводныя лодкі, 1 карвет, 4 ракетныя катэры, 12 патрульных караблёў. Маецца 48 самалётаў і 45 верталётаў марской авіяцыі.

Асабісты склад ваенна-паветраных сіл на 2011 год — 34 тысячы чалавек. Камандуючы ВПС, станам на студзень 2013 года — маршал Іда Багус Путу Дуніа (індан.: Ida Bagus Putu Dunia). На ўзбраенні ВПС складаецца 88 самалётаў баявой і 136 самалётаў дапаможнай авіяцыі, 44 верталёты дапаможнай авіяцыі.

Узброеныя сілы камплектуюцца па змяшаным кантрактна-прызыўным прынцыпе. Ваенныя асігнаванні за 2010 год склалі парадку 4,7 млрд. долараў ЗША (каля 4,5 % ВУП). Акрамя таго, частка патрэб узброеных сіл пакрываецца за кошт даходаў ад прадпрымальніцкай дзейнасці ваенных.

Удзел у баявых дзеяннях і міратворчых аперацыях

Інданезійскі ваенны у складзе міратворчага падраздзялення ААН

Узброеныя сілы Інданезіі пачалі сваю гісторыю з супрацьстаяння агрэсіі Нідэрландаў, якія спрабавалі аднавіць кантроль над былой калоніяй ў 1945—49 гадах. У 1950-я гады яны вялі баявыя дзеянні супраць розных сепаратысцкіх і антыўрадавых фарміраванняў, у 1960-я — прымалі ўдзел у ваеннай канфрантацыі з Нідэрландамі і Малайзіяй.

Найбольш буйным ваенным канфліктам стаў захоп у 1975 годзе Усходняга Тымора і супрацьдзеянне партызанскай дзейнасці на гэтай тэрыторыі, якая доўжылася аж да аднаўлення яе незалежнасці. Армія была таксама задзейнічана ў барацьбе з сепаратысцкімі рухамі ў Ачэху і на Заходнім Ірыяне ў 1970-х — 1990-х гадах і падаўленні сур’ёзных беспарадкаў на этнаканфесійнай глебе, якія мелі месца ў 1990-я — 2000-я гады.

Інданезія прымае актыўны ўдзел у міратворчай дзейнасці ААН: пачынаючы з 1950-х гадоў яе кантынгенты агульнай колькасцю больш чым 15 800 чалавек прымалі ўдзел у аанаўскіх місіях па ўсталяванні або падтрыманні міру ў 18 краінах. Станам на 2011 год інданезійскія «блакітныя каскі» размяшчаюцца ў Сьера-Леонэ, Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга і Кувейце.

Адміністрацыйны падзел

Асноўны артыкул: Адміністрацыйны падзел Інданезіі

Адміністрацыйны падзел Інданезіі

Адміністрацыйны падзел Інданезіі рэгламентуецца канстытуцыяй і дзеючым заканадаўствам. Асноўным прававым актам у гэтай галіне на студзень 2013 года з’яўляецца Закон № 32 2004 года аб мясцовым самакіраванні. Акрамя таго, статус кожнай з асаблівых акруг і правінцый, якія маюць асаблівае становішча, рэгулюецца асобнымі законамі.

Інданезія падзяляецца на 32 правінцыі (індан.: provinsi), тры з якіх (Ачэх, Папуа і Заходняе Папуа) маюць асаблівы статус, і дзве адмысловыя адміністрацыйныя адзінкі, прыраўнаваныя па статусе да правінцыі, — Асаблівая сталічная акруга Джакарта і Асаблівая акруга Джак’якарта. На чале кожнай правінцыі і кожнай асаблівай акругі стаіць губернатар (індан.: gubernur), які абіраецца насельніцтвам тэрмінам на 5 гадоў (да 2005 года абіраўся мясцовым органам заканадаўчай улады). Вышэйшымі органамі заканадаўчай улады ў правінцыях і асаблівых акругах з’яўляюцца мясцовыя саветы народных прадстаўнікоў, якія выбіраюцца насельніцтвам таксама тэрмінам на пяць гадоў.

Правінцыяй Інданезіі ў 1969 годзе была абвешчаная заходняя частка вострава Новая Гвінея, занятая па выніках канфлікту з Нідэрландамі 1961—1962 гадоў (назвы — «Заходні Ірыян» у 1969—1973 гадах, «Ірыян Джая» у 1973—2002 гадах). Статус правінцыі меў таксама акупаваны Інданезіяй у 1975 годзе Усходні Тымор — да аддзялення гэтай тэрыторыі ад Інданезіі ў 1999 годзе.

Рэзкае абвастрэнне этнаканфесійных супярэчнасцей і рост сепаратысцкіх настрояў у шэрагу рэгіёнаў у кантэксце палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу канца 1990-х гадоў падштурхнулі ўлады Інданезіі да прыняцця комплексу мер па дэцэнтралізацыі дзяржаўнай улады і разбуйнення адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу краіны. Яго найважнейшым элементам стала стварэнне ў перыяд з 1999 па 2007 год новых правінцый — Папуа, Заходняе Папуа, Бантэн, Архіпелаг Рыау, Гарантала. Статус правінцыі быў прадстаўлены Ачэху, які быў да гэтага асаблівай акругай.

Асаблівы статус Джакарты, Джак’якарты і трох правінцый (Ачэх, Папуа і Заходняе Папуа) падразумявае надзяленне ўлад гэтых рэгіёнаў некаторымі дадатковымі паўнамоцтвамі ў сацыяльнай, культурнай, духоўнай і іншых сферах. У Ачэху, у прыватнасці, разам з нацыянальным заканадаўствам Інданезіі дзейнічаюць (з абмежаваннямі) законы шарыяту.

Правінцыі дзеляцца на акругі (кабуп́атэны, індан.: kabupaten) і прыраўнаваныя да акруг муніцыпалітэты (ко́ты, індан.: kota), у якія вылучаюцца буйныя гарады. Акругі кіруюцца рэгентамі (бупаці, індан.: bupati), муніцыпалітэты — мэрамі (валікота, індан.: walikota. Паўнамоцтвы рэгентаў і мэраў ідэнтычныя, і тыя, і іншыя абіраюцца насельніцтвам на пяць гадоў. Вышэйшымі органамі заканадаўчай улады акруг і муніцыпалітэтаў з’яўляюцца мясцовыя саветы народных прадстаўнікоў, якія таксама абіраюцца насельніцтвам на пяць гадоў. Сталічная акруга Джакарта мае асаблівы адміністрацыйны лад: яна падзяляецца на пяць гарадскіх адміністрацыйных акруг (індан.: kota administrasi) і адну адміністрацыйную акругу (індан.: kabupaten administrasi). Гэтыя адміністрацыйныя адзінкі маюць некалькі меншую ступень самакіравання, чым звычайныя гарадскія муніцыпалітэты і акругі, іх мэры і, адпаведна, рэгент прызначаюцца губернатарам Джакарты.

Акругі і муніцыпалітэты падзяляюцца на раёны (кечаматаны, індан.: kecamatan), кіраваныя кіраўнікамі (чама́тамі, індан.: camat), якія прызначаюцца рэгентам або мэрам. У акругах таксама маюцца органы заканадаўчай улады — саветы народных прадстаўнікоў. У правінцыях Папуа і Заходняе Папуа акруга мае назву дзістрык (індан.: distrik), яго кіраўнік — кіраўнік дзістрыка (кепа́ла дзістрык, індан.: kepala distrik).

Раёны падзяляюцца на вёскі; на большай частцы тэрыторыі яны маюць назву дэса (індан.: desa), у некаторых рэгіёнах заканадаўча замацаваны мясцовыя назвы, а таксама на паселішчы — келура́ханы (індан.: kelurahan). Вёскі карыстаюцца большым самакіраваннем, чым паселішчы, іх кіраўнікі, якія ў большасці месцаў называюцца кепала дэса (індан.: kepala desa), абіраюцца мясцовым насельніцтвам у адрозненне ад кіраўнікоў паселішчаў — лурахаў (індан.: lurah), якія прызначаюцца кіраўнікамі раёнаў.

Фізіка-геаграфічная характарыстыка

Геаграфічнае становішча

Асноўны артыкул: Геаграфія Інданезіі

Карта Інданезіі

Тэрыторыя Інданезіі складае 1 919 440 км² (14-е месца па плошчы сярод краін свету і першае сярод краін Паўднёва-Усходняй Азіі). Размешчаная па абодвух баках экватара на астравах Малайскага архіпелага і заходняй частцы вострава Новая Гвінея, абмываецца водамі Ціхага і Індыйскага акіянаў, з’яўляецца найбуйнейшой астраўной дзяржавай свету. У склад краіны ўваходзіць не менш за 17508 астравоў, з якіх каля 6000 заселеныя, плошча падкантрольнай марской акваторыі (унутранае мора, тэрытарыяльныя і архіпелажныя воды, асобная эканамічная зона) складае 7 900 000 км². Значная частка астравоў адносіцца да Зондскіх, якія ў сваю чаргу падзяляюцца на Вялікія Зондскія і Малыя Зондскія астравы. Да Вялікіх Зондскіх адносяцца самыя буйныя астравы Інданезіі — Ява, Суматра, Сулавесі і Калімантан (на апошнім, акрамя інданезійскай тэрыторыі, знаходзяцца частка тэрыторыі Малайзіі і дзяржава Бруней-Дарусалам).

Інданезія мае сухапутную мяжу з Малайзіяй (на востраве Калімантан), Папуа-Новай Гвінеяй (на востраве Новая Гвінея) і Усходнім Тыморам (на востраве Тымор). Пры гэтым мяжа з апошнім складаецца з двух асобных участкаў: з асноўнай тэрыторыяй гэтай краіны ў цэнтральнай частцы вострава Тымор і з усходнетыморскім эксклавам Акусі-Амбена, акружаным тэрыторыяй інданезійскай правінцыі Усходнія Малыя Зондскія астравы. Марскія межы ёсць са згаданымі краінамі, а таксама з Сінгапурам, Філіпінамі, Аўстраліяй і Індыяй.

Геалагічная будова

Вулканы Семеру і Брома на Цэнтральнай Яве

Большая частка інданезійскай тэрыторыі ўяўляе сабой вобласці кайназойскай складкавасці, толькі некаторыя рэгіёны з’яўляюцца ў геалагічным плане больш старажытнымі — поўнач Суматры і паўднёвы захад Калімантана адносяцца да вобласці мезазойскай складкавасці, паўднёвы захад Новай Гвінеі і асобныя бліжэйшыя астравы — да вобласці дамезазойскай складкавасці. У будове пераважаюць метамарфічныя пароды, палеазойскія, мезазойскія і палеаген-неагенавыя эфузіўна-асадкавыя адклады рознага саставу. Характэрнымі элементамі геалагічнай структуры з’яўляюцца працяглыя астраўныя дугі і спалучаныя з імі глыбакаводныя акіянічныя жолабы.

Практычна ўся тэрыторыя з’яўляецца часткай так званага «Ціхаакіянскага вогненнага кальца», што абумоўлівае высокую ступень тэктанічнай актыўнасці. У розных раёнах краіны перыядычна адбываюцца землятрусы, часцяком вельмі моцныя. Самым разбуральным за гістарычны перыяд было землетрасенне, якое адбылося 26 снежня 2004 года ля заходняга ўзбярэжжа Суматры, калі ў выніку падземных штуршкоў і, галоўным чынам, выкліканых імі цунамі на розных астравах Інданезіі загінула, па розных ацэнках, ад 130 да 170 тысяч чалавек. Акрамя таго, на тэрыторыі краіны знаходзіцца каля 150 дзеючых вулканаў, найбольш буйнымі з якіх з’яўляюцца Мерапі, Брома, Салак, Семеру (востраў Ява), Кракатаў (Зондскі праліў), Тамбора (востраў Сумбава). Наймацнейшае вывяржэнне за гістарычны перыяд развіцця Інданезіі — і адно з наймагутнейшых у сусветнай гісторыі наогул — зрабіў у 1883 годзе Кракатаў: у выніку вывяржэння і выкліканага ім цунамі на Яве, Суматры і невялікіх астравах Яванскага мора загінула не менш як 36 тысяч чалавек, было разбурана амаль 300 населеных пунктаў.

Рэльеф, унутраныя воды, карысныя выкапні, глебы

Тоба — найбольшае возера Інданезіі

Унутраныя раёны ўсіх буйных астравоў гарыстыя: для Явы і Суматры характэрныя просталінейныя суцэльныя горныя хрыбты практычна па ўсёй даўжыні вострава, для Сулавесі і інданезійскіх тэрыторый Калімантана і Новай Гвінеі — больш складаныя канфігурацыі горных сістэм. Самая высокая вяршыня Інданезіі (яна ж — самая высокая вяршыня Акіяніі) — гара Джая (4884 м), размешчаная ў заходняй частцы Новай Гвінеі. Найбольшыя па плошчы раўнінныя тэрыторыі маюцца на Калімантане.

Рэкі ў большасці рэгіёнаў ўтвараюць густую сетку і, як правіла, з’яўляюцца паўнаводнымі круглы год, хоць сезонныя ваганні бываюць прыкметныя. Найбольш доўгія і паўнаводныя працякаюць на Калімантане: Капуас (1143 км), Махакам (920 км), Барыта (900 км). Гэтыя і іншыя рэкі на гарыстых участках мясцовасці ўтвараюць парогі і вадаспады. Рэчышчы раўнінных рэк на многіх участках маюць непастаянныя абрысы з прычыны значнага адкладання наносаў. Дэбіт рэк, як правіла, схільны да істотных сезонных ваганняў: у сезон дажджоў здараюцца разлівы, якія нярэдка прыводзяць да маштабных паводак.

Самае вялікае возера — Тоба ў паўночнай частцы вострава Суматра (каля 1145 км²), якое з’яўляецца найбуйнейшым вулканічным возерам планеты і, маючы глыбіню больш за 500 м, належыць да ліку найбольш глыбакаводных азёр свету.

Краіна багатая на розныя карысныя выкапні. Запасы нафты разведаны ў тым ці іншым аб’ёме практычна ва ўсіх рэгіёнах, у тым ліку, на Суматры, Яве, Калімантане, Сулавесі, Сераме, а таксама на шэльфе гэтых астравоў. Радовішчы прыроднага газу размешчаны на Паўночнай Суматры (Арун) і Усходнім Калімантане (Бадак), а таксама на берагавых шэльфах Заходняй Ірыяны і Явы — да апошніх адносіцца самае буйнае газавае радовішча Паўднёва-Усходняй Азіі Натуна Д-Альфа, якое знаходзіцца ў яванскім моры прыкладна ў 1000 км на поўнач ад Джакарты. Паводле прагнозаў, разведаных запасаў прыроднага газу краіне павінна хапіць на 50 гадоў. Акрамя таго, у розных рэгіёнах краіны ёсць істотныя запасы вугальнага метану, агульны аб’ём якіх складае каля 13 трлн м³.

На Калімантане і Сулавесі маюцца залежы руд жалеза, на астравах Бангка, Белітунг, Сінгкеп — волава, на востраве Бінтан — баксітаў і алюмінію, на Сулавесі — нікеля, на Яве — марганца.

Прыкладна на 80 % тэрыторыі Інданезіі пераважаюць чырвона-жоўтыя латэрытныя і горныя латэрытныя глебы, у раўнінных раёнах Калімантана і Суматры распаўсюджаны таксама трапічныя балотныя глебы, у заходняй частцы вострава Новая Гвінея — латэрытныя глеявыя глебы. На шэрагу астравоў паўднёва-ўсходняй часткі краіны маюцца чырвоныя латэрытныя глебы.

Клімат

Клімат на большай частцы тэрыторыі Інданезіі экватарыяльны, вільготны, у асобных рэгіёнах мае прыкметы субэкватарыяльнага. У раўнінных абласцях сярэднямесячны тэмпературны паказчык складае каля 26 °C, пры гэтым яго сезонныя ваганні вельмі нязначныя — не больш за 3 °C. У гарах пры натуральным паніжэнні тэмпературы па меры ўзрастання вышыні над узроўнем мора (парадку 1 °C на 100 м) захоўваецца таксама невялікая амплітуда сярэдніх месячных тэмператур, на вышынях больш за 1500 м здараюцца замаразкі.

Узровень вільготнасці вельмі высокі, у сярэднім каля 80 %. Гадавы аб’ём ападкаў вагаецца ад 1800 мм да 3200 мм у раўнінных абласцях, у некаторых горных раёнах дасягае 6100 мм. Пры гэтым для большай часткі тэрыторыі характэрна больш ці менш выяўленае чаргаванне двух сезонаў — дажджлівага (з лістапада-снежня па сакавік-красавік) і сухога (з красавіка-мая па кастрычнік-лістапад), звязанае са зменай экватарыяльных мусонаў. Падчас сухога сезона ападкі альбо адсутнічаюць, альбо выпадаюць у прыкметна меншай колькасці. Дажджы часта выпадаюць у выглядзе ліўняў і звычайна суправаджаюцца навальніцамі.

Флора і фаўна

Агульная характарыстыка, занаванне

Біягеаграфічныя зоны Інданезіі: сіняя лінія — лінія Уолеса. Чырвоным выдзелена Уолесія, на захадзе ад яе размешчаная сундаландская зона, на ўсходзе — сахулская

Прырода Інданезіі адрозніваецца выключнай разнастайнасцю: тут на плошчы, якая складае не больш за 1,3 % сусветнай сушы, сустракаецца каля 17 % біялагічных відаў планеты. Па колькасці біялагічных відаў, якія сустракаюцца на яе тэрыторыі, краіна займае другое месца ў свеце пасля Бразіліі.

Найважнейшай асаблівасцю экасістэмы Інданезіі з’яўляецца яе біягеаграфічнае заніраванне, вызначанае лініяй Уолеса, якая праходзіць з поўначы на поўдзень паміж астравамі Калімантан і Сулавесі і затым паміж астравамі Балі і Ламбок. Большая частка астравоў на захад ад лініі Уолеса ў дагістарычныя часы злучалася з кантынентальнай Паўднёва-Усходняй Азіяй і ўтварала разам з ёй біягеаграфічны рэгіён Сундаланд, і таму атрымала ў спадчыну ў асноўным флору і фаўну азіяцкага тыпу. Новая Гвінея і шэраг астравоў, прылеглых да яе, якія знаходзяцца на ўсход ад лініі Уолеса, складалі ў мінулым адзіны кантынент з Аўстраліяй — Сахул, населеныя відамі, пераважна блізкімі да аўстралійскіх. Пры гэтым найбольш своеасаблівымі ў прыродным плане з’яўляюцца раёны, прылеглыя з абодвух бакоў да лініі Уолеса — так званая вобласць Уолес, якая ўключае Сулавесі, Малукскія і вялікую частку Малых Зондскія астравоў. Уолесія, якая з’яўляецца ў біягеаграфічным плане пераходнай зонай паміж сундаландскім і сахулскім рэгіёнамі, мае ў рознай ступені рысы таго і іншага, а таксама шэраг унікальных асаблівасцей — менавіта тут сустракаецца большая частка відаў, якія з’яўляюцца эндэмікамі Інданезіі.

Расліннасць

У пачатку XXI ст. колькасць раслінных відаў, якія сустракаюцца ў Інданезіі, ацэньвалася прыкладна ў 28 тысяч. Не менш за 60 % плошчы краіны пакрыта вільготнымі вечназялёнымі экватарыяльнымі лясамі, пры гэтым найбольш лясістымі з’яўляюцца інданезійскія тэрыторыі Калімантана і Новай Гвінеі, а найменшыя плошчы лясы займаюць на Яве.

Экватарыяльныя лясы характэрныя як для раўніннай, так і для горнай мясцовасці. Да вышыні прыкладна 1500 м над узроўнем мора, асноўнымі відамі расліннасці ў іх з’яўляюцца фікусы, розныя дыптэракарпавыя, алцінгіевыя, панданусы, пальмавыя, драўняныя папараці, бамбукавыя. На вышынях да 2500-3000 м распаўсюджаныя горна-трапічныя лясы з перавагай вечназялёных шыракалістых і хвойных парод, яшчэ вышэй — нагорнае крывалессе, хмызнякі і розныя травы. У нізінных прыбярэжных раёнах (на Калімантане, Новай Гвінеі і, у меншай ступені, на Суматры) шырока распаўсюджаныя мангравыя зараснікі. На выспах у паўднёва-ўсходняй частцы краіны маюцца таксама лістападныя трапічныя лясы і саваны, якія нярэдка ўтвараюцца пасля вырубкі лясоў. Плошча лясоў памяншаецца пад уздзеяннем гаспадарчай дзейнасці чалавека — найбольш высокімі тэмпамі гэты працэс ідзе на Яве і Суматры.

Жывёльны свет

Камодскі варан — адзін з найбуйнейшых паўзуноў на зямлі, эндэмікаў Інданезіі, занесены ў Міжнародную чырвоную кнігу

Разнастайнасцю адрозніваюцца практычна ўсе асноўныя класы жывёл, якія жывуць у Інданезіі. На пачатак XXI ст. тут было зарэгістравана 515 відаў млекакормячых, 1531 від птушак, 122 віду матылькоў, больш за 600 відаў паўзуноў і больш за 270 відаў земнаводных. Пры гэтым эндэмікамі з’яўляюцца, у прыватнасці, 39 % млекакормячых і 36 % птушак. У ліку найбольш вядомых эндэмікаў — камодскі варан, алень Куля, бабіруса, тонкскі макак.

Многія жывёлы знаходзяцца пад пагрозай знікнення, папуляцыі некаторых відаў скарачаюцца вельмі хуткімі тэмпамі. Так, толькі з млекакормячых 140 відаў аднесены Міжнародным саюзам аховы прыроды (МСАП) да катэгорыі відаў у небяспецы, 15 з іх лічацца відамі на мяжы знікнення. У ліку апошніх такія жывёлы, як арангутан, яванскі насарог, суматранскі тыгр.

Экалагічная сітуацыя, прыродаахоўная дзейнасць

З улікам геаграфічнага становішча Інданезіі, рознай ступені асвоенасці чалавекам яе розных рэгіёнаў экалагічная сітуацыя ў краіне з’яўляецца неаднароднай, аднак у цэлым мае тэндэнцыю да пагаршэння — перш за ўсё ў сувязі з агульным павелічэннем колькасці насельніцтва і практычна паўсюдным пашырэннем гаспадарчай дзейнасці. Асноўнымі праблемамі ў гэтай галіне з’яўляюцца аб’ём атмасферных выкідаў парніковых газаў (Інданезія займае трэцяе месца ў свеце па гэтым паказчыку), масавая вырубка лясоў, забруджванне паветра і вады адходамі прамысловай вытворчасці, спажыванне прэснай вады, якое расце. Велізарную шкоду навакольнаму асяроддзю наносяць лясныя пажары, якія перыядычна ахопліваюць значныя плошчы: іх вынікам становіцца не толькі знікненне значных масіваў расліннасці разам з жывёламі, якія насяляюць іх, але і задымленне населеных пунктаў, якія часцяком знаходзяцца на адлегласці соцень кіламетраў ад ачагоў узгарання. Найбольш катастрафічныя наступствы мелі пажары ў 1997 годзе на Калімантане і Суматры, якія лічацца самымі моцнымі за ўсю сучасную гісторыю краіны.

Улады рэалізуюць шэраг праграм па абмежаванні шкоднага ўздзеяння прамысловай і сельскагаспадарчай дзейнасці на навакольнае асяроддзе, аднак яны, як правіла, маюць абмежаваны эфект. Некалькі большую аддачу даюць намаганні па захаванні жывой прыроды ў розных рэзерватах — станам на 2008 год у Інданезіі існавала 349 запаведнікаў, заказнікаў, нацыянальных паркаў і ахоўных прыродных тэрыторый іншага тыпу, якія займаюць 14,63 % сушы (278315 км²) і 2,98 % марской тэрыторыі (178807 км²). Дзякуючы ахоўным мерам, якія часта прымаюцца ў супрацоўніцтве з МСАП і іншымі профільнымі міжнароднымі структурамі, удалося спыніць скарачэнне папуляцый некаторых уразлівых відаў жывёл і раслін, а ў асобных выпадках — дамагчыся павелічэння іх колькасці.

Насельніцтва

Асноўны артыкул: Насельніцтва Інданезіі

Колькасць, рассяленне

Джакарта — сталіца і найвялікшы горад Інданезіі з насельніцтвам больш за 9,6 мільёна чалавек

Па выніках агульнанацыянальнага перапісу, праведзенага ў маі-чэрвені 2010 года, насельніцтва Інданезіі склала 237 556 363 чалавекі, а паводле ацэначных дадзеных, выведзеных з разліку існуючых тэмпаў росту насельніцтва, да ліпеня 2011 года яго колькасць павялічылася да 245 613 043 чалавек. Інданезія, такім чынам, з’яўляецца найбольш населенай краінай Паўднёва-Усходняй Азіі і займае чацвёртае месца ў свеце па колькасці жыхароў.

Сярэдняя шчыльнасць насельніцтва складае (з разліку паводле дадзеных перапісу 2010 года) каля 124 чалавекі на км², пры гэтым насельніцтва размеркавана вельмі нераўнамерна: 57,5 % інданезійцаў пражывае на Яве, якая складае менш за 7 % тэрыторыі, у выніку чаго гэты востраў з’яўляецца адным з самых густанаселеных месцаў планеты (больш за 1000 чалавек на км²). Найменшая шчыльнасць на Малукскіх астравах — 0,8 % насельніцтва (34 чалавекі на км²). Сярод адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак найбольшая шчыльнасць насельніцтва зарэгістраваная ў Асобай сталічнай акрузе — больш за 14 400 чалавек на км², найменшая — у правінцыі Папуа — менш за 8 чалавек на км².

Для забеспячэння больш раўнамернага размеркавання насельніцтва па тэрыторыі краіны ўлады Інданезіі з 1950-х ажыццяўляюць маштабную праграму трансміграцый — перасялення жыхароў густанаселеных раёнаў (Явы, Мадура, Балі) на маланаселеныя астравы (Калімантан, Новая Гвінея, Малукі). У рамках гэтай праграмы к пачатку 2000-х гадоў было пераселена не менш за 5,5 мільёнаў чалавек, з якіх амаль палова — у 1970-я — 1980-я гады.

Доля гарадскога насельніцтва складае 44 %. Станам на 2010 год 11 гарадоў маюць насельніцтва колькасцю больш за 1 мільён чалавек, найбуйнейшы з іх — сталіца краіны Джакарта з насельніцтвам 9 607 787 чалавек.

Тэмпы росту, узроставая і гендэрная структура

За ўвесь перыяд незалежнага развіцця Інданезіі для яе быў характэрны досыць высокі прырост насельніцтва, які стаў некалькі зніжацца з 1980-х гадоў у выніку рэалізацыі дзяржаўнай праграмы планавання сям'і. Паводле ацэначных дадзеных за 2011 год тэмп прыросту насельніцтва склаў 1,069 % (110-е месца ў свеце) пры нараджальнасці на ўзроўні 18,1 (104 месца ў свеце) і смяротнасці на ўзроўні 6,1 (155 месца ў свеце). Паводле прагнозаў профільных экспертаў ААН, у бліжэйшыя дзесяцігоддзі тэмпы росту насельніцтва ў Інданезіі будуць паступова зніжацца і, дасягнуўшы свайго максімуму ў 2055 (295 мільёнаў чалавек), насельніцтва Інданезіі пачне змяншацца.

Дынаміка росту насельніцтва Інданезіі

Год	1961	1971	1980	1990	2000	2010	2011 (ацэнка)	2025 (прагноз)	2055 (прагноз)
Колькасць (млн чал.)	97,1	119,2	146,9	178,6	205,1	237,6	245,5	273	295

Узроставая структура насельніцтва тыповая для краін, якія развіваюцца: галоўнай асаблівасцю з’яўляецца высокая доля моладзі — сярэдні ўзрост жыхара Інданезіі складае 28 гадоў. 27,3 % інданезійцаў маладзейшы за 15 гадоў, 66,5 % — ува ўзросце 15-65 гадоў і 6,1 % — старэйшыя за 65 гадоў.

Гендэрны склад насельніцтва практычна раўнамерны, паказчык суадносінаў полаў — 1,01 на карысць мужчын. Змена гэтага паказчыка ў розных узроставых групах ў цэлым адпавядае агульнасусветнай тэндэнцыі: 1,05 пры нараджэнні, 1,04 для асоб, маладзейшых за 15 гадоў, 1,01 — ад 15 да 64 гадоў і 0,79 — старэйшыя за 65 гадоў. Пры гэтым вельмі прыкметныя яго ваганні па розных рэгіёнах краіны: калі ў правінцыях Папуа і Заходняе Папуа ён складае 1,12-1,13, то ў правінцыі Заходнія Малыя Зондскія астравы — 0,94.

Нацыянальны склад

Гл. таксама: Інданезійцы

Яванцы, прадстаўнікі найбольшага народа Інданезіі, ў нацыянальным адзенні

У Інданезіі пражывае каля 300 народаў, большая частка якіх адносіцца да аўстранезійскай групы. Аўстранезійскімі, у прыватнасці, з’яўляюцца найбольш шматлікія народы краіны — яванцы (станам на пачатак XXI ст. складаюць больш за 40 % насельніцтва), сунданцы (каля 15 %), мадурцы (каля 4 %), мінангкабау (каля 3 %), бугісы (каля 2,5 %). Разам з гэтым ва ўсходніх раёнах, у прыватнасці, на Новай Гвінеі і прылеглых да яе астравах, пражываюць народнасці, якія належаць да меланезійскай групы, вялікая частка з якіх адносіцца да папуасаў. Большая частка карэнных народаў Інданезіі пражывае ў раёнах іх гістарычнага рассялення, аднак па меры ўзрастання міграцыйнай дынамікі павялічваецца доля тых, хто пражывае ў нетрадыцыйных раёнах. Найбольш прыкметны гэты працэс у яванцаў: займаючы, па прычыне сваёй шматлікасці, лідзіруючыя пазіцыі ў большасці сфер жыцця краіны і найбольш актыўна ўдзельнічаючы ў праграме трансміграцый (падрабязней гл. падраздзел «Колькасць, рассяленне»), яны ў значнай колькасці пражываюць ва ўсіх рэгіёнах краіны.

Сярод некарэнных народаў Інданезіі найбольш шматлікімі з’яўляюцца кітайцы, якія пражываюць практычна ва ўсіх рэгіёнах краіны, пераважна ў буйных гарадах: іх колькасць, паводле розных ацэнак, вагаецца ад 2,5 да 7 мільёнаў чалавек. Дакладнае вызначэнне колькасці інданезійскіх кітайцаў уяўляецца праблематычным з-за спецыфічнага становішча, якое яны доўгі час займалі ў жыцці краіны: пачаўшы актыўна рассяляцца ў Інданезіі з XVI ст., яны традыцыйна кантралявалі значную частку эканомікі, што адбівалася на адносінах з карэнным насельніцтвам. Сацыякультурныя супярэчнасці з мясцовымі жыхарамі ў спалучэнні з жорсткай дыскрымінацыяй, якой падвяргаліся кітайцы ў перыяд прэзідэнцтва Сухарты (уключаючы поўную забарону на выкарыстанне роднай мовы), прывялі да адмовы многіх з іх ад першапачатковай этнічнай самаідэнтыфікацыі, па меншай меры, на публічным узроўні.

У розных рэгіёнах краіны, у асноўным у буйных гарадах таксама пражываюць значныя абшчыны выхадцаў з Індыі і арабскіх краін, а таксама нязначная колькасць людзей еўрапейскага і змешанага еўрапейска-інданезійскага паходжання.

Мовы

Асноўны артыкул: Мовы Інданезіі

Гл. таксама: Інданезійская мова, Яванская мова, Сунданская мова і Мадурская мова

Дзяржаўнай мовай Інданезіі з’яўляецца інданезійская мова (індан.: Bahasa Indonesia), якая адносіцца да інданезійскай галіны аўстранезійскай моўнай сям’і. Яе статус рэгламентуецца канстытуцыяй і дзеючым заканадаўствам. Пісьменства — на аснове лацінскага алфавіта.

Інданезійская мова абавязковая для вывучэння ва ўсіх сярэднеадукацыйных установах краіны. У той ці іншай меры ёй валодае практычна ўсё дарослае насельніцтва Інданезіі, колькасць актыўных носьбітаў станам на 2009 год складае не менш за 144 мільёны чалавек — каля 60 % жыхароў краіны. Разам з тым, у побыце дзяржаўнай мовай карыстаецца невялікая частка насельніцтва (па розных ацэнках, ад 12 % да 20 %) — у сямейным коле большасць інданезійцаў гаворыць на родных мясцовых мовах. Пры гэтым значная частка жыхароў двухмоўныя — аднолькава свабодна валодае роднай і дзяржаўнай мовай, многія лічаць роднымі абедзве мовы.

Інданезійская мова развілася да пачатку XX ст. на аснове наддыялектнай формы малайскай мовы, якая гістарычна выкарыстоўваўся ў якасці лінгва франка на астравах Малайскага архіпелага. Яе папулярызацыі істотна спрыяла адсутнасць альтэрнатыўнага сродку міжнацыянальных зносін — мова метраполіі, нідэрландская, не атрымала за час каланізацыі шырокага распаўсюджвання сярод мясцовага насельніцтва. Першапачаткова мова працягвала называцца малайскай, паняцце «інданезійская мова» ўвайшло ў шырокі ўжытак пасля кангрэса моладзевых арганізацый 27-28 кастрычніка 1928 года (гл. раздзел «Этымалогія»).

Як і большасць іншых кантактных моў, інданезійская мае спрошчаную марфалогію і фанетыку. Да здабыцця краінай незалежнасці ў інданезійскай мове выкарыстоўвалася пераважна арабская пісьменнасць і, як варыянт, — лацінская, аднак у 1945 лацінка была заканадаўча замацавана ў якасці адзінай пісьменнасці.

Станам на 2009 год, у Інданезіі налічвалася 719 жывых моў. Найбольш распаўсюджанымі мясцовымі мовамі з’яўляюцца яванская, сунданская, мадурская — адпаведна, больш за 80 мільёнаў, 30 мільёнаў і 13 мільёнаў носьбітаў. Найбольшай лінгвістычнай разнастайнасцю адрозніваецца заходняя частка вострава Ірыян і бліжэйшыя невялікія астравы — мясцовыя жыхары размаўляюць не менш чым на 270 папуаскіх мовах.

Рэлігійны склад

Асноўны артыкул: Рэлігія ў Інданезіі

Інданезія з’яўляецца свецкай дзяржавай, канстытуцыя краіны гарантуе свабоду веравызнання. Пры гэтым, згодна з заканадаўствам, прынятым у 1965 годзе, асаблівы статус, які прадугледжвае падтрымку і абарону дзяржавы, прадастаўлены асноўным рэлігіям краіны — ісламу, пратэстантызму, каталіцызму, індуізму, будызму і канфуцыянству — з агаворкай аб дапушчальнасці існавання іншых веравызнанняў. У той жа час, з 1967 па 2000 год у краіне дзейнічала афіцыйная забарона на публічныя канфуцыянскія служэнні — у гэты перыяд афіцыйная інданезійская статыстыка карысталася дадзенымі пра пяць рэлігій: іслам, пратэстантызм, каталіцызм, індуізм і будызм, у той час як канфуцыянства, нароўні з іншымі канфесіямі фігуравала ў перапісах насельніцтва і іншых афіцыйных статыстычных даследаваннях у шэрагу «іншых вераванняў».

Абсалютная большасць насельніцтва — больш за 88 % — вызнаюць іслам, які распаўсюдзіўся тут у асноўным у XIII—XVI стст., што робіць Інданезію найбуйнейшай мусульманскай дзяржавай свету. Практычна ўсе інданезійскія мусульмане з’яўляюцца сунітамі, нязначная колькасць шыітаў (каля 1 мільёна чалавек) пражывае рассеяна, у асноўным на Яве. Прадстаўнікі шыіцкай меншасці, як правіла, бесканфліктна суіснуюць з навакольнымі сунітамі. Для ўмацавання ўзаемаразумення і фармалізацыі дыялогу паміж паслядоўнікамі дзвюх галін ісламу ў траўні 2011 года ў Джакарце пры падтрымцы інданезійскага ўрада быў заснаваны суніцка-шыіцкі багаслоўскі савет.

Хрысціянства распаўсюдзілася ў краіне ў каланіяльны перыяд у выніку дзейнасці еўрапейскіх, галоўным чынам галандскіх і партугальскіх місіянераў. Станам на пачатак XXI ст., яго вызнае 8,7 % інданезійцаў, 5,7 % з якіх з’яўляюцца пратэстантамі і 3 % — каталікамі. Урадавыя дадзеныя аб колькасці хрысціян і дадзеныя саміх хрысціянскіх цэркваў адрозніваюцца. Так, паводле дадзеных энцыклапедыі «Рэлігіі свету» Дж. Г. Мелтана хрысціяне складаюць 12,1 % насельніцтва краіны. Самыя буйныя канфесіі ўтвараюць пяцідзясятнікі (9 450 000), рэфарматары (6 800 000), каталікі (6 650 000) і лютэране (5 800 000). Хрысціяне пражываюць у большасці раёнаў краіны, найбольш значныя абшчыны — у Джакарце, на Сулавесі, Малуках, Паўночнай Суматры, Заходнім Тыморы і Новай Гвінеі.

Каля 2 % насельніцтва — індуісты, большасць якіх складаюць балійцы, якія не прынялі ў свой час іслам, у адрозненне ад суседніх народнасцей. Прыкладна па 1 % прыпадае на будыстаў і канфуцыянцаў — да гэтых канфесій належаць у асноўным этнічныя кітайцы. Некаторая частка карэннага насельніцтва найменш закранутых сучаснай цывілізацыяй тэрыторый — перш за ўсё на Калімантане, Новай Гвінеі, Сулавесі, Малуках — вызнае анімізм і іншыя формы паганства. Традыцыйныя мясцовыя вераванні ў рознай ступені захоўваюцца і ў іншых раёнах краіны.

Эканоміка

Асноўны артыкул: Эканоміка Інданезіі

Агульны стан, асноўныя паказчыкі

Інданезія адносіцца да катэгорыі аграрна-індустрыяльных краін. Па ўзроўні нацыянальнай канкурэнтаздольнасці ў 2010 годзе займала 44 месца ў свеце. Адносіцца да катэгорыі найбольш перспектыўных у эканамічным плане краін, якія развіваюцца — так званай групе адзінаццаці.

Аб’ём ВУП па ППЗ за 2011 год склаў 1,125 трыльёна долараў ЗША — 16 месца ў свеце і першае — у Паўднёва-Усходняй Азіі (каля 4700 долараў ЗША на душу насельніцтва — 157 месца ў свеце). Тэмпы эканамічнага росту, зафіксаваныя ў 2011 годзе, — каля 6,5 % (38 месца ў свеце). Даходная частка дзяржаўнага бюджэту за 2011 год — 138 млрд дол ЗША, расходная — 147,7 млрд дол ЗША, дэфіцыт бюджэту — 1,2 % ад ВУП

Грашовая адзінка — інданезійская рупія (індан.: Rupiah), курс на снежань 2013 года — 11886 рупій за 1 долар ЗША. Разменная адзінка — сен (індан.: sen), адна сотая рупіі. Эмісію грошаў ажыццяўляе цэнтральны банк краіны — Банк Інданезіі.

Тэмпы інфляцыі па выніках 2011 года — 5,4 % (140 месца ў свеце). Аб’ём нацыянальных золатавалютных рэзерваў на ліпень 2011 года склаў 122,7 млрд дол.

Інданезійскія грашовыя купюры, якія мелі хаджэнне на 2009

год

Для эканомікі, пры яе рыначным характары, характэрная актыўная роля дзяржавы: яна валодае прыкладна 140 буйнымі прадпрыемствамі ў розных сектарах нацыянальнай гаспадаркі, а таксама кантралюе цэны на шэраг тавараў, уключаючы асноўныя прадукты харчавання і гаруча-змазачныя матэрыялы. У аб’ёме ВУП доля прамысловай вытворчасці на 2010 год складае 47 %, сферы паслуг — 37,6 %, сельскай гаспадаркі — 15,4 %. Пры гэтым у прамысловасці занята 12,8 %, у сельскай гаспадарцы — 38,3 % і ў сферы паслуг — 48,9 % працуючага насельніцтва. Агульная колькасць працаздольнага насельніцтва — 116,5 млн чалавек (5 месца ў свеце), узровень беспрацоўя — 7,1 % (70 месца ў свеце).

Для насельніцтва характэрна значнае сацыяльна-эканамічнае расслаенне, даходы найбольш заможных 10 % амаль у 11 разоў перавышаюць даходы найбольш бедных 10 % інданезійцаў. Больш за 13 % пражывае ніжэй за ўзровень беднасці.

Сур’ёзнай праблемай эканомікі з’яўляецца карупцыя — у рэйтынгах, складзеных арганізацыяй «Transparency International», Інданезія доўгі час займае месца ў пачатку другой сотні.

Сусветны фінансава-эканамічны крызіс 2008—2009 гадоў Інданезія перажыла ў цэлым даволі паспяхова, яе асноўныя макраэканамічныя паказчыкі знізіліся вельмі нязначна і хутка вярнуліся да дакрызіснага ўзроўню, пасля чаго аднавілася станоўчая дынаміка. У снежні 2011 года міжнароднае рэйтынгавае агенцтва Fitch павысіла крэдытны рэйтынг Інданезіі са «стабільнага» да «інвестыцыйнага» ўзроўню, у студзені 2012 года аналагічнае павышэнне рэйтынгу краіны зрабіла агенцтва Moody's.

Прамысловасць

На 2010 год доля прамысловай вытворчасці ў структуры ВУП складала 47 %, больш за дзве траціны гэтага аб’ёму прыпадае на апрацоўваючыя галіны. Пры гэтым колькасць занятых у прамысловасці адносна невялікая — менш за 13 % працаздольнага насельніцтва. Тэмпы росту прыкметна ніжэйшыя, чым па эканоміцы ў цэлым — каля 4,3 % на 2010 год.

У апрацоўчай сферы на 2009 год было зарэгістравана больш за 25 тысяч прадпрыемстваў, якія маюць статус буйных альбо сярэдніх і больш 3,2 млн малых прадпрыемстваў і надомных вытворцаў. Найбольш значнымі галінамі з’яўляюцца харчовая прамысловасць (каля 19 % усяго несыравіннай вытворчасці, амаль 6000 буйных і сярэдніх прадпрыемстваў), хімічная прамысловасць (16 %, каля 900 прадпрыемстваў), тэкстыльная прамысловасць (7 %, каля 2000 прадпрыемстваў), тытунёвая прамысловасць (7 %, больш за 1600 прадпрыемстваў), вытворчасць машын і абсталявання (7 %, каля 600 прадпрыемстваў), аўтамабільная прамысловасць (6 %, больш за 270 прадпрыемстваў), цэлюлозна-папяровая прамысловасць (6 %, больш за 530 прадпрыемстваў), вытворчасць гатовага адзення (4 %, больш 2000 прадпрыемстваў). Большая частка малых прадпрыемстваў і надомных вытворцаў дзейнічаюць у розных галінах лёгкай і харчовай прамысловасці, уключаючы традыцыйныя рамёствы: вытворчасць батыку, керамікі, пляценне цыновак, выраб разьбяных вырабаў з дрэва і косці, іншай запатрабаванай сувенірнай прадукцыі.

У здабыўной прамысловасці дзейнічаюць у асноўным буйныя нацыянальныя кампаніі, значная частка з якіх належыць дзяржаве, а таксама заходнія сыравінныя карпарацыі. Найбуйнейшай з нацыянальных кампаній з’яўляецца дзяржаўная манаполія «Pertamina», якая кантралюе здабычу і перапрацоўку нафты.

Здабыча нафты (на 2009 год) складала больш за 1,02 млн барэляў у дзень (37 месца ў свеце), прыроднага газу — 85,7 млрд кубаметраў за год (8 месца ў свеце). Таксама ў прамысловых маштабах здабываюцца ўсе мінеральныя рэсурсы, пералічаныя ў раздзеле «Рэльеф, ўнутраныя вады, карысныя выкапні, глебы».

Сельская гаспадарка

Ворыва традыцыйным спосабам — у плуг запрэжаная пара буйвалаў. Цэнтральная Ява

Сельская гаспадарка — гістарычна асноўная галіна мясцовай эканомікі, даючы крыху больш за 14 % нацыянальнага ВУП, забяспечвае занятасць значнай часткі насельніцтва — больш за 38 %. Пры гэтым яго доля і ў структуры ВУП, і з пункту гледжання занятасці паступова зніжаецца.

Асноўнай сельскагаспадарчай галіной з’яўляецца земляробства. Апрацоўваныя зямлі складаюць каля 13 % тэрыторыі краіны, па іх плошчы Інданезія займае 7-е месца ў свеце. Каля ¹⁄₃ апрацоўваных зямель арашаныя. Па вытворчасці многіх сельскагаспадарчых культур краіна займае лідзіруючыя месцы ў свеце.

Асноўныя харчовыя культуры: рыс (збор у 2009 годзе — 64,4 млн т, 3-е месца ў свеце), касава (22 млн т, 1-е месца ў свеце), какосы (21,5 млн т, 1-е месца ў свеце), кукуруза (16,9 млн т, 4-е месца ў свеце), бананы (6,3 млн т, 6-е месца ў свеце), батат (2 млн т, 4-е месца ў свеце). У вялікіх аб’ёмах вырошчваюцца алейная пальма (22,5 млн т пальмавага алею, 1-е месца ў свеце), сагавая пальма (5,2 млн т сага, 1-е месца ў свеце), цукровы трыснёг (26,5 млн т, 10-е месца ў свеце), какава-бабы (800 тыс. т, 2-е месца ў свеце), кавы (700 тыс. т бабоў, 4-е месца ў свеце), тытунь (181 тыс. т, 6-е месца ў свеце), гарбата (160 тыс. т,7- е месца ў свеце), гваздзік (81 тыс. т, 1-е месца ў свеце), перац (80 тыс. т , 2-е месца ў свеце). З тэхнічных культур найбольшае значэнне маюць каўчуканосы (2,8 млн т натуральнага каўчуку, 2-е месца ў свеце).

Жывёлагадоўля развіта ў меншай ступені. Агульнае пагалоўе буйной рагатай жывёлы на 2010 год складае 15.23 млн галоў, у тым ліку 13,5 млн — мясныя каровы, 0,53 млн — малочныя каровы і 1,2 млн — буйвалы, якія выкарыстоўваюцца галоўным чынам як цяглавая скаціна. Паводле дадзеных на 2008 год, пагалоўе коз складала 15,8 млн галоў, авечак — 10.3 млн галоў, свіней (вырошчваюцца пераважна немусульманскім насельніцтвам) — 5,5 млн галоў. Асноўнай хатняй птушкай з’яўляецца курыца: у 2008 годзе мелася 68 млн курэй-нясушак, было выраблена больш 1,2 млрд бройлерных куранят, больш за 1 млн т яек.

Велізарнае значэнне гістарычна мае рыбалоўства: па аб’ёме ўлову рыбы і морапрадуктаў за 2013 год — больш за 6,1 млн т — Інданезія займае другое месца ў свеце, асноўныя прамысловыя віды: тунец, макрэль, сардзіна, марскія акуні, групер, крэветкі. Пры гэтым па аб’ёмах вытворчасці з ім практычна зраўнялася рыбаводства, якое інтэнсіўна развіваецца: па лоўлі штучна разведзенай рыбы і морапрадуктаў за 2009 год — больш за 4,7 млн т — краіна займае другое месца ў свеце. Асноўныя віды: цілапія, карп, гурамі, крэветкі, шырока практыкуецца развядзенне жэмчугу.

Найважнейшай галінай з’яўляецца лясная гаспадарка: у 2009 годзе ў Інданезіі было нарыхтавана 98,7 млн м³ драўніны (8-е месца ў свеце), з якіх 36,4 м³ — бярвёны прамысловага прызначэння. Сур’ёзнай праблемай у гэтай галіне з’яўляюцца незаконная высечка лесу і кантрабандны вываз каштоўных парод драўніны.

Сфера паслуг

Сфера паслуг традыцыйна займала досыць важнае месца ў інданезійскай эканоміцы (уключаючы каланіяльны перыяд), аднак пачатак яе інтэнсіўнага мэтанакіраванага развіцця адносіцца да перыяду эканамічнай мадэрнізацыі 1970-х — 1980-х гадоў. Да 2010 года доля сферы паслуг у ВУП склала 37,6 %, яна забяспечвала занятасць практычна палавіны (48,9 %) працаздольнага насельніцтва. Пры гэтым эфектыўнасць і канкурэнтаздольнасць гэтага сектара ў параўнанні з інданезійскай эканомікай у цэлым застаецца невысокай, у прыватнасці, з-за тэхналагічнай і інфраструктурнай адсталасці, недахопу кваліфікаваных кадраў.

У 2010 годзе ўрадам прынята праграма паскоранага развіцця сферы паслуг. Асноўнымі задачамі, пастаўленымі ў яе рамках, з’яўляюцца планамернае павышэнне яе долі ў эканоміцы да 55 % ВУП да 2025 года, а таксама якасная мадэрнізацыя яе асноўных сектараў: аховы здароўя, транспарту і сувязі, банкаўскага, гандлёвага, турыстычнага сектараў, энергетыкі.

Банкаўскі сектар

Крэдытна-фінансавая сістэма Інданезіі, перажыўшы цяжкія ўзрушэнні ў ходзе крызісу 1997—1998 гадоў, у цэлым стабілізавалася ў першай палове 2000-х гадоў. У 2005 годзе Банкам Інданезіі (БІ) была разгорнута доўгатэрміновая праграма, накіраваная на мінімізацыю колькасці дзеючых у краіне прыватных банкаўскіх устаноў, у прыватнасці, за кошт зліцця найбольш дробных з іх і паглынання дробных больш буйнымі. Станам на сакавік 2011 года ў Інданезіі налічваецца 122 камерцыйных банка, у тым ліку 28, якія ўяўляюць сабой сумесныя банкаўскія прадпрыемствы з замежнымі партнёрамі, і 10, кантрольны пакет якіх належыць замежным уласнікам. Характэрна, што 10 найбуйнейшых з іх кантралююць 63,4 % банкаўскага сектара, агульны аб’ём сродкаў якога складае каля 353 млрд долараў ЗША, у той час, як усе іншыя — не больш за 1 % (астатнія 35,6 % сектара прыпадае на долю 4 дзяржаўных банкаў, уключаючы БІ). Шэраг банкаў, якія знаходзяцца ў прыватных руках, ажыццяўляе ісламскі банкінг, агульны аб’ём аперацый у якім склаў у 2011 годзе каля 3,3 % ад агульнага аб’ёму банкаўскіх аперацый.

На канец 2010 года стаўка рэфінансавання Банка Інданезіі складала 6,37 % (62-е месца ў свеце), базавая стаўка крэдытавання для камерцыйных банкаў — 13,25 % (65 месца ў свеце).

Гандлёвы сектар

Аб’ём унутранага гандлю па дадзеных на 2010 год складае больш за 50 млрд долараў ЗША (каля 5 % ВУП), колькасць гандлёвых пунктаў перавышае 2,5 мільёна (другое месца ў свеце пасля Індыі). Інтэнсіўнасць гандлёвай сеткі ў розных рэгіёнах Інданезіі ў цэлым прапарцыянальная шчыльнасці насельніцтва. Так, 57 % гандлёвых пунктаў знаходзяцца на Яве, 22 % — на Суматры, 21 % — на астатняй тэрыторыі краіны.

Пры гэтым для гандлёвага сектара ў вельмі значнай ступені характэрная інфраструктурная неаднароднасць: калі ў буйных гарадах маецца вялікая колькасць крам сучаснага тыпу, то ў невялікіх населеных пунктах гандаль забяспечваецца галоўным чынам за кошт дробных крам і рынкаў традыцыйнага тыпу. Усяго, згодна з прынятай у Інданезіі класіфікацыяй, да сучасных крам адносіцца, на 2010 год, 18 152 гандлёвыя пункты, 154 з іх катэгарызуюцца як гіпермаркеты, каля 2000 — як спецыялізаваныя крамы або супермаркеты, астатнія — як «мінімаркеты». У 1990-я — 2000-я гады адбываюцца істотны рост колькасці сучасных гандлёвых прадпрыемстваў і, адначасова, скарачэнне колькасці традыцыйных. Так, калі ў 2010 годзе агульная колькасць гандлёвых пунктаў па краіне скарацілася ў параўнанні з 2009 годам на 1,3 %, то колькасць крам сучаснага тыпу вырасла за гэты ж перыяд на 38 %. Аднак у цэлым, паводле ацэнак профільных інданезійскіх улад, інфраструктурнае і тэхналагічнае забеспячэнне гандлёвага сектара застаецца нездавальняючым.

Турызм

Інданезійскія ўлады традыцыйна прыкладаюць актыўныя намаганні для развіцця ў краіне індустрыі турызму. Стаўка пры гэтым робіцца перш за ўсё на максімізацыю прытоку замежных візіцёраў, больш перспектыўных з эканамічнага пункту гледжання. З 1980-х гадоў значныя сродкі ўкладваюцца ў мадэрнізацыю і пашырэнне гасцінічнага фонду і іншай адпаведнай інфраструктуры, а таксама ў папулярызацыю нацыянальных турыстычных аб’ектаў. Станоўчую ролю ў гэтым плане адыгрывае наяўнасць значнай колькасці як гісторыка-культурных, так і прыродных славутасцей, у тым ліку тых, якія маюць сусветнае значэнне. У прыватнасці, на 2012 год у краіне мелася 8 аб’ектаў, уключаных у спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА (па іх колькасці Інданезія займае першае месца сярод дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі).

Разам з тым, сацыяльна-эканамічны крызіс, палітычныя ўзрушэнні, эскалацыя напружанасці на этнаканфесійнай глебе і ўсплёск тэрарызму, якія мелі месца ў канцы 1990-х — пачатку 2000-х гадоў, істотна знізілі эфектыўнасць прадпрымаемых мер. Устойлівы рост колькасці замежных турыстаў, якія наведваюць краіну, пачаўся толькі ў 2007 годзе, пры гэтым дынаміка адпаведных паступленняў у бюджэт застаецца досыць няўстойлівай. Па выніках 2011 года прагназуецца іх прыкметны рост — з 7,7 да 8,3 млрд дол (каля 8 % ВУП).

Сярод візіцёраў большую частку традыцыйна складаюць грамадзяне краін-суседзяў Інданезіі па Азіяцка-Ціхаакіянскага рэгіёну: Сінгапура (у 2010 годзе — каля 1,37 млн чал.), Малайзіі (1,28 млн чал.), Аўстраліі (0,77 млн чал.), Кітая (0,47 млн чал.), Японіі (0,42 млн чал.).

Энергетыка

Электраэнергіяй забяспечана каля 65 % насельніцтва краіны. Нацыянальныя патрэбы ў электрычнасці задавальняюцца выключна за кошт уласных магутнасцей — імпарту электраэнергіі, як і яе экспарту, не ажыццяўляецца. У 2009 годзе аб’ём вытворчасці электраэнергіі склаў больш за 142,2 млрд кВт·г (24-е месца ў свеце) пры спажыванні на ўзроўні 127,2 млрд кВт·г (26- е месца ў свеце) — розніцу паміж гэтымі паказчыкамі склалі выключна страты пры транспарціроўцы і размеркаванні — больш за 15 млрд кВт·г. Каля 40,5 % спажывання электраэнергіі прыпадае на прамысловасць і будаўніцтва, 39,3 % — на бытавыя патрэбы насельніцтва, астатняе — на сельскую гаспадарку і іншыя сектары эканомікі. Манаполія на электразабеспячэнне належыць Дзяржаўнай электраэнергетычнай кампаніі (індан.: Perusahaan Listrik Negara).

Большая частка электраэнергіі — 87,2 % — выпрацоўваецца на цеплавых электрастанцыях, у тым ліку 44,9 % з выкарыстаннем вугалю, 26,5 % — нафты і 15,8 % — прыроднага газу. 7,9 % вытворчасці прыпадае на долю гідраэлектрастанцый, 4,9 % — на долю станцый, якія выкарыстоўваюць альтэрнатыўныя крыніцы энергіі (у першую чаргу геатэрмальныя, таксама маюцца станцыі на біяпаліве, доля іншых неістотная). На канец 2011 года атамных электрастанцый у краіне няма. Пытанне аб іх стварэнні актыўна прапрацоўваўся інданезійскімі ўладамі з 1997 года, у 2006 годзе прынята прынцыповае рашэнне на карысць развіцця атамнай энергетыкі. Згодна з урадавай праграмай, да 2025 года плануецца пабудаваць чатыры АЭС агульнай электрычнай магутнасцю не менш за 4 ГВт.

Знешні гандаль і замежныя інвестыцыі

Аб’ём знешняга гандлю ў 2010 годзе склаў 285,3 млрд долараў ЗША пры дадатным сальда ў памеры 31,1 млрд дол. Аб’ём экспарту — 158,2 млрд дол, імпарту — 127,1 млрд дол (па абодвух паказчыках — 30-е месца ў свеце).

Асноўнымі артыкуламі экспарту з’яўляюцца газ, нафта, электраабсталяванне, тэкстыль, драўніна, фанера, каўчук. Імпартуюцца, галоўным чынам, машыны і абсталяванне, нафта, прадукцыя хімічнай прамысловасці і нафтаперапрацоўкі, асобныя віды прадуктаў харчавання. Пры гэтым аб’ём імпартаванай нафты з сярэдзіны 2000-х гадоў ва ўсё большай ступені пераўзыходзіць аб’ём экспартаванай — гэта стала прычынай выхаду Інданезіі ў 2008 годзе з АПЕК, у якую яна ўваходзіла з 1962 года.

Асноўнымі спажыўцамі інданезійскага экспарту з’яўляюцца, станам на 2010 год, Японія (15,9 % ад агульнага аб’ёму), Кітай (9,9 %), ЗША (9,3 %), Сінгапур (8,8 %), Рэспубліка Карэя (7 %), Індыя (6,4 %), Малайзія (5,8 %). Большая частка імпарту паступае з Сінгапура (16,1 %), Кітая (14,5 %), Японіі (10,2 %), ЗША (7,3 %), Малайзіі (5,8 %), Рэспублікі Карэі (4,9 %), Тайланда (4,8 %).

Аб’ём прамых замежных інвестыцый у інданезійскай эканоміцы на 2010 год складае каля 85,6 млрд дол (38 месца ў свеце). Інданезійскімі інвестарамі за мяжой размешчана больш за 33 млрд дол (37 месца ў свеце).

Транспарт, інфраструктура, сувязь

Пасажырскі тэрмінал сурабайскага порта Танджунг Перак, аднаго з найбольшых у краіне

Водны транспарт

З улікам архіпелажнага становішча краіны водны транспарт гістарычна адыгрывае ў яе сацыяльна-эканамічным жыцці асаблівую ролю. Па працягласці афіцыйна зарэгістраваных ўнутрынацыянальных марскіх маршрутаў — 21 579 км на 2011 год — краіна займае 5 месца ў свеце.

На плаву знаходзіцца 1244 судна акіянскага класа, 87 з якіх зарэгістраваныя ў іншых краінах і 65 — належаць замежным уласнікам. 17 судоў з’яўляюцца пасажырскімі, 47 — груза-пасажырскімі, астатнія належаць да розных тыпаў грузавых судоў. Найбуйнейшыя марскія парты знаходзяцца ў Джакарце, Сурабае, Банджармасіне, Палембангу, Белаване.

Рачны транспарт у той ці іншай меры выкарыстоўваецца практычна паўсюдна, аднак сур’ёзнае значэнне як сродак грузавых і пасажырскіх перавозак мае, перш за ўсё, на Калімантане: як у сілу наяўнасці там найбольш паўнаводных рэк, так і ў сілу недастатковага развіцця на інданезійскіх тэрыторыях гэтага вострава іншых відаў транспарту.

Аўтамабільны транспарт

Па працягласці аўтамабільных дарог — 437759 км на 2008 год — краіна займае 14 месца ў свеце. Пры гэтым 258 744 км з іх маюць асфальтавае ці іншае дарожнае пакрыццё, а 179 015 з’яўляюцца грунтавымі. Частата і якасць дарожнай сеткі ў розных рэгіёнах краіны вельмі нераўнамерныя ў сілу істотных адрозненняў у населенасці і эканамічным развіцці гэтых рэгіёнаў: найвышэйшыя адпаведныя паказчыкі з’яўляюцца на Яве, мінімальнымі — на інданезійскіх тэрыторыях Калімантана і Новай Гвінеі.

На канец 2011 года ў Інданезіі было афіцыйна зарэгістравана больш за 85 600 000 аўтатранспартных сродкаў, больш за 68 800 000 з якіх — матацыклы, матаролеры і мапеды, больш за 9,5 млн — легкавыя аўтамабілі, больш за 4,9 млн — грузавыя аўтамабілі, больш за 2,2 млн — аўтобусы.

Чыгуначны транспарт

Чыгуначны транспарт пачаў развівацца ў перыяд нідэрландскай каланізацыі (першая чыгунка пракладзена ў 1867 годзе). Станам на 2009 год працягласць чыгуначных шляхоў складае 5042 км — 35-е месца ў свеце. Электрыфікаваных чыгунак 565 км. У якасці нацыянальнага стандарту прынятая так званая Капская каляіна, якая мае шырыню 1067 мм. Для развіцця чыгуначнай сеткі характэрныя тыя ж рэгіянальныя дыспрапорцыі, што і для аўтадарожнай.

Станам на канец 2011 года метрапалітэна ні ў адным з гарадоў краіны няма. З сярэдзіны 1990-х гадоў прапрацоўваюцца планы па яго стварэнні ў Джакарце. У 2004 годзе выбар зроблены на карысць стварэння ў інданезійскай сталіцы камбінаванай хуткаснай чыгуначнай сістэмы (англ.: Jakarta Mass Rapid Transportation), якая спалучае сегменты эстакаднай манарэйкі з метрапалітэнам. Запуск яе першай чаргі (участак у 15,7 км з 7 надземнымі і 6 падземнымі станцыямі) запланаваны на 2016 год.

Самалёт «Боінг-737» найбуйнейшай інданезійскай авіякампаніі Garuda Indonesia ў аэрапорце горада Джак’якарта

Паветраны транспарт

Грамадзянскія авіязносіны былі наладжаны ў каланіяльны перыяд, у пачатку XX ст.: першы аэрадром (Кемаёран ў Джакарце) быў адкрыты ў 1910 годзе. Станам на 2010 год у краіне маецца 684 аэрапорты (10 месца ў свеце), а таксама 64 вертадромы. Пры гэтым 171 аэрапорт мае асфальтаваныя альбо бетанаваныя ўзлётна-пасадачныя палосы і 513 — грунтавыя.

На 2011 год у Інданезіі дзейнічаюць 17 авіякампаній, якія ажыццяўляюць рэгулярныя пасажырскія перавозкі, 32 кампаніі, якія ажыццяўляюць нерэгулярныя пасажырскія перавозкі, 3 кампаніі, якія ажыццяўляюць рэгулярныя грузавыя перавозкі, і 1 кампанія, якая ажыццяўляе нерэгулярныя грузавыя перавозкі. Акрамя таго, у шэрагу рэгіёнаў па меры неабходнасці да пасажырскіх і грузавых авіяперавозак прыцягваецца ваенна-транспартная авіяцыя.

Іншыя віды транспарту

Значнае развіццё атрымаў трубаправодны транспарт, які выкарыстоўваецца перш за ўсё для перамяшчэння вуглевадароднай сыравіны. Па тэрыторыі Інданезіі і прылеглым да яе марскім шэльфе пракладзена — станам на 2010 год — 7165 км газаправодаў, 5984 км нафтаправодаў, 885 км трубаправодаў для транспарціроўкі газавага кандэнсату і 617 км прадуктаправодаў іншага прызначэння.

У розных рэгіёнах некаторае значэнне захоўвае конны транспарт — як у сельскай, так і ў гарадской мясцовасці выкарыстоўваюцца конныя і, радзей, буйваліныя павозкі. Паўсюдна шырокае распаўсюджванне ў якасці асабістага транспарту атрымалі ровары. Акрамя таго, у многіх гарадах у якасці грамадскага транспарту задзейнічаны веларыкшы (індан.: becak).

Сувязь

Па ступені забеспячэння насельніцтва сродкамі сувязі Інданезія знаходзіцца ў ніжэйшай групе сярэднеразвітых краін, аднак у 2000-я гады для гэтага сектара была характэрная высокая станоўчая дынаміка, у прыватнасці ў галіне тэлефоннай сувязі. Так, на 100 чалавек тут прыходзіцца 14,8 стацыянарных тэлефонных ліній (рост за дзесяцігоддзе амаль у 5 разоў) і 69,2 кантрактаў на карыстанне мабільным тэлефонам (рост у 38 разоў). 90 % насельніцтва пражывае ў зоне дзеяння мабільнай тэлефоннай сувязі. Тэлефонны код краіны — +62.

Вельмі хутка пашыраецца і доступ насельніцтва да сеткі Інтэрнэт: калі ў 2000 годзе яго мела не больш за 1 % насельніцтва, то ў 2007 годзе гэты паказчык склаў 8,9 %, а ў 2009 годзе — 16,1 %. Гэта дазволіла Інданезіі заняць 4 месца ў Азіі па абсалютнай колькасці інтэрнэт-карыстальнікаў — пасля Кітая, Індыі і Японіі. Доступ да шырокапалоснага высакахуткаснага Інтэрнэту, застаючыся вельмі абмежаваным, пашыраецца не менш высокімі тэмпамі — 0,72 % насельніцтва ў 2009 годзе супраць 0,34 % у 2007 годзе. Пры гэтым у 2009 годзе на 100 чалавек насельніцтва прыпадала толькі 2 персанальных камп’ютара, на адзін мільён насельніцтва — 2,1 бяспечных інтэрнэт-сервера. Нацыянальны інтэрнэт-дамен — .id.

Спадарожнікавая сувязь забяспечваецца ў рамках нацыянальнай спадарожнікавай праграмы «Палапа», якая рэалізуецца з 1976 года. Усяго з пачатку дзеяння праграмы запушчана 10 геастацыянарных спадарожнікаў, апошні з якіх, «Палапа-D» — у жніўні 2009 года.

Ахова здароўя

Асноўны артыкул: Ахова здароўя ў Інданезіі

Для паляпшэння якасці пітной вады ў сельскай мясцовасці інданезійскімі санітарна-эпідэміялагічнымі службамі актыўна выкарыстоўваецца метад дэзінфекцыі з дапамогай сонечнага святла

Нацыянальная сістэма аховы здароўя ў поўнай меры адчула на сабе наступствы крызісу 1997—1998 гадоў. К пачатку 2000-х гадоў урадам была разгорнута маштабная праграма па аднаўленню і далейшаму павышэнню яе эфектыўнасці, ключавым элементам якой з’яўляецца ўстаноўка на дэцэнтралізацыю.

Пашыраецца медыцынская інфраструктура на нізавым узроўні. К канцу 2000-х гадоў у кожным раёне (кечаматане, гл. раздзел «Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел») існаваў па меншай меры адзін медыцынскі цэнтр (так званы цэнтр грамадскага аховы здароўя, індан.: Pusat Kesehatan Masyarakat), які кіраваўся дыпламаваным лекарам, персанал якога мог аказваць меддапамогу не менш чым па 8 кірунках.

На ніжэйшым адміністрацыйным узроўні — у вёсках і паселішчах (гл. раздзел «Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел») — акрамя магчымых дапаможных медпунктаў у абавязковым парадку маюцца сельскія акушэрскія пункты (індан.: Pondok Bersalin Desa), а таксама так званыя аб’яднаныя пункты абслугоўвання (індан.: Pos Pelayanan Terpadu), якія адказваюць за аказанне самых простых медыцынскіх паслуг і вакцынацыю.

У цэлым адзін лекар прыпадае на 3472 чалавекі насельніцтва, адна бальнічная койка — на 1667 чалавек.

Дзяржаўныя выдаткі на ахову здароўя ў 2010 годзе склалі каля 5,5 % ад ВУП (125 месца ў свеце). Чаканая сярэдняя працягласць жыцця інданезійцаў па разліках 2011 года дасягае 71,3 года.

Інданезія адносіцца да краін з высокім узроўнем інфекцыйных захворванняў. Сітуацыя з распаўсюджваннем ВІЧ-інфекцыі адносна добрая.

Пры тым, што ў цэлым ахова здароўя паўсюдна забяспечваецца сродкамі канвенцыянальнай медыцыны, досыць шырока практыкуюцца метады народнай інданезійскай, а таксама кітайскай медыцыны.

Усяго, паводле ацэначных дадзеных на 2008 год, той ці іншай формай медыцынскай страхоўкі забяспечана каля 100 млн інданезійцаў.

Адукацыя

Дзяржаўныя выдаткі на адукацыю складаюць 2,8 % ВУП (на 2008 год, 139 месца ў свеце). Узровень граматнасці на 2009 год — 94,7 % дарослага (старэйшыя за 15 гадоў) насельніцтва. Колькасць непісьменных хутка скарачаецца (з 2006 па 2009 год — амаль на траціну), большую іх частку складаюць жанчыны, якія пражываюць у сельскай мясцовасці. Да 2015 года плануецца поўнасцю ліквідаваць непісьменнасць.

Па абсалютнай колькасці дзяцей, якія навучаюцца ў школе — больш за 50 млн чалавек — Інданезія займае 3 месца ў свеце. Нацыянальная сістэма школьнага навучання мае тры ступені: пачатковая школа (1-6 класы, дзеці ад 7 да 12 гадоў), сярэдняя школа першай ступені (7-9 класы, ад 13 да 15 гадоў) і сярэдняя школа другой ступені (10-12 класы, ад 16 да 18 гадоў). Разам са свецкімі школамі (як дзяржаўнымі, так і прыватнымі), існуюць прыватныя рэлігійныя школы, якія маюць аналагічную трохстадыйную градацыю. Акрамя таго, да сярэдняй школы другой ступені прыраўноўваюцца тэхнікумы.

Абавязковымі з’яўляюцца дзве першых прыступкі школьнай адукацыі, гэта значыць 9 гадоў вучобы. Пачатковую школу наведвае больш за 95,1 % дзяцей адпаведнага ўзросту, сярэднюю школу першай ступені — больш за 92,5 %, сярэднюю школу другой ступені — 71,6 %. На аднаго школьнага настаўніка прыходзіцца 20,1 вучня (85 месца ў свеце).

У ВНУ навучаецца каля 4,8 млн чалавек. Ахоп насельніцтва ва ўзросце ад 19 да 23 гадоў вышэйшай адукацыяй на 2010 год складае 18,4 %, да 2014 года ўрадам плануецца давесці апошні паказчык да 30 %.

Па стане на 2011 год у краіне маецца 83 дзяржаўных і каля 3000 прыватных ВНУ. Вядучымі сярод іх з’яўляюцца:

1. Бандунгскі політэхнічны інстытут (індан.: Institut Teknologi Bandung, Бандунг)
2. Універсітэт «Гаджа Мада» (індан.: Universitas Gadjah Mada, Джак'якарта)
3. Універсітэт «Інданезія» (індан.: Universitas Indonesia, Дэпак)
4. Багорскі інстытут сельскай гаспадаркі (індан.: Institut Pertanian Bogor, Багор)
5. Універсітэт «Гунадарма» (індан.: Universitas Gunadarma, Дэпак)
6. Універсітэт «Дзіпанегора» (індан.: Universitas Diponegoro, Семаранг)
7. Тэхналагічны інстытут «Дзесятае лістапада» (індан.: Institut Teknologi Sepuluh Nopember, Сурабая)
8. Інданезійскі педагагічны універсітэт (індан.: Universitas Pendidikan Indonesia, Бандунг)
9. Універсітэт «Адзінаццатае сакавіка» (індан.: Universitas Sebelas Maret, Суракарта)
10. Універсітэт Паўночнай Суматры (індан.: Universitas Sumatera Utara, Медан)

Навука

Каспар Георг Рейнварт, нідэрландскі натураліст нямецкага паходжання, заснавальнік і першы дырэктар Багорскага батанічнага саду — першай навуковай установы Інданезіі

Асновы мясцовай навуковай школы былі закладзены яшчэ нідэрландскай каланіяльнай адміністрацыяй. Першыя навукова-даследчыя ўстановы былі створаны ёю ў XIX ст.: Багорскі батанічны сад, да якога пазней былі дададзены інстытут батанічных даследаванняў (1884 год) і вопытная сельскагаспадарчая станцыя (1876), інстытут геадэзіі ў Бандунгу (1855), інстытут метэаралогіі і геафізікі ў Джакарце (1866 год), медыцынскі інстытут Эйкмана і інстытут ваеннай гігіены ў Джакарце (абодва — 1888), аддзяленне Інстытута Пастэра і геалагічная лабараторыя ў Бандунгу (абодва — 1890). У XX ст. былі заснаваныя, у прыватнасці, ветэрынарны інстытут (1908) і інстытут лесаводства (1913 год) у Багоры, інстытут гідралогіі і гідраметрыі ў Бандунгу (1914), інстытут марскіх даследаванняў у Джакарце (1919).

Даследаванні ў гэтых і іншых навуковых установах XIX ст. — першых чатырох дзесяцігоддзяў XX ст. праводзіліся ў асноўным нідэрландскімі спецыялістамі, іх задачы вызначаліся патрэбамі каланіяльнай гаспадаркі і сацыяльнымі патрэбамі галандскай абшчыны. Тым не менш, пасля здабыцця краінай незалежнасці значная частка акадэмічнай і даследчай базы, закладзенай каланізатарамі, была задзейнічана пры станаўленні ўласна інданезійскай нацыянальнай навуковай інфраструктуры. У прыватнасці, пад уплывам адпаведных прыярытэтаў галандскай навуковай дзейнасці ў калоніі сфарміраваўся спектр перадавых напрамкаў сучаснай інданезійскай навукі: сельскагаспадарчыя і біялагічныя дысцыпліны, ветэрынарыя.

Значная частка створаных галандцамі навуковых устаноў у перыяд незалежнага развіцця была рэструктурыравана і ўзбуйнена, паралельна ствараліся новыя аб’екты навуковай інфраструктуры практычна ва ўсіх буйных гарадах краіны. Разам са спецыялізаванымі навуковымі цэнтрамі з канца 1940-х гадоў ствараюцца навуковыя падраздзяленні ў розных універсітэтах краіны. У адпаведнасці з адміністрацыйнай практыкай, большая частка НДІ і буйных лабараторных комплексаў адносіцца да структуры профільных міністэрстваў і ведамстваў. З універсітэтаў найбольш магутным навукова-даследчым патэнцыялам валодаюць Інданезійскі ўніверсітэт (больш за 100 навуковых падраздзяленняў, прыярытэтныя напрамкі — генетычная інжынерыя, нанатэхналогіі, інфармацыйныя тэхналогіі і інфарматыка, грамадскія навукі), Бандунгскі політэхнічны інстытут (прыярытэтныя напрамкі — розныя тэхнічныя навукі, інфармацыйныя тэхналогіі), Багорскі інстытут сельскай гаспадаркі (прыярытэтныя напрамкі — розныя галіны біялогіі, сельскагаспадарчыя дысцыпліны, ветэрынарыя, лесаводства).

На ўрадавым узроўні за развіццё навукі адказвае Дзяржаўнае міністэрства навуковых даследаванняў і тэхналогій. Акадэміі навук у краіне на 2012 год няма, у якасці яе правобраза дзейнічае Навуковае таварыства Інданезіі (індан.: Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia, LIPI). У рамках НТІ і каардынуецца навукова-даследчая дзейнасць па дзесятках розных прыродазнаўчых, тэхнічных і гуманітарных напрамкаў, план па стварэнні на яе базе Акадэміі навук прыняты ў 1991 годзе без пэўных часавых рамак.

Культура і мастацтва

Агульныя звесткі

Інданезія — з улікам шматнацыянальнага характару яе насельніцтва — адрозніваецца высокай ступенню этнакультурнай разнастайнасці. Найважнейшымі фактарамі развіцця мясцовай матэрыяльнай і духоўнай культуры было пачарговае ўздзеянне некалькіх рэлігій — будызму, індуізму, ісламу, а таксама разнастайных форм паганства, якія спавядаліся ў розныя перыяды мясцовымі жыхарамі, і істотны знешні ўплыў, у прыватнасці, індыйскі, кітайскі, арабскі і еўрапейскі. Адпаведная разнастайная спадчына ў той ці іншай меры прасочваецца практычна ва ўсіх формах нацыянальнага мастацтва.

Літаратура

Абдул Муіс (1883—1959) — адзін з першых аўтараў твораў на інданезійскай мове

Літаратура на ўласных мовах маецца ў дзясяткаў народаў Інданезіі. Найбольш старажытнай і развітой з’яўляецца яванская, першыя творы якой — перакладанні розных частак індыйскага эпасу «Махабхарата» — адносяцца да IX ст. Пазней пад уздзеяннем яванскіх літаратурных норм сфарміраваліся, у прыватнасці, сунданская і мадурская літаратуры. У той жа час літаратурныя традыцыі народаў, якія пражывалі на Суматры і Сулавесі, склаліся, галоўным чынам, пад уздзеяннем малайскага і арабскага ўплыву. У XIX ст. па меры распаўсюджвання ў Інданезіі малайскай мовы як сродку міжнацыянальных зносін з’явілася мясцовая малайскамоўная літаратура. Асобна ў гэтым плане стаіць творчасць найвялікшага пісьменніка гэтага часу — Эдуарда Доўвеса Дэкера, галандца, які пісаў на нідэрландскай мове і лічыцца нацыянальным пісьменнікам як у Нідэрландах, так і ў Інданезіі.

Станаўленне літаратуры на інданезійскай мове, як і самой інданезійскай мовы, адносіцца да 1920-х гадоў. Для большасці аўтараў таго перыяду — Мараха Руслі, Абдула Муіса, Мухамада Яміна, Хамкі — характэрны зварот да рамантычных і лірычных матываў у спалучэнні з досыць крытычным стаўленнем да каланіяльнай рэчаіснасці. Яшчэ больш рэзка нацыяналістычныя і антыкаланіяльныя настроі адлюстроўваюцца ў творчасці пісьменнікаў 1930-х гадоў і першых двух дзесяцігоддзяў незалежнага развіцця краіны: Прамудзьі Ананта Тура, Ахдзіята Картаміхарджы, Утуя Татанга Сантані, Армейн Панэ. У 1950-е і першай палове 1960-х гадоў пры падтрымцы афіцыйных улад акцэнтавалася грамадскае значэнне літаратуры, яе ідэалагічная зараджанасць, актыўна прапагандаваліся прынцыпы сацыялістычнага рэалізму. Ідэалагічныя ўстаноўкі рэзка змяніліся пасля ўстанаўлення ў 1965-67 гадах правага ваеннага рэжыму: многія пісьменнікі левага кірунку былі рэпрэсаваныя альбо былі прымушаныя да эміграцыі. Тыя літаратары, якія працягвалі творчасць, ў асноўным або выступалі з канфармісцкіх пазіцый, або выказвалі падкрэслена апалітычныя настроі. Да апошніх адносяцца найбольш значныя аўтары канца 1960-х — 1980-х гадоў — Махтар Лубіс, Сутарджы Кальзоўм Бахры,Гунаван Мухамад, якія прыўнеслі ў інданезійскую літаратуру, у прыватнасці, элементы сюррэалізму і экзістэнцыялізму. У творах толькі нямногіх аўтараў — паэта і драматурга Рэндры, публіцыста Ханса Ясіна прысутнічала завуаляваная крытыка рэжыму.

Падзенне рэжыму Сухарты ў 1998 годзе і дэмакратычныя пераўтварэнні далі магчымасць для шырокага ідэйнага плюралізму ў інданезійскай літаратуры. Вялікае развіццё атрымаў публіцыстычны жанр. Нацыянальнае і міжнароднае прызнанне атрымаў шэраг маладых аўтараў, у прыватнасці, публіцыстка і драматург Аю Утамі, навэліст Андрэа Хірата. Пры гэтым актыўную творчасць у 2000-я гады працягвалі многія аўтары старэйшага пакалення, у прыватнасці, Рэндра (памёр у 2009 годзе), Гунаван Мухамад і Путу Віджая.

Выяўленчае мастацтва

Гістарычна самым раннім відам выяўленчага мастацтва, які распаўсюдзіўся ў Інданезіі, з’яўляецца скульптура. Найбольш старажытныя з захаваных скульптурных выяў адносяцца да VII ст. Як у гэты перыяд, так і пазней у скульптуры панавала рэлігійная — індуісцкая і будысцкая тэматыка, аднак адлюстроўваліся і чыста бытавыя сюжэты (напрыклад, на рэльефах Барабудур).

Радэн Салех (1807—1880) — заснавальнік сучаснага інданезійскага жывапісу

Станаўленне нацыянальнай школы жывапісу адбылося ў каланіяльны перыяд пад галандскім уплывам. Яе заснавальнікам лічыцца яванец Радэн Салех, аўтар эпічных палотнаў, які атрымаў мастацкую адукацыю ў Нідэрландах. Іншым буйным мастаком XIX ст. быў ​​Абдулах Сурьесуброта, майстар пейзажнага жанру.

Для пачатку XX ст. характэрна ўмацаванне рэалістычнага напрамку ў жывапісе, найбольш вядомымі прадстаўнікамі якога былі Басукі Абдулах (сын Абдулаха Сур’есуброта), Афандзі і Сіндусударсона Суджаёна. З гэтага перыяду ўсё больш прыкметным становіцца зварот да нацыяналістычных, патрыятычных сюжэтаў, якія пасля здабыцця краінай незалежнасці становяцца дамінуючымі. Як і для літаратуры, для жывапісу 1950-х і першай паловы 1960-х гадоў характэрныя досыць высокая ідэалагізаванасць і апеляцыя да актуальных сацыяльных тэм (Рустамаджы (індан.: Rustamadji), Сумітра (індан.: Sumitro), Саёна (індан.: Sajono), Саптона (індан.: Saptoto)), у той час, як для наступнага этапу — рэзкая дэідэалагізацыя (Ахмад Садалі (індан.: Achmad Sadali), Бут Махтар (індан.: But Mochtar), Попа Іскандар (індан.: Popo Iskandar) і Срыхадзі Сударсона (індан.: Srihadi Sudarsono), якія працавалі, у прыватнасці, у стылях абстракцыянізму і кубізму).

Найбольш прыкметнай з’явай культурнага жыцця Інданезіі эпохі Сухарты, якая аказала істотны ўплыў на далейшае развіццё нацыянальнага мастацтва, стаў Рух «Новае мастацтва» (РНМ, індан.: Gerakan Seni Rupa Baru) — аб’яднанне мастакоў, графікаў і скульптараў — нонканфармістаў (аднайменную назву атрымаў кірунак у інданезійскім выяўленчым мастацтве, зададзены творчасцю гэтага аб’яднання). Для твораў РНМ — пры істотнай стылявой разнастайнасці аўтараў — характэрна досыць крытычнае адлюстраванне грамадска-палітычных рэалій сухартаўскага рэжыму, працэсу вестэрнізацыі Інданезіі, спалучэнне нацыяналістычных матываў з нетрадыцыйнымі мастацкімі формамі і прыёмамі, часам — з элементамі эпатажу. Нягледзячы на распад РНМ як арганізаванага аб’яднання, многія яго прадстаўнікі, у тым ліку нефармальныя лідары Джым Супангкат (індан.: Jim Supangkat) і Харсона (індан.: Harsono), працягвалі актыўную творчую дзейнасць да 2000-х гадоў.

У цэлым жа для выяўленчага мастацтва 2000-х гадоў характэрна наяўнасць двух асноўных плыней: т. зв. «Традыцыйнай», якая прытрымліваецца прынцыпаў рэалізму — Іван Сулісцьё (індан.: Iwan Sulistyo), Лані Андрыяні (індан.: Lanny Andriani), Ідран Юсуп (індан.: Idran Yusup), Сукрыял Садзін (індан.: Sukriyal Sadin) — і «прагрэсіўнай», да якой прынята адносіць прадстаўнікоў абстракцыянізму, сюррэалізму і т. п. — Хэры Дона індан.: Heri Dono), Даданг Хрысціянта (індан.: Dadang Christanto), Цісна Санджая (індан.: Tisna Sanjaya), Марыда Насутыён (індан.: Marida Nasution), Агус Суваге (індан.: Agus Suwage).

Архітэктура

Будысцкі храм Барабудур — адна з галоўных гісторыка-архітэктурных славутасцей Інданезіі

Да найбольш ранніх форм архітэктурнай спадчыны адносяцца мегалітычныя збудаванні эпохі неаліту — менгіры, уступчатыя курганы, дальмены, склепы (найбольш вядомыя ўзоры знаходзяцца на Яве і Паўднёвай Суматры). З утварэннем дзяржаў найбольш значнымі архітэктурнымі збудаваннямі становяцца індуісцкія і будысцкія храмы, аблічча якіх даволі прыкметна адрозніваецца ад культавых збудаванняў гэтых рэлігій у кантынентальнай Азіі. Найбуйнейшымі і найбольш складанымі з архітэктурнага пункту гледжання з’яўляюцца будыйскі Барабудур і індуісцкі Прамбанан, пабудаваныя ў IX ст. на Цэнтральнай Яве. Першы ўяўляе сабой дзесяціступенную піраміду (натуральны пагорак, абліцаваны блокамі андэзіта), увянчаную ступай, другі — комплекс аднатыпных, але розных па памеры конусападобных храмаў. Абодва храмавыя комплексы з’яўляюцца найважнейшымі архітэктурнымі славутасцямі Інданезіі, уключанымі ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Архітэктурныя формы жылля розных народнасцей Інданезіі, якія склаліся к Сярэднявеччу і ў асноўным захоўваюцца ў сельскай мясцовасці да цяперашняга часу, вельмі разнастайныя. Найбольш характэрныя ўзоры па рэгіёнах — лёгкія каркасныя палевыя хаты з дрэва і бамбука з трысняговым або чарапічным дахам (Ява, Мадура), вялікія супольныя дамы свірнавага тыпу выцягнутай формы (Калімантан), вялікія супольныя дамы з высокім седлападобным дахам вялікага вынасу (Суматра), лёгкія трысняговыя хаціны (усходняя частка Малых Зондскіх астравоў, заходняя частка Новай Гвінеі).

У перыяд нідэрландскай каланізацыі былі прыцягнутыя еўрапейскія архітэктурныя формы. Да ліку найбольш буйных аб’ектаў, якія дазвалялі захоўваць і развіваць нацыянальныя архітэктурныя стылі, адносяцца палацавыя комплексы мясцовых, перш за ўсё яванскіх кіраўнікоў — кратоны (яв.: keraton, kraton). Для перыяду незалежнага развіцця краіны характэрна яшчэ больш актыўнае паўсюднае засваенне заходніх архітэктурных форм — нацыянальныя матывы захоўваюцца пераважна ў традыцыйных сельскіх паселішчах і рэлігійных будынках, а таксама ў элементах архітэктурнага дэкору.

Музыка

Музыканты яванскага гамелана

Спрадвеку, пачынаючы з узнікнення музычнай культуры на побытавым узроўні, найбольш разнастайныя формы яна набывала ў народаў Явы, якія актыўна ўспрымалі знешні, перш за ўсё індыйскі культурны ўплыў, а ад іх у сваю чаргу распаўсюджвалася на іншыя часткі архіпелага. Асноўнымі гукарадамі традыцыйнай інданезійскай музыкі з’яўляюцца пяціступенны селендэра (яв.: selendero) і сяміступенны пелог (яв.: pelog). У цэлым характэрныя развітая гетэрафанія і паліфонія, пераважанне інструментальнага меладычнага складніка над вакальным. Найбольш ярка нацыянальная музычная традыцыя выказана ў жанры гамелана, які існуе з ранняга сярэднявечча — народнага інструментальнага аркестра, галоўную ролю ў якім гуляюць самабытныя ударныя музычныя інструменты: ксілафон гамбанг, металафон гендэр, ляжачыя гонг бананг, барабаны генданг. З XVI ст. развіваецца песенна-музычны жанр керанчонг (яв.: keroncong) — па назве падобнага з гітарай музычнага інструмента, які выкарыстоўваецца пры акампанеменце. Ён нечым падобны да еўрапейскіх форм. У гэты ж перыяд распаўсюджванне атрымаў жанр дангдута, які спалучае ў сабе элементы малайскай, арабскай і хіндустанскай музыкі.

У перыяд нідэрландскай каланізацыі пры захаванні на шырокім народным узроўні ўласных музычных традыцый на элітарным узроўні інданезійцамі было асвоена еўрапейскае музычнае мастацтва. Еўрапейскія музычныя нормы ў спалучэнні з некаторымі элементамі традыцыйных характэрныя ў цэлым для музычнай культуры ў перыяд незалежнага развіцця — гэта ўласціва як творам класічнай, так і папулярнай музыкі (у тым ліку поп і рок-музыкі, якая атрымала шырокую папулярнасць у канцы XX ст.). Найбуйнейшымі кампазітарамі XX ст. з’яўляюцца Суджасмін, Ахмад Пасарыбу, Сусбіні. Нацыянальная кансерваторыя была адкрыта ў 1960 годзе, нацыянальны сімфанічны аркестр быў створаны ў 1968 годзе.

Тэатр і кінематограф

Лялькі інданезійскага тэатру ценяў ваянг-куліт, якія паказваюць герояў «Махабхараты» — Пандаваў. Злева направа: Бхіма, Арджуна, Юдхіштхіра, Накула і Сахадэва

Раннія формы сцэнічнага мастацтва ўзыходзяць да тэатралізаванага дзеяння народных свят і культавых цырымоній. Як мінімум з IX ст. існуе тэатральны жанр ваянг-тапенг — выкананне танцаў і пантамімы ў масках характэрных персанажаў. Да XI ст. адносяцца першыя згадкі пра ваянг-галек і ваянг-куліт — адпаведна, тэатры аб’ёмных марыянетак і тэатры плоскіх скураных марыянетак, іх цені праецыруюцца на тканкавы экран (рэгіянальным варыянтам апошняга з’яўляецца ваянг-келітык, плоскія лялькі якога вырабляюцца з дрэва), якія застаюцца з таго часу найбольш папулярнымі формамі нацыянальнага тэатральнага мастацтва. Ва ўсіх відах ваянга драматургічнай асновай традыцыйных уяўленняў служаць эпізоды мясцовых перакладаў індыйскага эпасу «Махабхарата» са строга абмежаваным наборам персанажаў. Уяўленні, як правіла, суправаджаюцца ігрою гамелана (гл. раздзел «Музыка»). Асаблівая папулярнасць жанру ваянг-куліт прывяла да таго, што яго часцяком — перш за ўсё за мяжой — называюць проста словам ваянг, што ўяўляе сабой першапачаткова шырэйшае абагульненае паняцце для ўсіх традыцыйных інданезійскіх жанраў тэатра марыянетак і масак. Пад нідэрландскім уплывам з канца XIX ст. паступова распаўсюдзіліся еўрапейскія жанры сцэнічнага мастацтва, а таксама змешаныя формы, якія спалучаюць еўрапейскія і традыцыйныя прыёмы, у прыватнасці, кетапрак і лудрук. У перыяд дзяржаўнай незалежнасці адбываецца развіццё ўсіх — традыцыйных, еўрапейскіх і змешаных жанраў. Найбуйнейшыя тэатры краіны знаходзяцца ў Джакарце, Джак’якарце, Сурабае.

Рытуальны яванскі кінжал крыс: клінок, эфес і ножны, упрыгожаныя традыцыйнымі арнаментам

Першыя кінафільмы былі знятыя ў Інданезіі ў 1920-х гадах нідэрландскімі рэжысёрамі. Станаўленне ўласна нацыянальнага кінематографа адносіцца да 1930-х (першы мясцовы рэжысёр — Анджар Асмара), цэласнай нацыянальнай кінематаграфічнай школы (як гульнявага кіно, так і дакументалістыкі) — да 1950-х. Для кінематографа 1950-х — першай паловы 1960-х гадоў характэрны зварот да «антыімперыялістычнай» тэматыкі і вострых сацыяльных праблем (вядучыя рэжысёры — Катот Сукардзі, Бахтыяр Сіягін, Басукі Эфендзі, Асрул Сані, Усмар Ісмаіл). Пазней жанравая і сюжэтная тэматыка істотна пашырылася (вядучыя рэжысёры — Вім Умбох, Турын Джунаідзі, Асрул Сані, Наві Ісмаіл). У 1980-я — 1990-я гады з-за шырокага пранікнення на інданезійскі кінарынак замежнай прадукцыі мясцовая кінаіндустрыя пайшла на спад, які быў пераадолены толькі к пачатку XXI ст. Для 2000-х гадоў характэрна рэзкае павышэнне як колькасных, так і якасных паказчыкаў інданезійскага кінематографа: аб’ём кінапрадукцыі штогод падвойваецца, шэраг фільмаў намінаваўся на прэміі міжнародных кінафестываляў. Як прыклад можна прывесці фільм Рэйд (індан.: Serbuan maut), які крытыкі і гледачы назвалі адным з найлепшых баявікоў за апошнія гады.

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва ў поўнай меры адлюстроўвае этнакультурную разнастайнасць краіны — для розных рэгіёнаў у гэтым плане характэрныя вельмі спецыфічныя асаблівасці. Да найбольш распаўсюджаных традыцыйных мастацкіх рамёстваў, якія атрымалі міжнародную вядомасць, адносяцца вытворчасць размаляванага батыка — як гарачага, так і халоднага (Ява, Мадура, Балі, некаторыя раёны Суматры), выраб рытуальных кінжалаў — крысаў (Ява, Балі) і куджангаў (Заходняя Ява), аб’ёмных і плоскіх лялек для тэатра ваянг (гл. раздзел «Тэатр і кінематограф»), іншых відаў мастацкай апрацоўкі скуры (Ява, Балі, Мадура, Суматра). Практычна паўсюдна распаўсюджаныя разьба па дрэву, вытворчасць дэкаратыўных плеценых вырабаў, у многіх рэгіёнах (асабліва на Суматры, Сулавесі і Малуках) — мастацкае ткацтва. На Яве традыцыйным промыслам з’яўляецца бронзавае, на Калімантане — алавянае і сярэбранае ліццё, а таксама чаканка. Вытворчасць дэкаратыўных ганчарных і керамічных вырабаў у найбольшай ступені развіта на Малых Зондскіх астравах (асабліва на Ламбоку), там жа (у асаблівасці на Флорэс) захоўваюцца багатыя традыцыі вырабу драўляных статуэтак.

Кухня

Асноўны артыкул: Інданезійская кухня

З улікам этнакультурнай разнастайнасці краіны яе нацыянальная кухня фактычна ўяўляе сабой спалучэнне кухань розных рэгіёнаў, якія маюць свае істотныя асаблівасці. Пры гэтым некаторыя стравы, першапачаткова спецыфічныя для пэўнай мясцовасці, набылі агульнанацыянальную папулярнасць. Кулінарныя традыцыі народаў Інданезіі сфарміраваліся пры актыўным уплыве адпаведных традыцый суседніх азіяцкіх народаў: найбольш прыкметным у гэтым плане з’яўляецца ўплыў кітайскай кухні.

Стравы інданезійскай кухні: суп сота, шашлычкі сатэ, яйкі, вараныя ў соевым соусе, гародніна ў кляры, халодны чай з лёдам

Асноўным вугляводным прадуктам харчавання практычна паўсюдна з’яўляецца рыс, у шэрагу рэгіёнаў істотнае месца ў рацыёне займаюць кукуруза, касава, батат. Традыцыйнай ежай большасці інданезійцаў з’яўляецца вараны або смажаны рыс з тымі ці іншымі дадаткамі — у гэтай якасці, як правіла, фігуруюць кураціна, мяса, морапрадукты, тэмпе, свежая або мочаная гародніна, якія альбо рыхтуюцца разам з рысам, альбо падаюцца як гарнір (у гэтым выпадку дабаўкі называюцца лаук-паук — індан.: lauk-pauk). Найбольш распаўсюджанай з падобных страў з’яўляецца насі гарэнг (індан.: nasi goreng, літаральна — «смажаны рыс»), які мае розныя мясцовыя варыяцыі — плоў з напаўненнем з морапрадуктаў альбо мяса, амлету, перцу, рознай гародніны. Найважнейшай цырыманіяльнай стравай у шматлікіх рэгіёнах з’яўляецца тумпенг — злепленая з рысу пірамідка, акружаная рознымі гарнірамі.

Шырока распаўсюджаная локшына з пшанічнай або рысавай мукі, якая падаецца як суп альбо ў смажаным выглядзе з рознымі напаўняльнікамі, напрыклад, мі гарэнг (індан.: mie goreng, літаральна — «смажаная локшына»). Запазычаны з еўрапейскай кухні хлеб не вельмі распаўсюджаны. Большай папулярнасцю карыстаюцца розныя віды вырабаў з цеста з начынкамі, многія з якіх таксама запазычаныя з кухань іншых краін, напрыклад, мартабак.

Мяса і бялковыя прадукты ў цэлым, з-за іх традыцыйнай дарагоўлі для большай часткі насельніцтва, прысутнічаюць на стале, як правіла, у невялікім аб’ёме. Найбольшае распаўсюджванне атрымалі кураціна, бараніна, казляціна і, у прыбярэжных раёнах, рыба і морапрадукты. Ялавічына ўжываецца досыць рэдка, свініна актыўна ўжываецца ў кітайскай суполцы і сярод немусульманскіх народаў Інданезіі. Папулярнасцю карыстаюцца мясныя, рыбныя альбо курыныя фрыкадэлькі — баксо (індан.: bakso), мініяцюрныя шашлычкі — сатэ (індан.: sate, satai), вырабляецца часцей за ўсё з курыцы, казляціны або бараніны, а таксама отак-отак — біточкі з рыбнага фаршу, запечаныя ў бананавым або пальмавым лісці. На Яве і ў некаторых іншых рэгіёнах атрымалі распаўсюджванне супы (традыцыйная яванскія назва (індан.: soto)) — як правіла, з кураціны і субпрадуктаў. Паўсюдна вырабляецца і спажываецца крупук — чыпсы з крухмалу, зёлкавай, крэветачнай рыбнай ці іншай мукі. У досыць вялікіх колькасцях ўжываецца розная гародніна — з улікам рэгіянальнай сельскагаспадарчай спецыфікі. На Яве вялікай папулярнасцю карыстаецца гадо-гадо — нешта падобнае да еўрапейскай салаты: сумесь з нарэзаных сырой або варанай гародніны, палітая арахісавым соусам. Распаўсюджаным ласункам з’яўляецца трапічная садавіна.

У ежы паўсюдна выкарыстоўваюцца спецыі і вострыя прыправы — перш за ўсё розныя віды перцаў — а таксама соевы і арахісавы соусы. Традыцыйным напоем з’яўляецца чай, які п’ецца як гарачым, так і халодным. Дастаткова распаўсюджаная кава, а таксама традыцыйныя салодкія напоі на аснове соку цукровага трыснягу і какосавага малака. Алкаголь распаўсюджаны нязначна — перш за ўсё з улікам прыналежнасці большасці інданезійцаў да мусульманскай канфесіі. У шэрагу рэгіёнаў, тым не менш, існуюць традыцыі вырабу мясцовых спіртных напояў: туака з рысавай або пальмавай сыравіны, бамбузе з зерня бамбука.

СМІ

Друкаваныя СМІ

Першыя перыядычныя выданні на мясцовых мовах, (малайскай і яванскай) з’явіліся ў Інданезіі ў каланіяльны перыяд у пачатку XX ст., аднак шырокае развіццё друкаваныя сродкі масавай інфармацыі атрымалі толькі пасля здабыцця краінай незалежнасці. Пры гэтым, калі для 1950-х — першай паловы 1960-х гадоў была характэрная адносная свабода друку, то для перыяду прэзідэнцтва Сухарты — жорсткая палітычная цэнзура і высокая ступень кантролю з боку ўлад. Радыкальныя зрухі ў плане забеспячэння свабоды друку адбыліся ў ходзе дэмакратычных рэформ канца 1990-х — 2000-х гадоў. У гэты перыяд адбыўся істотны рост колькасці перыядычных выданняў, досыць выразна абазначылася прыналежнасць тых ці іншых газет і часопісаў да розных палітычных і грамадскіх плынь.

Па стане на канец 2000-х гадоў у Інданезіі выдаецца больш за 170 штодзённых газет — як цэнтральных, так і мясцовых — агульным накладам каля 4,8 млн асобнікаў, а таксама больш 425 нештодзённых газет і часопісаў агульным тыражом каля 7,8 млн асобнікаў. Вядучыя нацыянальныя газеты — «Медыя Інданесіа», «Компас», «Рэпубліка», «Джакарта Пост».

Электронныя СМІ

Гл. таксама: Тэлебачанне ў Інданезіі

Першая радыёвяшчальная арганізацыя была створана галандскай каланіяльнай адміністрацыяй у 1934 годзе. Станаўленне ўласна нацыянальнай сістэмы радыёвяшчання пачалося адразу пасля абвяшчэння дзяржаўнай незалежнасці. На 2009 год у краіне дзейнічала больш за 700 радыёстанцый. Дзяржаўнымі з’яўляюцца 6 агульнанацыянальных і каля 50 рэгіянальных станцый. На 1000 жыхароў прыходзілася каля 140 радыёпрыёмнікаў.

Інданезійскае нацыянальнае тэлебачанне існуе з 1962 года, калі пачаў вяшчанне першы дзяржаўны тэлеканал Інданезіі — TVRI (Тэлебачанне Рэспублікі Інданезіі — індан.: Televisi Republik Indonesia). Каляровае тэлевяшчанне пачата ў 1979 годзе.

Станам на 2008 год у краіне існавалі 2 дзяржаўныя і 10 прыватных агульнанацыянальных каналаў. Акрамя таго, вяшчанне вялі больш за 100 рэгіянальных тэлестанцый. На 1000 чалавек насельніцтва прыходзілася каля 60 тэлевізараў. З канца XX ст. развіваецца спадарожнікавае і кабельнае тэлебачанне, аднак доступ да яго мае нязначная доля жыхароў — адпаведна, 1,7 % і менш 0,1 %.

Спорт

Джакарцкі стадыён Бунг Карна на 100 тысяч гледачоў — найбольшы ў краіне

Распаўсюджванне сярод інданезійцаў еўрапейскіх відаў спорту пачалося ў перыяд нідэрландскай каланізацыі — пераважна на элітарным узроўні. Улады незалежнай Інданезіі, як правіла, надавалі вялікае значэнне развіццю і папулярызацыі спорту, рэалізуючы адпаведныя дзяржаўныя праграмы праз структуры Міністэрства па справах моладзі і спорту і Інданезійскага нацыянальнага камітэта па спорце (індан.: Komite Nasional Olahraga Indonesia).

Да XXI ст. у краіне ў той ці іншай ступені атрымалі распаўсюджванне практычна ўсе летнія віды спорту — як мужчынскія, так і жаночыя дысцыпліны. На рэгіянальным узроўні інданезійскія спартсмены належаць да ліку мацнейшых: па выніках Гульняў Паўднёва-Усходняй Азіі 2011 года, якія прайшлі ў Палембангу, яны занялі першае месца ў камандным заліку са 182 залатымі, 151 сярэбранымі і 143 бронзавымі медалямі. Разам з тым, у больш шырокім міжнародным маштабе іх дасягненні нашмат больш сціплыя: так, на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 года камандай Інданезіі былі заваяваны толькі 1 сярэбраны і 1 бронзавы медалі. Традыцыйна найбольш паспяховымі з’яўляюцца інданезійскія бадмінтаністы, асабліва мужчыны. Мужчынская нацыянальная каманда па бадмінтоне — Трынаццаціразовы ўладальнік Кубка Томаса, шматразовы алімпійскі чэмпіён, жаночая — двухразовы ўладальнік Кубка Юбер.

Да ліку найбольш папулярных сярод насельніцтва дысцыплін адносяцца футбол, бадмінтон, адзінаборствы, мотаспорт, шахматы. З традыцыйных нацыянальных відаў у найбольшай ступені распаўсюджаныя і карыстаюцца глядацкай увагай барацьба сілат і сепактакраў, разнастайныя настольныя гульні, у тым ліку маджонг, манкала, а таксама спаборніцтвы па запуску паветраных змеяў і гульні ў ваўчок — гасінг, якая мае шматлікія рэгіянальныя варыяцыі.

Найбуйнейшыя стадыёны — джакарцкі «Бунг Карна» (шматфункцыянальны, на 100 тысяч гледачоў), самарындскі «Паларан» (футбольны, на 60 тысяч гледачоў), палембангскі «Джакабарынг» (футбольны, на 55 тысяч гледачоў), сурабайскі «Бунг Тома» (футбольны, на 50 тысяч гледачоў).

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. — Т.7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — 608 с.: іл. ISBN 985-11-0279-2
• Индонезия // Большая советская энциклопедия. — М.: 1972. — Т. 10. — С. 539—556.
• Майорец М. Сжиженный газ — будущее мировой энергетики / М. Майорец, К. Симонов. — М.: Альпина Паблишер, 2013. — 360 с. ISBN 978-5-9614-4403-2
• Забродская М. П. Природа Индонезии / М. П. Забродская, Д. С. Шарец. — М., 1961. — 76 с.
• История Индонезии: в 3 частях / Г. Г. Бандиленко, Е. И. Гневушева, Д. В. Деопик, В. А. Цыганов. — М., 1992—1993.
• Индонезия. Закономерности, тенденции, перспективы развития / Л. М. Демин, А. Ю. Другов, Г. И. Чуфрин. — М., 1987.
• Другов А. Ю. Индонезия: курс страноведения.— М.: Восточный Университет, 2005.
• Погадаев В. Индонезия: Краткий справочник. — М.: Ключ-С, 2013. — 248 с. — ISBN 978-5-93136-203-8
• Ricklefs, Merle Calvin. A History of Modern Indonesia since c. 1200. — 3 edition. — Stanford University Press, 2001. — 497 p. — ISBN 0-8047-44793.
• Lloyd, Grayson J; Smith Shannon L. Indonesia Today: Challenges of History. — Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, 2001. — 359 p. — ISBN 0-7425-1761-6.
• Sonata, Thamrin. Undang-Undang Politik. Buah Reformasi Setengah Hati. — Jakarta: Yayasan Pariba, 1999. — ISBN 979-95572-1-6.

Спасылкі

• Партал органаў дзяржаўнай улады і асноўных інфармацыйных рэсурсаў Рэспублікі Інданезіі (індан.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Партал органаў дзяржаўнай улады і асноўных інфармацыйных рэсурсаў Рэспублікі Інданезіі (англ.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Афіцыйны сайт прэзідэнта Рэспублікі Інданезіі (індан.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Афіцыйны сайт віцэ-прэзідэнта Рэспублікі Інданезіі (індан.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Афіцыйны сайт Народнага кансультатыўнага кангрэса Рэспублікі Інданезіі (індан.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Афіцыйны сайт Савета народных прадстаўнікоў Рэспублікі Інданезіі (індан.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Афіцыйны сайт Дзяржаўнага сакратарыята Рэспублікі Інданезіі (аб'яднаная адміністрацыя прэзідэнта і віцэ-прэзідэнта) (індан.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Афіцыйны сайт апарата ўрада Рэспублікі Інданезіі (індан.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Афіцыйны сайт Цэнтральнага статыстычнага агенцтва Рэспублікі Інданезіі (індан.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Афіцыйны сайт інданезійскага дзяржаўнага інфармацыйнага агенцтва «Антара» (англ.). Архівавана з першакрыніцы 7 лютага 2012.
• Даведка па Інданезіі на афіцыйным сайце Дзярждэпартамента ЗША (англ.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Даведка па Інданезіі на афіцыйным сайце ЦРУ ЗША (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 снежня 2008.
• Даведка па Інданезіі на сайце пасольства Расіі ў Інданезіі (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Артыкул аб Інданезіі ў Вялікай Савецкай Энцыклапедыі (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.
• Даведка па Інданезіі ў энцыклапедыі «Кругосвет» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012.